نابودی تالاب بندعلیخان ورامین به واسطه کم‌آبی و ورود فاضلاب شهرک صنعتی چرمشهر

به گزارش خبرگزاری تسنیم از ورامین، تالاب بندعلیخان یکی از کم نظیرترین اکوسیستم‌های استان است که نقش بسزایی در کنترل ریزگردها و مهاجرت پرندگان به سمت منطقه دارد؛ اما متاسفأنه کمبود آب و بسته شدن سد ماملو و اختصاص نیافتن حق آبه تالاب به مرور سبب خشک شدن و نابودی آن شده است، در این راستا و برای بررسی جزئیات مشکلات تالاب با منصور گلمحمدی رئیس اداره محیط زیست ورامین به گفت‌وگو پرداختیم که در  ادامه این گفت‌گو را می‌خوانید.

تسنیم: بزرگترین مشکلی که در تالاب بندعلیخان وجود دارد چیست؟

گلمحمدی: بزرگترین مشکل ما در این منطقه کمبود آب است و دیگری ورود فاضلاب شهرک صنعتی چرمشهر است، که در چند سال گذشته هم سیستم تصفیه فاضلاب آن دچار مشکل شده و در نتیجه سبب آلودگی بخشی از این حوزه شده است.

این تالاب در واقع سپر ریزگردهایی است که از طرف کویر مرکزی به سمت ما می‌آید و این خشکسالی‌ها کنترل ریزگردها را روز به روز کمرنگ‌تر می‌کند و عوارض آن را افزایش می‌دهد، همچنین این مسئله در اقتصاد محلی و نوع زندگی عشایر هم تأثیرگذار است.

تسنیم: محدوده جغرافیایی و مشخصات تالاب بندعلیخان چیست؟

گلمحمدی: بندعلیخان به عنوان منطقه وسیعی از یک محدوده است که به صورت فصلی از اوایل آبان ماه هر سال آبگیری می‌شود، و تا اواخر فروردین هم آب دارد، و با توجه به وضعیت آب، میزان و زمان آبگیری وسعت منطقه آبگیری شده متغیر است؛ البته آب باید به طور مستمر وارد شود که به صورت آبگیر باقی بماند.

وسعت کلی منطقه‌ای که آبگیری می‌شود بیش از 20 هزار هکتار است، و در ٣٥کیلومتری ورامین در موقعیت جغرافیاییN350258 E513700 قرار دارد؛ البته این منطقه به طور کامل زیر آب نمی‌رود؛ بلکه به صورت شاخه شاخه در قسمت‌های مختلف زیر آب می‌رود که در شرایط خوب یک چهارم منطقه را تحت پوشش قرار می‌دهد.

اکوسیستم‌های تالابی یکی از حسّاس‌ترین و مؤثرترین اکوسیستم‌ها هستند، و اکنون اکوسیستم منطقه که در سطح استان اگر نگوییم بی‌نظیر، جزء کم نظیرترین مناطق است که در حال نابودی قرار دارد، اکوسیستمی که با وارد شدن آب به آن رشد گیاهان و حضور پرندگان مهاجر را داریم، با این توضیح که ما در برخی مواقع تا یکصد هزار پرنده در زمستان سرشماری کرده‌ایم؛ اما متأسفانه اکنون این تعداد به شدّت کاهش پیدا کرده است.

تسنیم: منابع آب تالاب از کجاها تأمین می‌شود؟

گلمحمدی: پیش از این منابع تأمین آب تالاب مازاد آب روخانه‌های جاجرود و کرج بوده است، که پس از احداث سد روی این دو رودخانه این منبع قطع شد و اکنون به جز مقاطع زمانی خاص که آب سدها به دلیل لایروبی دریچه‌ها رها می‌شود، دیگر هیچ آبی از این رودخانه‌ها وارد این حوزه نمی‌شود و بیشتر آبی که در 10 سال گذشته وارد این حوزه شده است آب‌های سطحی ناشی از سیلاب‌ها و بارندگی‌ها است.

بخش دیگری از منابع آبی تالاب هم ناشی از بارندگی‌های تهران است، که به همراه فاضلاب از طریق رودخانه شور از قسمت شمالی چرمشهر وارد منطقه‌ای که در قسمت بالایی تالاب قرار دارد می‌شود؛ البته تغییری که اخیراً ایجاد شده این است که با توجه به خشکسالی‌هایی که داشتیم میزان ورود آب به این منطقه کاهش پیدا کرده و از حدود 3 سال قبل تقریباً قطع شده و جز در مقاطع زمانی، محدود آب وارد حوزه می‌شود.

منتها با اقداماتی که در سنوات گذشته انجام شده این بخشی که به عنوان تالاب بندعلیخان معروف شده  در واقع قشلاق عشایر منطقه است، که  به عنوان حائلی بین کویر مرکزی و حوزه شهرستان و حتی استان تهران قرار گرفته است؛ یعنی منطقه‌ای که آبگیر می‌شود و پوشش گیاهی مناسبی دارد و در کنترل ریزگردها در ورود به شهرستان مؤثر واقع می‌شود.

تسنیم: چه نوع پوشش‌های گیاهی در تالاب وجود دارد؟

گلمحمدی: پوشش گیاهان مرتعی که مورد استفاده دامداران قرار می‌گیرد، پوشش گیاهی درختچه‌ای که بیشتر گونه گز است و در مناطق زیادی شاهد آن هستیم، قبلاً نیزارها را هم داشتیم که با توجه به خشکسالی‌هایی که به وجود آمد،  بسیار کاهش پیدا کرده و تقریباً از بین رفته است و می‌توان گفت پوشش‌های گیاهی آن در کل کاهش پیدا کرده است.

