طرح آمایش آموزش عالی الگویی برای آمایش سرزمینی است/ علوم انسانی غربی نباید برای برخی وحی منزل تلقی شود

به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه خبرگزاری تسنیم، محمدرضا مخبردزفولی عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با حضور در خبرگزاری تسنیم ضمن ارائه گزارشی از اقدامات و فعالیت‌های شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال گذشته، اولویت‌های این شورا  در سال 96  را اعلام کرد.

آنچه در ادامه می‌خوانید مشروح گفت‌وگوی خبرنگار تسنیم با دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی است که در ابتدای سال جاری انجام شده است.

تسنیم: به عنوان اولین سوال خلاصه‌ای از فعالیت‌ها و اقدامات شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال 95 را بیان کنید.

مخبردزفولی: اقدامات شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال 95 در دو بخش تعریف می‌شود. بخشی از آن مصوبات و موضوعاتی است که در صحن شورا بررسی شده است. بخشی دیگر فعالیت‌های شورا در تعامل با سایر دستگاه‌هاست.

طی سال گذشته در صحن شورا موضوعات مختلفی در حوزه آموزش عالی بررسی شده که برخی از آنها تصویب شده است. یکی از این موضوعات طرح آمایش آموزش عالی است. برای تربیت نیروی متخصص مورد نیاز کشور، مزیت‌های نسبی را بر اساس مولفه‌های هر منطقه باید دید، البته طرح کلان آمایش ملی در دست تهیه است، اما دوستان سازمان مدیریت تاکنون موفق به نهایی کردن طرح کلان آمایش ملی نشدند و این طرح هنوز متوقف مانده است.

آمایش آموزش عالی یک ارزش افزوده برای کشور بوده و حوزه علم و فناوری جزو نقاط قوت کشورمحسوب می‌شود، البته تهدیداتی می‌توان برای آن متصور شد؛ از جمله این تهدیدات این است که اگر براساس یک برنامه و طرح، نظام آموزش عالی و تربیت نیروی انسانی متخصص را ساماندهی نکنیم با تراکم نیرو مواجه خواهیم شد.

این مسئله علاوه بر وجود رشته‌های غیرکاربردی در کشور باعث هرز رفتن سرمایه‌های مادی و استعداهای گوناگون در کشور می‌شود، لذا ضروری بود طرح آمایش در شورای عالی انقلاب فرهنگی هر چه زودتر به سامان رسد و منتظر طرح کلان آمایش سرزمینی نمانیم. سال‌هاست مردم، مسئولان و دست‌اندرکاران کشور منتظر تدوین و تصویب طرح کلان آمایش سرزمینی هستند، البته اقدامی که شورای عالی انقلاب فرهنگی در زمینه طرح آمایش آموزش عالی انجام داد، الگویی برای دوستانی که در زمینه آمایش سرزمینی کار می‌کنند، خواهد شد.

دانشگاه‌ها در طول دو دهه اخیر در کشور گسترش چشم‌گیری پیدا کرده است. اوایل انقلاب  مجموع دانشگاه‌های کشور کمتر از 20 دانشگاه بود در آن زمان چند دانشگاه جامع بیشتر در کشور وجود نداشت، اما امروز بالای 200 دانشگاه جامع در کشور داریم. امروزه مجموعه‌های آموزش عالی کشور اعم از دولتی، غیردولتی، پیام‌نور، موسسات آموزش عالی غیرانتفاعی و آزاد نزدیک به  2 هزار و هشتصد مجموعه آموزش عالی در کشور است که این مسئله برای کشور هم فرصت و هم تهدید محسوب می‌شود.

با ماموریت‌گرا کردن دانشگاه‌ها می‌توانیم زمینه پرورش افراد مستعد کشور را در همه استان‌ها فراهم کنیم تا جایی که دیگر کسی باقی نماند که نتواند آموزش‌های لازم و تخصصی را ببیند. اگر دانشگاه‌های کشور ساماندهی نشوند وضعیت نابهنجاری در تربیت نیرو اتفاق می‌افتد؛ در منطقه‌ای با کمبود شدید نیرو و در منطقه‌ای دیگر با  تراکم نیرو و نیروی علمی که نمی‌تواند گره از مشکلات منطقه‌ای و ملی باز کنند، مواجه می‌شویم.

طرح آمایش آموزش عالی ذیل نقشه جامع علمی کشور برای اجرایی شدن در دانشگاه‌های کشور در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و وزارت علوم تصویب شد.

