حج، تمرینی نمادین از نحوه رفتار در زمان ظهور است/ابراهیم(ع) با بنای کعبه به دنبال چه بود؟

به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، سخن زیبای مرحوم علی شریعتی را درباره حج همواره در گوش داشتم که تجسم اسلام در قالب کلمات، ‌قرآن؛ و در قالب یک انسان، علی(ع)؛ و در قالب حرکات، حج است. آنها که لبیک گفته‌اند و صهبای حج نوشیده‌اند و طواف کعبه دل کرده‌اند و بر گرد خانه‌ای که به محاذات بیت العتیق و بیت‌المعمور و ضُراح و عرش در آسمان‌هاست گشته‌اند و عرفات، مشعر و منا  درک و قربانی کرده‌اند و از یوم ترویه تا عرفه و قُرَبات را به اشراق نور الهی سپری کرده‌اند؛ شاید بارها از خود پرسیده‌اند: روح این اعمال چیست؟‌ جسم این اعمال، زیبا و خواستنی است و انسان را غرق لذت و بهجت می‌کند و شیرینی آن هرگز از کام جان بیرون نمی‌رود، اما روح آن چه؟

به همین مناسبت و برای آگاهی از روح و باطن اعمالی که در ایام حج انجام می‌دهیم، به سراغ «محمدحسن حیدری» پژوهشگر علوم قرآن و حدیث و محقق تاریخ اسلام رفتیم و با وی گفت‌وگو کردیم.

* وی دانش­‌آموخته کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث است که بنا به علاقه شخصی خود مطالعات تاریخی را نیز دنبال می‌­کند و پایان‌­نامه وی نیز در رابطه با جعل احادیث مهدویت در سال­‌های ابتدایی حکومت عباسیان و موضوعات درباره آن بوده است. وی علاوه بر اجرای برخی طرح پژوهشی ــ دانشگاهی، داوری برخی مقالات مذهبی و تاریخی در همایش‌های سراسری کشور را نیز به‌عهده داشته است. چندی پیش نیز مقاله‌ای از او در رابطه با معنای واژه «کظم» در مجله تخصصی واژه‌پژوهی به چاپ رسید.

تسنیم: یکی از احادیثی که درباره حج، بسیار مطرح می­‌شود، حدیثی از حضرت زهرا(س) است که می‌­فرمایند: «مَثلُ الإمام، مَثلُ الکعبه؛ مَثلِ امام(ع) مَثلِ خانه کعبه است». این حدیث چه مفهومی دارد؟

* حیدری:بله، این حدیث از جمله احادیث زیبا، کاربردی و درس‌آموز در زمینه حج است. مناسکی که خدا در حج قرار داده است، به ما چگونگی رفتار با امام(ع) را می‌آموزد، وقتی که خانه کعبه را طواف می‌کنیم، یاد می‌گیریم که چگونه دور امام(ع) بچرخیم، دور امام چرخیدن یک‌ نوع کنایه است، یعنی حواسِ انسان، مدام معطوف به امام باشد. هفت بار که خانه کعبه را طواف می‌کنیم یعنی سعی کنیم حواسمان جمع‌­تر باشد و در این کار مداومت داشته باشیم. همچنین از این حدیث می‌­آموزیم که باید به سمت امام خویش برویم نه این­که بنشینیم و منتظر باشیم که ایشان چه زمانی تشریف می‌­آورند و چه زمانی ظهور می­‌کنند تا ما از نعمت حضور ایشان بهره ببریم، بلکه باید خود را به خاطر لقاء امام به سختی انداخته و از بذل جان و مال کوتاهی نکنیم.

خداوند در آیه 3 سوره توبه می‌فرماید: «وَ أَذانٌ مِنَ اللّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَی النّاسِ یَوْمَ الْحَجِّ اْلأَکْبَرِ أَنَّ اللّهَ بَری‏ءٌ مِنَ الْمُشْرِکینَ وَ رَسُولُهُ»، حج معمول، حجی است که هر سال حجاج مُشرّف می‌شوند، اما حج اکبر چیست؟ امام صادق(ع) می‌فرماید:

حج اکبر، ظهور امام زمان(عج) است. در حج معمول، باید تمرین کنیم تا در زمان حج اکبر بدانیم با خانه کعبه اصلی، یعنی امام(ع) چگونه رفتار کنیم. حج اصلی همان ظهور امام(ع) است؛ و این حجی که الان وجود دارد، تمرین رفتار در زمان ظهور است، این تمرینِ نمادین از زمان پدر ما آدم(ع) آغاز شده و با پدر ملت اسلام و دیگر ادیان الهی موجود، یعنی ابراهیم(ع) قوام یافته و با پیامبر اعظم(ص) به کمال رسیده است.

