پرونده تسنیم؛ رابطه اسرائیل با کشورهای اوراسیا ــ ۳| تحول نرم در روابط همگرایانه اسرائیل ــ ترکمنستان
حضور اقلیت کوچکی از یهودیان مهم‌ترین مسئله و بهترین بهانه برای حضور و نفوذ رژیم صهیونیستی در کشورهای مسلمان می‌باشد. یهودیان ترکمنستان را می‌توان در سه دسته کلی یهودیان بخارائی، یهودیان اشکنازی و یهودیان پارسی تقسیم‌بندی کرد.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، جمهوری ترکمنستان یکی از همسایگان شمالی جمهوری اسلامی ایران است که دارای بیش از 1000 کیلومتر مرز خاکی و آبی با کشورمان می‌باشد. کنار ویژگی‌ها و تجربیات مشترک تاریخی، فرهنگی، تمدنی و زبانی میان ایران و ترکمنستان، اشتراکات مذهبی جلوه دیگری به پیوندهای میان مردم دو کشور اعطا کرده است. بر اساس گزارش سال 2014 پایگاه Nation Master از میان جمعیت حدوداً 5 میلیون نفری این کشور، 93.3 درصد را مسلمانان تشکیل می‌دهند(1). عمده مسلمانان این کشور اهل سنت حنفی و از پیروان ابومنصور ماتریدی هستند و ارادت ویژه‌ای به اهل‌بیت(ع) دارند. قدمگاه امام رضا(ع) که در شهر مرو (30کیلومتری شهر ماری امروزین در ترکمنستان) از جایگاه ویژه‌ای میان ترکمن‌ها برخوردار است، با این حال، تجربه 70ساله کمونیسم در دوران اتحاد جماهیر شوروی، و سپری کردن قریب به سه دهه در فضای بسته و سخت‌گیرانه حاکمان پس از استقلال، باعث شده شناخت‌ها از ویژگی‌های سیاسی ــ اجتماعی این کشور میان افکار عمومی کاهش یابد. یکی از مسائل حساس و مهم در این میان روابط این همسایه شمالی کشورمان با رژیم صهیونیستی می‌باشد.
نقشه مرزهای مشترک ایران و ترکمنستان
حضور اقلیت کوچکی از یهودیان مهم‌ترین مسئله و بهترین بهانه برای حضور و نفوذ رژیم صهیونیستی در کشورهای مسلمان می‌باشد. یهودیان ترکمنستان را می‌توان در سه دسته کلی یهودیان بخارایی، یهودیان اشکنازی و یهودیان پارسی تقسیم‌بندی کرد. یهودیان بخارایی از مناطقی در ازبکستان به ترکمنستان مهاجرت کرده و در مناطقی از این جمهوری ساکن شده‌اند. امروزه تنها گروه‌های کوچکی از یهودیان بخارایی در ترکمنستان هستند که در روستاهای مرزی ترکمنستان و ازبکستان ساکن هستند. یهودیان اشکنازی اما پرجمعیت‌ترین یهودیان ترکمنستان هستند(2). یهودیان اشکنازی که عمده جمعیت یهودیان ترکمنستان را تشکیل می‌دهند، عمدتاً در طول دوران اتحاد جماهیر شوروی به ترکمنستان امروزین مهاجرت کردند. تعدادی از یهودیان اشکنازی نیز در طول جنگ جهانی دوم به ترکمنستان مهاجرت کرده‌اند. یهودیان پارسی نیز در دهه 1830 از ایران به مناطق ترکمنستان امروزین مهاجرت کرده‌اند. این یهودیان در شهرهای ماری، یولتن و بایرامعلی ساکن شدند. به‌دلیل انزوا و مخفی بودن فعالیت‌ها، از کنش‌ها و تحرکات این جامعه کوچک یهودیان در دوره اتحاد جماهیر شوروی اطلاعاتی در دست نیست، اما برخی برآوردها نشان از آن دارد که در اوایل قرن نوزدهم، پیک جمعیت این یهودیان در ترکمنستان حدود 2500 نفر بوده است. امروزه یهودیان پارسی 20 درصد یهودیان ترکمنستان را تشکیل می‌دهند(3).
بر اساس گزارش سال 2017 کتاب سالانه یهودیان ایالات متحده (American Jewish Year Book 2017)، امروزه تعداد یهودیان ترکمنستان که دارای پدر و مادر یهودی هستند، 700 تن می‌باشد. در همین گزارش، جمعیت بسیط یهودیان ترکمنستان را 1000 نفر عنوان می‌کند(4). به گزارش پایگاه کنگره یهودیان جهان، عمده یهودیان امروز ترکمنستان در شهرهای عشق‌آباد، ماری، داش‌آغوز، ترکمن‌باشی، بالکان‌آباد، ترکمن‌آباد و کرکی ساکن هستند. عمده این یهودیان اشکنازی هستند. نوادگان یهودیان افغانی (پارسی) نیز که پیش از این در یولتن و بایرامعلی ساکن بودند، این کشور را ترک کرده‌اند. شمار اندکی از یهودیان بخارایی نیز در مناطق شرقی ترکمنستان زندگی می‌کنند(5). در مجموع باید اشاره داشت جامعه یهودیان ترکمنستان کوچک و سازماندهی نشده است. طی سال‌های پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، به‌دلیل شرایط سخت زندگی در ترکمنستان، بسیاری از یهودیان از این کشور به اسرائیل، اروپا و ایالات متحده مهاجرت کرده‌اند. یهودیان ترکمنستان هیچ سازمان و کنیسه‌ای در این کشور ندارند(6).
