تمام آن چیزی که صربها برای مهمانی ویژه نمایشگاه کتاب تهران دارند
رایزن فرهنگی ایران در صربستان می‌گوید: تنها مشکل ارائه ادبیات صرب در ایران ترجمه از صربی به فارسی است وگرنه صربستان با اینکه یک دهم ایران جمعیت دارد، اما سابقه‌ای طولانی در فرهنگ و هنر در سطح اروپا دارد.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، در آبانماه سال1395 ، ایران مهمان ویژه نمایشگاه بین‌المللی کتاب بلگراد بود . در این سال با همکاری رایزنی فرهنگی ایران در صربستان، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و موسسه نمایشگاه های فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بیش از 60 مهمان از نویسندگان ، ناشران و هنرمندان ایران در نمایشگاه کتاب این کشور شرکت کردند و با ارائه مجموعه ای از سخنرانی‌ها در سه دانشگاه این کشور ، برنامه‌های ادبی و هنری در نمایشگاه همچون میزگردهای بین نویسندگان دو کشور ، شاهنامه‌خوانی در نمایشگاه و ارائه بیش از 100 کتاب به زبان صربی و صدها کتاب به زبان انگلیسی و فارسی در غرفه‌ای به مساحت 300 متر و چند برنامه جنبی دیگر همچون هفته فیلم ایران و نیز نمایشگاهی از عکس‌ها و آثار هنری گرافیست های ایرانی، کشورمان موفق شد به بهترین وجه به معرفی کتاب‌ها و هنر و فرهنگ ایران در این نمایشگاه بپردازد.
امسال بنا به پیشنهاد رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران و موسسه نمایشگاه‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به کشور صربستان و پذیرش این کشور ، صربستان نیز در اردیبهشت ماه 1397 مهمان ویژه نمایشگاه کتاب تهران خواهد بود. اینکه ایران و صربستان از چه اشتراکات فرهنگی برخوردارند و این تعامل دو طرفه چه میزان به گسترش ادبیات و فرهنگ دو کشور منتهی شده است، موضوعی بود که ما را واداشت تا با محسن سلیمانی رایزن فرهنگی ایران در صربستان گفتوگو کنیم، مشروح این گفتوگو به شرح ذیل است:
* تسنیم: صربستان یک سال پیش میزبان ایران به عنوان مهمان ویژه در نمایشگاه کتاب بلگراد بود، آن زمان بحث سر این بود که مردم دو کشور آشنایی چندانی از نظر ادبی با یکدیگر ندارند، امروز پس از دو سال وضعیت چگونه است، آیا تغییراتی در هر دو کشور ایجاد شده است؟ این تغییرات در حوزه انتشار آثار و ادبیات نیز بوده است؟
آشنایی کشورها با هم به این غم انگیزی که شما فرمودید نیست . ما الان حدود 27 سال است که با صربستان( یوگسلاوی سابق) روابط صمیمانه فرهنگی و 80 سال است که روابط سیاسی داریم .کلاس‌های زبان آموزی رایزنی فرهنگی ایران در این مدت شاید بیش از دو سه هزار نفر زبان آموز داشته است . حتی الان هم تعداد زبان آموزان فارسی ما در اروپا کم نظیر است (اخیراً رئیس دانشکده ادبیات دانشگاه بلگراد خانم دکتر مارکویچ می‌گفت وقتی در پایان ترم برای بازدید وارد سالن امتحان زبان فارسی دانشکده شدم از دیدن بیش از 200 دانشجوی فارسی‌آموز در آنجا حتی خود من هم شگفت‌زده شدم ) . ما هر سال در این کشور هفته‌های فیلم و کنسرت‌های موسیقی اصیل ایرانی داریم. در زمینه نشر هم رایزنی فرهنگی حدود صد کتاب به زبان صربی در این بیست و چند سال ترجمه منتشر کرده است . صرب ها الان هم با کتاب‌های دین پژوهان، عرفا و شاعران بزرگ ما مثل سعدی، عطار، حافظ ، فردوسی ، مولانا و ... به خوبی آشنا هستند. تنها مشکلی که وجود دارد ضعف ما در ارائه ادبیات معاصر ماست، ما در گذشته متاسفانه در این زمینه