«محمدحسن حیدری» در گفت‌وگو با تسنیم

* ابراهیم(ع) با بنای خانه کعبه به دنبال ظهور بود

تسنیم: شما از «حج» به عنوان تمرینی جهت تعلیم رفتار در قبال امام(ع) یاد کردید، لطفاً توضیح بیشتری در این باره بفرمایید.

* حیدری: حضرت ابراهیم(ع) با بنای کعبه و مناسک حج، طالب این نبوده است که: خدایا! خانه‌ای ساختم، به من یاد بده چگونه دور آن بچرخم! ایشان خانه کعبه را بنا کرد، زیرا دنبال ظهور امام زمان(عج) بود و در این راستا رفتارهایی را به اسم «مناسک حج» از خدا درخواست می‌کند: «رَبَّنا وَ اجْعَلْنا مُسْلِمَیْنِ لَکَ وَ مِنْ ذُرّیَّتِنا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَکَ وَ أَرِنا مَناسِکَنا وَ تُبْ عَلَیْنا إِنَّکَ أَنْتَ التَّوّابُ الرَّحیمُ» منظور ایشان این بود که: خدایا! به من رفتار در قبال امام زمان را یاد بده که در قبال امام زمان(عج) چه‌ کنم؟ لذا خداوند یکسری رفتارها را به ایشان یاد می‌دهد.

خوب است این ­را بدانیم که تمام حواس و توجه رسولان و علی الخصوص رسولان اولوالعزم به موضوع مهدویت بوده و ایشان مردم قوم خود را نیز با این موضوع آشنا می­‌کردند. در این خصوص در فرمایشات اهل‌بیت(ع) آمده علت این­که تعداد خاصی از انبیاء و رسولان به درجه اولوالعزمی رسیده‌­اند به خاطر نوع توجه ایشان به موضوع مهدویت بوده است «فثبت‏ العزیمة لهؤلاء الخمسة فی المهدی»‏.

تسنیم: حضرت ابراهیم(ع) چگونه قومش را با امام زمان (عج) آشنا کرد؟

* حیدری:با مناسک حج؛ و این موضوع را باقی گذاشت؛ و هر پیامبری که آمد، به قوم خود گفت: این مناسک را دنبال کنید؛ حضرت رسول‌الله(ص) که تشریف آورد، فرمود: همین مناسک؛ چرا؟ چون این مناسک حج، همان است که مردم به وسیله آن به سمت امام زمان(عج) دعوت می­‌شوند. وقتی این قطعات را کنار هم بگذاریم، نتیجه می‌گیریم که حج باید در راستای دعوت به امام زمان و رفتار در قبال امام زمان باشد. وقتی از این منظر به حج نگاه می‌­کنیم، مباحثی از مناسک حج، برایمان باز می‌شود که واقعاً تعجب می‌کنیم.

تسنیم: به نظر شما چرا خداوند اینقدر برای حج، ارزش قائل شده و انجام آن را حداقل یکبار برای هر فرد واجب کرده است؟

*حیدری: وقتی این موضوع را دنبال می‌کنیم، تنها تصویرِ واقعی که برایش می‌یابیم، آخرالزمان است؛ چند میلیون حاجی، همه‌ یک رنگ؛ همه باید لباس‌های دنیایی خود را کنار بگذارند و به لباس جدیدی آراسته شوند؛ ابتدا در عرفات تزکیه شوند؛ یک شب را در مشعر بگذرانند و صبح از آنجا عبور کنند تا به سرزمین منا وارد شوند؛ در منا اولین کاری که انجام ‌می‌دهند سنگ زدن به نماد شیطان است؛ باید رمیِ جمرات کنند و روز دوم و سوم نیز به منا بروند و دوباره سنگ بزنند؛ هر روز باید بروند و به هر سه نماد شیطان سنگ بزنند.