اگرچه حضور یهودیان در ترکمنستان برای صهیونیست‌ها بسیار مهم است، اما جذابیت این جمهوری آسیای مرکزی برای رژیم صهیونیستی صرفاً به شمار اندک یهودیان محدود نمی‌شود. موقعیت ژئوپولیتیکی منحصر به فرد ترکمنستان به‌دلیل همسایگی با جمهوری اسلامی ایران و قرار گرفتن به‌عنوان دروازه اصلی ارتباط آسیای مرکزی و خاورمیانه و برخورداری از منابع غنی انرژی اصلی‌ترین عوامل نزدیکی اسرائیل به ترکمنستان را تشکیل می‌دهد، از همین رو در نخستین روزهای پس از فروپاشی شوروی، اسرائیل تلاش‌هایش را برای آغاز روابط دیپلماتیک با ترکمنستان آغاز کرد، اما با امتناع و مخالفت ترکمنستان مواجه شد. ترکمنستان آخرین جمهوری آسیای مرکزی بود که (در سال 1993) روابط سیاسی و دیپلماتیک را با اسرائیل آغاز کرد(7).
پس از آن بود که اسرائیل تلاش‌های خود را برای توسعه روابط با ترکمنستان آغاز کرد، اما به‌دلیل ویژگی‌های خاص فرهنگ سیاسی حاکم بر ترکمنستان و تصمیم رهبران این کشور برای اعلام سیاست بی‌طرفی، روابط سیاسی اسرائیل با ترکمنستان توسعه چندانی نیافت. جمهوری اسلامی ایران نیز عامل دیگر این موضوع بود. نقطه اوج تلاش‌های اسرائیل برای برقراری روابط سیاسی ــ امنیتی با ترکمنستان در سال 1994 صورت گرفت. در این سال شیمون پرز، وزیر امور خارجه وقت اسرائیل در سفری سه‌روزه به آسیای مرکزی از ترکمنستان و ازبکستان بازدید کرد. این نخستین سفر رسمی مقامات عالی‌رتبه صهیونیست به ترکمنستان بود(8). در سال‌های بعد و با تصویب سیاست بی‌طرفی ترکمنستان، اسرائیل که پیگیری سناریوی مشابه جمهوری آذربایجان را در ترکمنستان غیرممکن می‌دید، در حوزه‌های غیرسیاسی شروع به افزایش نفوذ خود نمود. در همین راستا در سال 1995 افرایم اسنه، وزیر بهداشت وقت اسرائیل، دومین مقام عالی‌رتبه صهیونیست بود که به ترکمنستان سفر کرد. در این دیدار تفاهم‌نامه‌هایی در حوزه تبادل متخصصین بهداشت و اطلاعات پزشکی و نیز تأسیس مراکز پزشکی اسرائیل در ترکمنستان به امضا رسید(9).
ادامه دارد... .
بیشتر بخوانید:
(1) Nation Master, Muslim percentage of total population, Available from: http://www.nationmaster.com/country-info/stats/Religion/Muslim/Muslim-percentage-of-total-population.
(2) Peyrouse, Sebastien, (2012), Turkmenistan: Strategies of Power, Dilemmas of Development, New York: M.E. Sharpe, P. 102.
(3) Jewish Virtual Library, Turkmenistan Virtual Jewish History Tour, Available from: http://www.jewishvirtuallibrary.org/turkmenistan-virtual-jewish-history-tour.
(4) Dashefsky, Arnold, Sheskin, Ira M., (2017), American Jewish Year Book 2017: The Annual Record of the North American Jewish Communities, Cham: Springer, P. 360.
(5) World Jewish Congress, Turkmenistan, Available from: http://www.worldjewishcongress.org/en/about/communities/TM.
(6) Kruman, Harriet N., (2008),The Huddled Masses: Jewish History in the Former Soviet Union, Bloomington: Harriet N. Kruman, p. 115.
(7) Jewish Telegraph Agency, Israel Firms Ties with Turkmenistan, Available from: https://www.jta.org/1993/10/06/archive/israel-firms-ties-with-turkmenistan.
(8) Jewish Telegraph Agency, Peres Visits Uzbekistan, Turkmenistan, Available from: https://www.jta.org/1994/07/18/archive/peres-visits-uzbekistan-turkmenistan.
(9) Jewish Telegraph Agency, Israel Signs Health Pacts with Azerbaijan, Turkmenistan, Available from: https://www.jta.org/1995/03/14/archive/israel-signs-health-pacts-with-azerbaijan-turkmenistan.