فعال نبوده‌ایم و اکنون دائم مقامات و شخصیت‌های فرهنگی صربستان از ما می‌خواهند آثار بیشتری از ادبیات نوین ایران را به صربی ترجمه کنیم. البته در این دوسال اخیر ما قدم‌هایی در این زمینه برداشته‌ایم. ما چند کتابی در این زمینه ترجمه کرده‌ایم که برخی منتشر شده است و برخی در دست انتشار است. قبل از دوره من مجموعه‌ای از 20 داستان کوتاه از آقای سید مهدی شجاعی با نام «آبی اما به رنگ ارغوان» به زبان صربی ترجمه و منتشر شده بود. امسال قصه‌های سبلان ( محمدرضا بایرامی) به صربی منتشر شد و به زودی امیدواریم مجموعه‌ای از داستان‌های کوتاه معاصر ایران و رمان «شطرنج با ماشین قیامت» منتشر شود.
و باز نکته دیگر این است که ناشران صرب خودشان حدود ده رمان و خاطرات ایرانی‌ها را در سال‌های قبل منتشر کرده‌اند، اگر چه بیشتر این آثار را ایرانی‌های خارج از کشور در اروپا و آمریکا درباره ایران نوشته‌اند آثاری مثل رمان‌های «یک قاشق چای‌خوری از سرزمین و دریا»( نوشته دینا نیری ، 2013) و «مهتاب در اتوبان ایمان» (جینا برخوردار نهایی، 2002).
از آن طرف البته باید اعتراف کنم فقط 2 یا 3 کتاب از صربستان در ایران منتشر شده است، اما الان وزارت فرهنگ این کشور طبق طرح جهانی تشویق ترجمه آثار صربی به زبان‌های دیگر، در صدد است ناشران ایرانی را ترغیب به ترجمه آثاری از این کشور به فارسی کند.
تنها مشکل ارائه ادبیات صربستان در ایران ترجمه از صربی به فارسی است
* تسنیم:مهمان ویژه شدن در یک نمایشگاه بین‌المللی کتاب از اهمیت خاصی برخودار است معمولا کشورها با همه داشته‌های خود در حوزه نشر پا به این میدان می‌گذارند، در ایران به جز تجربه حضور افغانستان و عمان سایر کشورها با دست پر حضور پیدا کرده بودند، صنعت نشر در صربستان از چه جایگاه و توانی برخوردار است، آیا می‌توان امید داشت که صربها حضوری متفاوت در تهران را رقم خواهند زد؟
همان طور که گفتم خود صربستان تمایل به این کار دارد و برنامه‌ریزی‌هایی برای این کار کرده و از ما نیز خواسته‌اند با آنها همکاری کنیم. این نکته را هم بگویم که صربستان با اینکه یک دهم ایران جمعیت دارد، اما سابقه‌ای طولانی در فرهنگ و هنر در سطح اروپا دارد. اولاً مردم این کشور بسیار فرهنگ و هنردوست هستند و استقبال زیادی از برنامه‌های هنری فرهنگی می‌کنند، یعنی هر چقدر شما در این زمینه‌ها برنامه ارائه دهید آنها با شما همراهی می‌کنند. در این کشور بیشترین تعداد نمایشگاه‌های بین‌الملی کتاب، فیلم، تئاتر، هنرهای تجسمی و حتی ورزشی در سطح منطقه بالکان داریم. شاید برایتان جالب باشد بدانید هنرمندان و حتی ورزشکاران ایران همیشه پای ثابت این جشنواره‌های هنری و برنامه‌های ورزشی بین المللی در این کشور بوده‌اند. مثلاً ما هر سال در صربستان یک نمایش تئاتر از ایران داریم ( مثلاً امسال نمایش شنیدن ( از امیررضا کوهستانی) از ایران به دعوت یک جشنواره بین‌المللی در صربستان ارائه شد.) به هر حال تنها مشکلی که صربها در ارائه ادبیاتشان در ایران دارند، مشکل ترجمه از زبان صربی به فارسی است. آنها رمان نویسان و ادیبان بزرگی دارند که آثارشان در سطح اروپا و آمریکا به زبان‌های زیادی ترجمه و منتشر شده است. از آنجا که ما مترجم ادبی آشنا به صربی در ایران تقریباً نداریم، ما به آنها پیشنهاد کردیم آثار ترجمه شده‌شان را به زبان واسطی مثل انگلیسی ، فرانسه و .. به ایران ببرند یا به مترجمان ایرانی برای ترجمه به فارسی ارائه دهند.