سال گذشته با توجه به پیگیری‌هایی که انجام شد اتفاق خوبی افتاد و مسئولان استانی هم وارد موضوع شدند و با وجود اینکه آب رودخانه شور جزء آب‌های نامتعارف محسوب می‌شود، برای نخستین بار حق آبه‌ای از آن در صورت‌جلسات به مراتع منطقه و تالاب بندعلیخان اختصاص داده شد، که سال قبل با مدیریتی که توسط مسئولان منطقه و شرکت تعاونی آب‌بران که در رابطه با همین موضوع تشکیل شده بود، صورت گرفت مقداری از این آب به تالاب تخصیص پیدا کرد و در منطقه رها شد، که اکنون شاهد این هستیم که بخش‌هایی که در زمستان توسط این آب آبگیری شده در حال احیا است؛ ولی متأسفانه بخش‌های وسیعی داریم که به دلیل خشکسالی‌هایی که در منطقه داشتیم در حال خشک شدن و نابودی است.

تسنیم: چه نوع پرندگان و حیواناتی در منطقه مشاهده می‌شوند؟

گلمحمدی: پرنده‌هایی که وارد این منطقه میشوند بیشتر پرنده‌های مهاجری هستند، که برای زمستان گذرانی وارد تالاب می‌شوند که می‌توان از انواع آن به مرغابی‌سانان، انواع اردک‌ها، غاز، فلامینگو و گونه‌هایی مانند قو و قوی گنگ و تعداد کمی هم دُرنا اشاره کرد، که در این دوره‌ای که حوزه آبگیر می‌شود وارد تالاب شده و اواخر زمستان دوباره به زیستگاه خود باز می‌گردند؛ اما در کل با توجه به شرایطی که به وجود می‌آید ورود پرندگان مهاجر را در این محدوده زمانی شاهد هستیم.

تسنیم: چه اقداماتی برای حل این مشکلات انجام شده است؟

گلمحمدی: ما در این زمینه اقدامات لازم را انجام داده‌ایم و علیه مسئولان شهرک صنعتی شکایت کردیم و از 3 سال قبل هم اقدامات جدی برای تصفیه فاضلاب شهرک اتفاق افتاده، و در حال حاضر مرحله ارتقاء سیستم تصفیه فاضلاب در حال اتمام است که تقریباً عملیات اجرایی و آزمایشی آن تمام شده و به زودی شاهد بهره‌برداری سیستم ارتقاء خواهیم بود.

اتفاق اصلی که باید برای احیای تالاب بیفتد رهاسازی آب است، که آن هم مشکلات فراوانی دارد، که اگر حق آبه‌ای که تعیین شده اختصاص پیدا کند، می‌تواند بسیار مؤثر باشد، به ویژه اینکه تعاونی آب‌بران هم تشکیل شده و امکان تخصیص حق آبه به وجود آمده است، که اگر حمایت مسئولان محلی و استانی را داشته باشیم قطعاً این اتفاق سریع‌تر خواهد افتاد؛ البته برای تالاب از سدها هیچ حق آبه‌ای درنظر گرفته نشده است و این آب همان آب شور است.

نکته مهّم دیگر در این زمینه این است که اگر قرار باشد اقدام مؤثری در این رابطه بیفتد باید همفکری و اقدام دسته‌جمعی را آغاز کنیم، یک برنامه مطالعاتی مدوّن راجع به این حوزه شکل بگیرد و براساس آن اقدامات لازم را انجام دهیم، کمپین‌هایی هم به طور خودجوش توسط مردم منطقه تشکیل شده و امیدوارم که همه دست به دست داده تا مشکلات تالاب برطرف شود.

البته مسئولان شهرستانی و حتی استانی نسبت به این موضوع حسّاس شده‌اند و ما این حسّاسیت را به فال نیک می‌گیریم، همکاران استانی ما چندین بار از منطقه بازدید کرده‌اند و سازمان حفاظت محیط زیست هم پیگیر موضوع است.

این مشکل کلی است و فقط مخصوص تالاب فصلی بندعلیخان نیست؛ دشت ورامین مشکل کم آبی دارد و در منطقه به شدّت شاهد اُفت سطح آب‌های زیرزمینی و نشست زمین نقاط مختلف دشت ورامین و ری هستیم؛ ما حتی در آب شُرب مشکل داریم و این موضوع به سادگی حل و فصل نمی‌شود.

تسنیم: در زمینه رونق گردشگری چه اقداماتی صورت گرفته است؟

گلمحمدی: پس از خشکسالی، حضور پرندگان مهاجر هم کمتر شد که در صورت احیا و آبگیری در فصول مناسب، شاهد حضور پررنگ پرندگان مهاجر در تالاب خواهیم بود و امیدوارم همین مسئله باب خوبی در زمینه گردشگری در شاخه پرنده‌نگری باشد.

گردشگران معمولاً موضوعات مختلفی را دنبال می‌کنند که برخی برای عکاسی یا تفرّج می‌آیند که در این زمینه همکاری لازم را داریم؛ البته در حوزه گردشگری مجموعه‌ای از مقررات را داریم که براساس آن به گردشگران اجازه می‌دهیم که وارد مناطق ما شوند؛ ولی اگر بخواهیم برنامه گردشگری را به طور مدوّن داشته باشیم باید بخش خصوصی وارد موضوع شود و با ایجاد تورهای گردشگری و تعامل با اداره محیط زیست بتوانیم خدمات بهتری را به گردشگران ارائه دهیم.

انتنهای پیام/