در این طرح رشته‌های مورد نیاز هر منطقه استخراج و پیش‌بینی شده و رشته‌های تحصیلی دانشگاه‌ها متناسب با ظرفیت‌های ذخایر مادی و معنوی استان‌ها تعریف می‌شود.

نمی‌شود در یک استان که در کنار دریا قرار دارد رشته‌های علوم انسانی به شکلی وسیع آموزش داده شود و هیچ‌گونه یا کمترین رشته‌ای مرتبط با دریا در آن استان تعریف نشود، یا در مرکزی مانند شهرهای مذهبی که باید نگاه معارفی، علوم انسانی و یا نرم‌افزانه از این رشته‌ها غلبه داشته باشد، رشته‌هایی تعریف کنیم که در آن منطقه ضرورت و علاقمندانی ندارد و مجبور به جذب دانشجو از شهرهای دیگر شویم. همه این موارد در این طرح دیده شده است.

امیدواریم دوستان ما در وزارت علوم و بهداشت با جدیت اجرایی شدن این طرح را دنبال کنند و برنامه زما‌ن‌بندی شده خود را در زمینه طرح آمایش سرزمینی در حوزه آموزش عالی سال به سال طراحی و اجرایی کنند و گزارش آن را به شورای عالی انقلاب فرهنگی اعلام کنند.

اولین گزارش وزارت بهداشت درباره اجرای این طرح به شورا ارائه و مواردی به این وزارتخانه  تذکر داده شد. وزارت بهداشت از حدود یک سال پیش اجرایی کردن این طرح را  شروع  و به تدریج آن را عملیاتی‌ می‌کند.

وزارت علوم نیز به دلیل اینکه این طرح به تازگی به آنها ابلاغ شده در حال تدارک برای اجرایی کردن این طرح است که امیدورایم در سال جاری به تدریج آن را اجرایی کند. برای اجرایی شدن طرح آمایش آموزش عالی در بعضی از استان‌ها متناسب با ظرفیت‌ها ذخایر مادی و معنوی آن استان رشته باید تعریف کنیم.

تسنیم: مسائل دیگری که در سال قبل در شورای عالی انقلاب فرهنگی بررسی شد، چه بود؟

مخبردزفولی: موضوع مهم دیگر در مجموعه آموزش عالی که در شورای عالی انقلاب فرهنگی مورد بحث و بررسی قرار گرفت، توجه به نخبگان بود. از اول انقلاب درباره مسئله نخبگان دغدغه داشتیم و مرتبا به این موضوع در شورای عالی انقلاب فرهنگی پرداخته شده است. امسال در دو یا سه جلسه وضعیت نخبگان در شورای عالی انقلاب فرهنگی بررسی و گزارش وضعیت نخبگان ارائه شد، دوستان ما در بنیاد ملی نخبگان و معاونت علمی با علاقه‌مندی کار را دنبال و خود را مقید به سند نخبگان مصوب شورای می‌دانند. هر از چندگاهی این موضوع در شورا مطرح می‌شود تا اگر قرار است در این زمینه اصلاحی صورت گیرد به معاونت علمی و بنیاد ملی نخبگان تذکر داده شود.

بحث دیگر توجه به مقوله علم و فناوری است. شورای عالی انقلاب فرهنگی به طور ویژه در بحث علم و فناوری ورود کرده است. نقشه جامع علمی کشور و شکل‌گیری ستاد نقشه جامع علمی کشور در این راستا بود. جلسات این ستاد با حضور نمایندگان وزارت‌خانه‌های علوم و بهداشت، دستگاه‌های مسئول اعضای کمیسیون‌های مرتبط در مجلس به طور مرتب برگزار می‌شود.

ستادهای مختلفی ذیل ستاد نقشه جامع علمی کشور تاسیس شده، از جمله ستاد فناروی نانو، زیست فناوری، سلوهای بنیادی، هوا فضا، گیاهیان دارویی، طب سنتی و علوم شناختی که همه مصوبه ستاد راهبری نقشه جامع علمی کشور است.

این ستادها موتور محرک نقشه جامع علمی کشور هستند. اینکه در حوزه نانو جزو رتبه‌های ششم یا هفتم هستیم به واسطه یک طراحی و برنامه‌ریزی منظم بوده است. اگر در حوزه‌ای پیشرفت کردیم به دلیل شکل‌گیری این ستادها و همکاری دانشگاه‌ها و مراکز علمی کشور بوده است. معتقدیم اگر نقشه جامع علمی کشور به طور کامل اجرا شود ایران جزو کشورهای برجسته دنیا درحوزه علم و فناروی خواهد شد.