خوشبختانه یکی از ناشران مهم آنها اخیراً خلاصه‌ای از حداقل سی چهل اثر ادبیشان را که به زبان انگلیسی ترجمه شده به شهر کتاب در ایران، وزارت ارشاد و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و چند ناشر در ایران ارائه داد و قرار است یکی دو اثر صربی فوری از انگلیسی به فارسی ترجمه شود. به علاوه ما به آنها پیشنهاد کرده‌ایم، نمونه‌هایی از آثار ادبیشان را به زبان انگلیسی ( و زبان‌های مهم دیگر اروپایی ) در نمایشگاه کتاب تهران برای نمایش و فروش بگذارند تا مترجمان ایرانی همت کنند و برخی از این آثار را به فارسی ترجمه کنند و ایرانی‌ها شناخت بهتری از فرهنگ معاصر صربستان پیدا کنند.
* تسنیم: چقدر کشور صربستان مهیای مبادلات تجاری پیرامون نشر با ایران است؟
ناشران جدی علاقه دارند حق نشر برخی از کتاب‌ها را از ایران بخرند یا حق نشر کتاب‌هایشان را به ایران بفروشند. مشکل این است که ناشران کشور ما باید قوانین جهانی کپی رایت را بپذیرند و رعایت کنند. چون آنها تابع فانون کپی رایت در سطح جهانی هستند.
* تسنیم: رهآورد ادبی صربستان برای ایران با این حضور چه خواهد بود؟
ما ایرانی ها از نظر رمان و داستان در مقایسه با اروپا و آمریکا خیلی قوی نیستیم. شاید داستان نویسان ما این طور فکر نکنند ولی من به عنوان کارشناس رمان و داستان به شما اطمینان می‌دهم این مسئله واقعیت دارد( البته نقطه قوت ما که همه دنیا به آن اذعان دارد ادبیات و شعر کهن ماست. ما در زمینه شعر کهن و ادبیات عرفانی در جهان تقریباً یکه تازیم ). به هر حال ترجمه آثار ادبی صربستان قطعاً به غنای ادبیات معاصر ما کمک می‌کند. از طرف دیگر صرب ها به برخی از ادیبان بزرگ گذشته ایران علاقه خاصی دارند، مثل خیام ، مولوی ، و فردوسی. اصولاً صربها به فرهنگ و ادبیات ما علاقه خاصی دارند. در نمایشگاه کتاب بلگراد امسال بیشتر مراجعان از ما ترجمه صربی دیوان خیام و مثنوی مولوی می‌خواستند.
