لزوم استخراج مبانی مهدویت بر اساس آیات قرآن

باشگاه خبرنگاران پویا، محمدهادی همایون:

پس از غیبت امام زمان(عج) با توجه به وضعیت بحرانی که برای شیعیان ایجاد شده بود، علما به سرعت در صدد جبران عقب‌افتادگی‌های حدیثی و معرفتی بر آمدند؛ لذا شروع به نگارش جوامع حدیثی کردند و در این راستا در قرن چهارم هـ.ق چهار کتاب مهم حدیثی شیعه موسوم به کتب اربعه مثل «الکافی» کلینی و «من لایحضر» شیخ صدوق و در قرن دوازدهم هـ.ق چهار کتاب جامع حدیثی دیگر مثل «بحار الانوار» علامه مجلسی و «وسایل‌الشیعة» شیخ حر عاملی تدوین شدند که مشتمل بر احادیث معرفتی، اخلاقی و فقهی بودند. از جمله احادیث معرفتی، با موضوع مهدویت، آخرالزمان و امر ظهور بود. این مجموعه روایات مهدوی که برخی از آن‌ها در شرح و تفسیر برخی آیات قرآن بود، در همان قرون چهارم و دوازدهم در قالب کتب مستقلی در زمینه مهدویت و آخرالزمان تألیف شد؛ لذا مانع از رکود معارف مهدویت در بین شیعیان شد. برخی از این کتب شامل کتاب «الغیبة» نعمانی، کمال الدین و تمام النعمة شیخ صدوق، الغیبة شیخ طوسی، «الایقاظ  من الهجعة بالبرهان على الرجعة» شیخ حر عاملی و ... هستند؛ اما این مقدار تحقیق برای فهم مبانی مهدویت کافی نبود.

باید گفت نوع نگاه محققان ما به موضوع مهدویت و آیات مهدوی در قرآن مناسب نبوده است؛ به عنوان نمونه برخی محققان، مفسران و مترجمان مسلمان، بسیاری از آیات قرآن که در روایات تصریح به مهدویت و ظهور شده است، به مباحث دیگری مثل روز قیامت و ... تفسیر کرده‌اند؛ مثلاً یکی از مفاهیم قرآنی واژه «الساعة» است که در عمده تفاسیر و ترجمه‌ها به روز قیامت تفسیر شده است در حالی که اهل‌بیت(ع) از مصادیق «الساعة» را رجعت یا ساعت ظهور معرفی کرده‌اند. در این باره مفضل از امام صادق علیه‌السلام روایت مى‌کند که حضرت ذیل آیه «فَهَلْ یَنْظُرُونَ إِلَّا السَّاعَةَ أَنْ تَأْتِیَهُمْ بَغْتَةً فَقَدْ جَاءَ أَشْرَاطُهَا؛ آیا آنها جز این انتظاری دارند که ساعت ناگهان برپا شود (آنگاه ایمان آورند) در حالی که هم اکنون نشانه‏‌های آن آمده است»، فرمود: «مراد از ساعت (در این آیه شریفه)، قیام قائم است». هرچند در برخی آیات نیز منظور از «ساعت» را به قیامت مصداق‌گذاری کرده‌اند و  یا ساعت قیامت را مثالی از ساعت خروج امام(ع) معرفی کرده‌اند.

به عنوان مثال خداوند در آیه187 سوره اعراف می‌فرماید: «یسأَلُونَکَ عَنِ السَّاعَةِ أَیَّانَ مُرْسَاهَا قُلْ إِنَّمَا عِلْمُهَا عِنْدَ رَبِّی لا یُجَلِّیهَا لِوَقْتِهَا إِلا هُوَ ثَقُلَتْ فِی السَّمَاوَاتِ وَالأرْضِ لا تَأْتِیکُمْ إِلا بَغْتَةً یَسْأَلُونَکَ کَأَنَّکَ حَفِیٌّ عَنْهَا قُلْ إِنَّمَا عِلْمُهَا عِنْدَ اللَّهِ وَلَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لا یَعْلَمُونَ؛ از تو درباره قیامت می‌پرسند که چه وقت به پا می‌شود؟ بگو: علم آن تنها نزد پروردگار من است. جز او کسی نمی تواند زمان آن را آشکارسازد. [فرا رسیدن قیامت] در آسمان‌ها و زمین سنگین است، جز به صورت ناگهانی پیش نمی‌آید. از تو چنان می پرسند که گویا از [زمان] آن آگاهی کامل داری! بگو: علم آن تنها نزد خداوند است، ولی بیشتر مردم نمی‌دانند»؛ امام رضا(ع) در تفسیر این آیه فرمودند: «وقتی از پیامبر اکرم درباره ظهور و خروج حضرت قائم پرسیدند، ایشان  گفت: «مَثَلُه مثل الساعة؛ قیام او مثل برپایی ساعت، ناگهانی است». سپس این آیه را تلاوت فرمودند: «لا یُجَلِّیهَا لِوَقْتِهَا إِلا هُوَ ثَقُلَتْ فِی السَّمَاوَاتِ وَالأرْضِ لا تَأْتِیکُمْ إِلا بَغْتَةً». بنابراین آیاتی که ناظر به ساعت قیامت است،‌ در واقع به ساعت قیام امام زمان(عج) اشاره دارد و هر دو (ساعت ظهور و قیامت) یک جلوه از یک حقیقت هستند. این مسأله درباره مفهوم «یوم الآخر» نیز صدق می‌کند. لذا اگر رویکرد این دست از محققان به مفاهیم قرآن اصلاح شود، برداشت بهتر و بیشتری از آیات مهدویت در قرآن می‌توان کسب کرد و به دنبال آن می‌توان مأموریت نیمه‌تمام علمای سلف را تکمیل کرد. تاکنون عدم برخورد مناسب با مفاهیم قرآن باعث محرومیت شیعیان درباره مفاهیم و معارف مهدویت شده  است.

اگر این موضوع نظری خوب پرداخت شود که ظهور، رجعت و قیامت سه جلوه از یک حقیقت هستند و شدت ظهور و بروز آن‌ها نشئه به نشئه افزایش می‌یابد، با آیات بسیار زیادی در قرآن در موضوع مهدویت مواجه می‌شویم. البته همان طور که گفته شد برخی از علمای بزرگوار اسلام و برخی اندیشمندان عصر حاضر روایات تفسیری در باب مهدویت را جمع‌آوری کرده‌اند، اما با این حال کار عالمانه و متقن برای دستیابی به یک روش خاص برای استخراج مبانی مهدویت از آیات قرآن صورت نگرفته است لذا از بین چند صد تفسیری که مسلمانان نگاشته‌اند، یک تفسیر با رویکرد مهدویت وجود ندارد. البته کارهایی در این زمینه در دست اقدام است و امید داریم با این تحقیقات به دستاوردهای نوینی در مطالعات مهدوی دست یابیم.

انتهای‌پیام/