در زمینه قرآن نیز فعالیت‌هایی در شورای عالی انقلاب فرهنگی صورت گرفته است. قبل از تصویب شورای توسعه قرآن در شورای عالی انقلاب فرهنگی حدود 400 تا 500 موسسه قرآنی مردم نهاد در کشور وجود داشت. امروز بیش از 5 هزار موسسه مردم نهاد در زمینه قرآن در کشور فعالیت می‌کنند. به توصیه رهبری می‌توانیم 10 میلیون حافظ داشته باشیم و مسیر آن نیز فراهم شده  است.

در حوزه علوم انسانی تاکنون بیش از 50 رشته بازنگری شده است. در شورای تحول در علوم انسانی موضوع تحول در علوم انسانی و تبدیل جریان علوم انسانی کشور به یک جریان پویا،کاربردی و گره‌گشا در دستور کار است.

در این حوزه تبدیل کردن نگاه ترجمه‌ای صرف به نگاه نقادانه و خلاقانه که نتیجه آن اعتماد به نفس برای تولید است؛ زمان می‌برد. پشتوانه تولید نظریه‌های بومی، دینی و ملی برای کشورمان درحوزه‌های گوناگون علوم انسانی کم نیست اما باید آنها را استخراج کرد. بعضی از دوستان و صاحب‌نظران ما نباید تصورشان این باشد که برخی می‌خواهند علوم انسانی غربی را در کشور تعطیل کنند.

باید امکان نقد علوم انسانی حتی علوم انسانی غربی وجود داشته باشد. علوم انسانی غربی نباید برای برخی وحی منزل تلقی شود. دانشمندان و صاحب‌نظران ما ابایی از نقد علوم انسانی غربی ندارند. شورای تحول در علوم انسانی با همین نگاه کار بازنگری علوم انسانی را انجام می‌دهد. مواردی از بازنگری شده‌ها به  به وزارت علوم ابلاغ شده و امیدواریم شاهد اجرایی شدن آن‌ها باشیم.

تسنیم: چه مواردی از دروس بازنگری شده‌ در حوزه علوم انسانی در دانشگاه‌ها اجرایی شده است؟

مخبردزفولی: تدارک اینکه چه رشته‌هایی از دورس بازنگری شده در دانشگاه‌ها اجرایی شود از سوی شورای برنامه‌ریزی وزارت علوم در حال انجام است. بین شورای برنامه‌ریزی وزارت علوم و شورای تحول ارتباط تنگاتنگی وجود دارد. از سال آینده به تدریج شاهد اجرایی شدن این رشته‌ها با نگاه اصلاح شده هستیم، البته این موضوع همدلی و همفکری همه دانشمندان، نخبگان، دانشگاهیان و صاحب نظران علوم انسانی را می‌طلبد. دوستان ما در شورای تحول در علوم انسانی تلاش کردند این همدلی ایجاد شود.

تسنیم: یکی از معضلات ما در حوزه آموزش عالی مسئله پایان نامه‌فروشی است اقدامات شورا در این باره به کجا رسید و آیا اخیرا گزارش تازه‌ای در این خصوص از سوی شورا تهیه شده است؟

مخبردزفولی: اصل موضوع سرقت علمی یا پایان‌نامه نویسی و مقاله نویسی اقدامی زشت و خلاف اخلاق علمی است. متاسفانه این پدیده در تهران و شهرستانها وجود دارد و نمی‌‌توان منکر آن شد اما حجم این مسئله  آن این قدر که دامن زده می‌شود، نیست.در این باره مطلبی را عنوان کرده بودم که فردی از منتقدین در پاسخ به آن گفته بود، توهم در حوزه علم وارد نکنید، اینکه اگر شما پیشرفت علمی داشته باشید و دشمن با آن مقابله کند، توهم نیست عین واقعیت است.

براساس شواهد موجود، دشمن سه استراتژی را برای مقابله با پیشرفت علمی کشور در پیش گرفت. کسی که می‌گوید اینها توهم است یا در صحنه نیست و یا خود را به ندیدن زده است.

دانشمند هسته‌ای ما را ترور می‌کنند، اما دیدند جریان هسته‌ای که نه حرکت علمی کشور نیز متوقف نشد پس راهکارهای دیگر را امتحان می‌کنند.مثلا برای دانشمندان کشورمان تور برگزار می‌کنند تا به اسم کار علمی به آنها آسیب‌هایی وارد کنند، این مسائل قابل کتمان نیست.