«بادبادک‌باز»؛ پرتیراژترین کتاب صربستان
ادبیات معاصر ما هم آثار قوی کم ندارد آثاری که آنها قطعاً استقبال خواهند کرد. شاید برایتان جالب باشد که بدانید پرتیراژترین کتاب صربستان «بادبادک‌باز» اثر خالد حسینی، نویسنده افغانی ساکن امریکا بوده است. بنابراین هیچ بعید نیست، برخی از آثار ما هم در این کشور پرفروش باشد. به هر حال آگاهی از آثار مهم دو کشور، خرید حق نشر، بستن قرارداد نشر و ... فقط با شرکت متقابل در نمایشگاه‌های کتاب دو کشور و ارتباط ناشران و نویسندگان ما با هم ، ممکن است. این نوع ارتباط فرهنگ قطعاً ارتباطی برد برد فرهنگی برای دو کشور است.
* تسنیم: سرانه مطالعه و انتشار کتاب در صربستان از چه وضعیتی برخوردار است؟
صربها از نظر مطالعه وضعشان بهتر از ماست، ولی آنها هم تحت تاثیر موج این گوشی‌های همراه و انواع رایانه‌ها و یکه تازی وب و اپلیکیشن‌ها، در مقایسه با اروپا و آمریکا وضعبتشان از نظر مطالعه عالی نیست. آنها کتاب‌هایی در تیراژ 100 هزار نسخه هم داشته‌اند، ولی میانگین فروش کتاب‌هایشان 2000 نسخه است که با توجه به اینکه یک دهم ما جمعیت دارند آمار بالایی است.
دانلودهای غیرقانونی صربها را نیز کلافه کرده است
* تسنیم: نقاط اشتراکی میان ایران و صربستان در زمینه نشر و مطالعه وجود دارد؟
همان طور که گفتم موج گوشی‌ها، اینترنت و شبکه‌های اجتماعی روی مطالعه کتاب‌های به درد بخور در صربستان هم مثل همه جهان تاثیر منفی داشته است. اعتیاد به وب و اینترنت باعث شده در اینجا هم فرصت بسیاری از جوانان برای برنامه‌ریزی جدی و مطالعه و تمرکز روی یکی دو رشته و پیشرفت در آن زمینه‌ها کم شود . بیشتر جوان‌های دنیا الان به جای استفاده هدفمند از اینترنت بیشتر در هزارتوی وب گم شده‌اند. بسیاری از اخبار و اطلاعات روزمره که در دنیا هر روز در فضای وب تولید یا شایعه می‌شود، زائد است و فقط وقت شما را می‌گیرند . برای همین متاسفانه تعداد کسانی که این روزها در اتوبوس و تراموا در بلگراد کتاب دستشان باشد کم شده و بیشتر گوشی همراه دست جوان‌ها می بینید و خوب معمولاً با گوشی همراه ( برخلاف تبلت و کتابخوان ) نمی‌شود کتاب مطالعه کرد . به علاوه در صربستان نیز مثل همه جهان برخی از کتاب‌ها به طور غیرقانونی روی وب گذاشته می‌شود که ناشران صرب از این بابت گله دارند و چون شیوه مقابله کند پلبس فتای! خودشان را از طریق قانونی با این قانون شکنان نمی‌پسندند خودشان دست به کار شده‌اند و با درخواست از شرکت‌های اینترنتی این گونه سایت‌ها را می‌بندند.
* تسنیم: نمایشگاه کتاب بلگراد امسال زمینه معرفی نویسندگانی چون بایرامی به صربها بود، با تلاش‌های خوب رایزنی فرهنگی رسانه‌ها، دانشجویان و مردم جامعه صربستان با این نویسنده آشنا شدند، برای تکرار چنین تجربه‌ای در سال‌های آینده زمینه‌سازی شده است؟
ما قصد داشتیم امسال کتاب «شطرنج با ماشین فیامت» را هم در نمایشگاه کتاب رونمایی کنیم، ولی چون مشکلاتی در نشر این کتاب پیش آمد وبرای حضور نویسنده نیز هماهنگی انجام نشد، انتشار کتاب به تاخیر افتاد. اما ما سال گذشته توانستیم سه نویسنده ایرانی خانم آبیار، خانم نسیم مرعشی و آقای حسن زاده را به دو دانشگاه در بلگراد ببریم تا برای دانشجویان درباره آثارشان صحبت کنند ( البته ما سخنران های مکتوب آنها را هم بعد از برنامه به صربی توزیع کردیم ).