این رفتارها کاملاً حاکی از رفتارهای آخرالزمانی است، یعنی مصداق عینی آن را در آخرالزمان می‌یابیم؛ انسان‌ها، از این زندگی معمولی­شان خارج می‌شوند؛ افراد، در هر شغل و کسوت و خانواده‌ای که هستند، تغییر وضعیت می‌دهند و همه حرکت می‌کنند، با یک نوع لباس یعنی لباس سربازی برای امام؛ همه دست به دعا بلند ‌می‌کنند که خدایا! پس چه زمانی، امام زمان(عج) می‌آید؟ آن هم در عرفات؛ جالب است که در عرفات، عموم فریادها برای امام زمان(عج) است؛ خدایا! امام زمان کجاست؟

سپس عبور می‌کنند و به سمت مشعر و سرزمین مِنا می‌روند؛ تا نیمه‌شب در مشعر هستند، به محض طلوع آفتاب، به سمت مِنا حرکت می‌کنند؛ و همانطور که اشاره شد اولین کاری که در مِنا انجام می‌دهند، رمی جمرات است؛ چه زمانی؟ زمانی که خورشید طلوع می‌کند (طلوع فجر)؛ با توجه به اینکه اسم ماجرای ظهور در احادیث، یوم‌الله است، معنی آن اینگونه می‌شود: وقتی که یوم‌‌الله طلوع کرد، شیعیان حرکت می‌کنند و اولین کسی را که نابود می‌کنند ابلیس است، یعنی به جای سنگ زدن به نماد شیطان، با خود شیطان می­‌جنگند.

تسنیم:به نظر شما آیا در وراء این اعمال ظاهری «مناسک» حقیقت دیگری نیز نهفته است یا همین­که ظاهر مناسک را انجام دهیم بهره لازم را خواهیم برد؟

* حیدری: برخی به اندک قائل‌اند و می‌گویند همه چیز همین ظواهر است و چیزی جز این نیست، ما شیعیان می‌گوییم نه، پشت این ظواهر باطنی وجود دارد، اما هرچه می‌گردیم آن باطن را نمی‌یابیم، به ظاواهر آن هم راضی نیستیم، از هر منظری که نگاه کنیم باز احساس می‌­کنیم که گمشده‌­ای هست، اگر از منظر زیارت نگاه کنیم، خدا که زیارتگاه نمی‌خواهد، اگر بگوییم: می‌خواهیم برویم قبله را ببینیم؛ قبله که دیدن ندارد، اگر بگوییم می‌خواهیم برویم با خدا بیعت کنیم، بیعت کردن با خدا مراسم نمی‌خواهد. انسان، احساس می‌کند توجیهی وجود ندارد مگر آنکه حقیقتی و سِرّی ورای این ظواهر نهفته باشد.

شیعیان با مناسک و با آن اعمال نمادینی که به عنوان حج هست نمی‌توانند ارتباط برقرار کنند، و مِثل سایر فِرَق مسلمین هم نیستند که فکر می‌کنند حج همان ظواهر است و به همین اعمال ظاهری بسنده می­‌کنند، لذا شیعیان می­‌روند سراغ همان چیزی که از قدیم یاد گرفته‌­اند؛ یعنی مناجات، توسل، برقرار کردن ارتباط روحی با اهل‌بیت(ع)، دلدادگی، همان چیزهایی که در هیئت‌ها و مساجد، از قبل آموزش دیده­‌اند و حالا در آنجا چون از شهر و دیار و کسب و کارشان فارغ هستند راحت‌تر می‌­توانند دل و فکرشان را روانه ‌کنند. از این جنبه موفق هستند و آنجا از این توسلات و دل سپاری­‌ها بهره می‌برند؛ اما اسمش بهره‌مندی از مناسک حج نیست، البته خداوند متعال اجرشان را عطا می‌کند، خداوند بسیار به ایشان محبت می‌کند، اما می­‌خواهم بگویم از چه زاویه‌­ای نگاه کنیم که مناسک حج، برایمان معنای بیشتری پیدا کند؟ ما دعوت نشدیم ­­به یک‌­ سری رفتار­های بی‌­معنا؛ مسلماً همه این­ها معنا دارد. حجّی که بسیار مهم شمرده شده است، مسلماً معنایش هم مهم و عظیم است. خدایی که می‌فرماید: دنبال لهو و لعب نباشید؛ مسلماً خودش برای مردم لهو قرار نمی‌دهد. خداوندی که دنبال تبیین آیات است، خداوندی که دعوت به تعقل و تفکر می‌کند، مسلماً کار غیر عاقلانه انجام نمی‌دهد. پس در این مناسک حج، خاصیتی هست.

======================

مصاحبه از: امیرمحسن شیخان

======================

انتهای پیام/