وقتی شما در زمینه فعالیت‌های علمی به عنوان اولین کشور منطقه، نقشه جامع علمی برای تربیت متخصصین خود تعریف کردید و دارای برنامه و برنامه‌ریزی برای هدف‌های بزرگتری هستید؛ در نانو، مهندسی بایو، علوم پایه و غیره پیشرو بوده و جایگاه مقتدر علم و فناوری نه تنها در منطقه بلکه در جهان را کسب کردید، قطعا وضعیت علمی شما برای کشورهای دیگر  نگرانی ایجاد می‌کند؛ کجای این توهم است.

 بعد از به نتیجه نرسیدن ترور دانشمندان به دنبال این هستند، مسیر علمی کشور را با روش‌های زیرکانه و نامحسوسی منحرف کنند؛ با ورود به مراکر علمی و تحقیقات آنها را از دورن تهی و به دانشمندان، زیر ساخت‌ها و تحقیقات کشور آسیب زنند.

وقتی از این مسیرها نیز به نتیجه نرسیدند، راه سومی را تعریف کردند؛ اینکه علم و جریان علمی را در این کشور منکوب و بدنام کنند؛همین رفتار را در قبال جریان علمی روسیه و چین انجام دادند. در این مسیر کار خلاف و ضدعلمی برخی از افراد علمی را نیز بهانه قرار می‌دهند و گر نه نشریه Science و Nature که نشریه‌ای سیاسی نیست. پس چرا وارد مقوله سیاسی می‌شوند، رویکرد سیاسی را از تحلیل محتوای مقالات آنها می‌توان متوجه شد.

 اگر وضعیت مقالات ایران و میزان مقالات برگشت خورده کشور را از ابتدای ارائه مقالات به این نشریات بررسی کنیم (15 سال اخیر) می‌بینیم، از حدود چهارصد هزار مقاله نزدیک به 0.03 (سه صدم درصد) مقاله برگشت خورده داشتیم، در حالیکه تعداد مقالات برگشت خورده کشورهای دیگر با در نظر گرفتن مطلق مقالات ارائه شده آنها بیشتر از این رقم است. البته ما همین مقدار کم را هم  برنمی‌تابیم و برای مقابله با این مسئله برنامه‌ریزی کردیم.

قطعا کسی طرفدار تخلف و سرقت علمی نیست، اگر جایی آموزش کم بوده باید آموزش داده شود و اگر جایی خلافی صورت گرفته، باید برخورد شود.کما اینکه در وزارت علوم، بهداشت و دانشگاه آزاد با کسانی که عامدانه تخلف کرده بودند، برخورد شد و اخراج و تنزل علمی برای آنها در نظر گرفته شد.

تلاش نهادها و دستگاههای علمی پاک نگه داشتن فضای علمی کشور از این تخلفات است. در چند جلسه شورایعالی انقلاب فرهنگی پیرامون نحوه مقابله با این مسئله  بحث شد، البته اشکالاتی به مقررات آموزش عالی در این بخش وجود دارد؛ اینکه بیش از حد به مقاله بها ندهیم و مانع از افزایش بی‌رویه دانشجو در دانشگاه‌های دولتی و غیردولتی شویم تا این بحث شکل نگیرد.

مسئولان وزارت علوم و بهداشت در حال ایجاد اصلاحاتی در قوانین  مربوطه نظیر آیین‌نامه ارتقا اساتید هستند. درباره سیاستها و اصول این طرح در شورایعالی انقلاب فرهنگی بحث‌هایی صورت گرفت اما هنوز این سیاست‌ها تدوین نشده است زیرا شورا مسائل اولویت دار دیگری را هم در دستور کار داشت. اما این بحث همچنان در دستور کار شورایعالی انقلاب فرهنگی قرار دارد.

امیدوایم امسال تصمیمات نهایی درباره این سیاستها اتخاذ و به وزارت علوم و بهداشت ابلاغ شود. البته کمیسیون آموزش مجلس در حال تدوین لایحه‌ای در این بخش است. لذا قرار شد، ماحصل نظرات مجلس و شورا در این بخش تلفیق و به صحن شورایعالی انقلاب فرهنگی بیاید و سیاستهای لازم در شورا تصویب شود.در مجلس مجازات‌ها و قوانین مرتبط با مسائل قضائی به تصویب خواهد رسید و سیاست‌گذاری‌ها با شورایعالی انقلاب فرهنگی است.

انتهای پیام/