درآمد بالای نویسندگی در صربستان
امسال هم دو نویسنده دیگر برتر ایرانی آقای بایرامی و کشاورز در دانشگاه بلگراد به همان ترتیب برای دانشجویان صرب سخنرانی کردند و به سئوالاتشان پاسخ دادند، ضمن اینکه در نمایشگاه کتاب هم با رسانه‌های صربستان گفتوگو کردند و با دو رمان نویس صربستاناوروشپترویچ وولیکیچ دیدار و گفتوگو داشتند. یک نکته که در صحبت‌های آنها هم این بود که رمان نویس‌های صرب می‌خواستند بدانند نویسندگی در ایران حرفه‌ای است؟ که دوستان طبعاً گفتند نه. ولی صربها برخی از نویسندگانشان حرفه‌ای هستند و آثارشان به زبان‌های گوناگونی در اروپا ترجمه شده است و به خاطر قانون کپی رایت طبعاً درآمد مادی بسیار بیشتری از راه نویسندگی دارند.
ترجمه ادبیات صرب در ایران تعریفی ندارد
* تسنیم: وضعیت ترجمه ادبیات صربی به فارسی چگونه است؟
خیلی خوب نیست . فقط ظاهراً دو سه کتاب از صربی به فارسی ترجمه شده است. یکی از آنها «پلی بر رودخانه درینا» از رمان‌نویس بزرگ و برنده نوبل ادبیات صربستان ایووآندریچاست که حدود 40سال پیش آقای رضا براهنی از انگلیسی به فارسی ترجمه کرده است و دو تای دیگر در سال‌های اخیر ترجمه شده است: «درویش و مرگ» از محمد سلیموویچ که داود وفایی از ترکی به فارسی ترجمه کرده است و کتاب دیگر مجموعه داستان«گاو حیوان تنهایی است» نوشته دیوید البحاری با ترجمه علی عبداللهی است که باز از آلمانی ترجمه شده نه از زبان صربی. این نویسنده اخیر از نویسنده‌های نوگرای و مشهور صربستان است که در کانادا زندگی می‌کند. همان طور که گفتم مشکل ترجمه آثار صربی این است که باید از زبان‌های واسط به فارسی ترجمه بشود، از انگلیسی یا فرانسه، آلمانی و اسپانیایی چون مترجم ادبی ایرانی مسلط به زبان صربی تقریباٌ نداریم. البته یکی دو نفر مترجم در وزارت خارجه یا سفارت خودمان در صربستان داریم اما آنها کارشان ادبیات نیست.
* تسنیم: ظرفیت و توان نویسندگان صرب در عرصه بین‌المللی چه اندازه است؟
برخی از آنها در سطح اروپا و آمریکا مشهورند و آثارشان به زبان‌های مختلف ترجمه شده است . ما امسال از یکی از رمان نویس‌های برجسته صرب آقای ولادیسلاو بایاتس خواستیم ضمن حضور در ایران در نمایشگاه کتاب تهران سخنرانی داشته باشد که علاوه بر آن گفت‌وگویی هم با برخی رسانه‌ها داشت و با چند نویسنده ایران هم صحبت کرد. امسال هم از چند نویسنده این کشور خواهش خواهیم کرد به ایران بروند و البته آثار ترجمه شده شان به انگلیسی یا زبان های مهم دیگر را هم برای ارائه ببرند. من همین جا اعلام می‌کنم اگر ناشری علاقه دارد آثار صربی را تا نمایشگاه کتاب 97 به فارسی ترجمه کند ما می‌توانیم راهنمایی‌اش بکنیم.
انتهای پیام/
