پرونده تسنیم؛ رابطه اسرائیل با کشورهای اوراسیا ــ ۴| تحول نرم در روابط همگرایانه اسرائیل ــ ترکمنستان
نخستین خبر از بازگشایی سفارت اسرائیل در عشق‌آباد در سال ۲۰۰۹ از طریق اعلان بیانیه وزارت خارجه اسرائیل توسط خبرگزاری شینهوا، منتشر شد.
به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، تا سال 2006 که صفرمراد نیازوف در عرصه ریاست جمهوری ترکمنستان حضور داشت، به دلیل سیاست‌های خاص ترکمنستان، عرصه برای توسعه روابط با اسرائیل فراهم نبود. اما مرگ نیازوف و به دنبال آن روی کار آمدن قربانقلی بردی‌محمداف و ظهور تحول در رویکردهای سیاست خارجی ترکمنستان، به‌ویژه خروج ترکمنستان از انزوا و بهبود روابط با ایالات متحده، زمینه‌های مناسبی برای نفوذ اسرائیل فراهم آمد. علاوه بر این اختلاف آن زمان ترکمنستان و ایران در خصوص بهای گاز وارداتی ایران از ترکمنستان، فرصت بی‌بدیلی را برای اسرائیل پدید آورد. تا پیش از این نیازوف که روابط حسنه‌ای با جمهوری اسلامی داشت، مانع از حضور و نفوذ اسرائیل در ترکمنستان شده بود، اما بردی‌محمداف در نخستین تجربه‌اش از رابطه با ایران، یک چالش اقتصادی در حوزه انرژی را تجربه می‌کرد. در همین زمان با بالا گرفتن اختلافات بین گرجستان و روسیه در مناطق آبخازیا و اوستیای جنوبی در سال 2008، گرجستان که یکی از متحدین مهم اسرائیل به شمار می‌رفت، بسیار ضعیف شده و اسرائیل نفوذ خود در آسیای مرکزی و قفقاز را با مشکلاتی جدی روبرو می‌دید(10). از این رو در پی جبران این مساله از طریق ترکمنستان برآمد. در همین سال‌ها بود که نخستین رایزنی‌های سیاسی میان مقامات صهیونیست و ترکمن برای بازگشایی سفارت رژیم صهیونیستی در عشق‌آباد صورت گرفت.
در همین راستا نخستین خبر از بازگشایی سفارت اسرائیل در عشق‌آباد در سال 2009 از طریق اعلان بیانیه وزارت خارجه اسرائیل توسط خبرگزاری شینهوا، منتشر شد. در این بیانیه ذکر شده بود که در پی مذاکرات معاون نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی و وزیر خارجه وقت اسرائیل، آویگدور لیبرمن، با رشید مرداف، وزیر امور خارجه ترکمنستان، این توافق صورت گرفته و طرف ترکمنی موافقت خود را با انتشار بیانیه اعلام کرده است. تا پیش از این روابط ترکمنستان و اسرائیل از طریق سفیر غیرمقیم رژیم صهیونیستی که در بیت‌المقدس مستتقر بود صورت می‌گرفت. روابط دو کشور نیز تا پیش از این عمدتا در حوزه کشاورزی و بهداشت بود که در این راستا وزرای ترکمنی سفرهایی به اسرائیل صورت داده بودند(11). البته باید اشاره داشت که در این میان نقش جمهوری آذربایجان و ترکیه را نباید نادیده گرفت. بهرحال این پایان ماجرا نبود و اسرائیل همچنان راه دشواری برای بازگشایی سفارت در عشق‌آباد داشت. بردی‌محمداف اگرچه در نخستین تجربه‌اش اختلاف با ایران را از سر گذرانده بود، اما به خوبی از پیوند ژئوپلیتیکی ترکمنستان با ایران و اهمیت نقش ایران در ثبات و امنیت کشورش آگاه بود، لذا با احتیاط بیشتری این ماجراجویی سیاسی را پیش می‌برد.
هایم کارن، دومین سفیر معرفی شده به عشق‌آباد که مورد تایید دولت ترکمنستان قرار نگرفت
نخستین تلاش اسرائیل برای معرفی سفیر در عشق‌آباد با مخالفت ترکمنستان روبرو شد. لیبرمن در اواخر سال 2009 روون دانیل را به عنوان سفیر در عشق‌آباد معرفی کرده بود، اما به دلیل این که وی سال‌ها در موساد خدمت کرده بود، این امر با مخالفت ترکمنستان مواجه شد. دانیل پیش از این نیز در 1996 به دلیل دریافت مخفیانه تصاویر ماهواره‌ای توسط نیروهای امنیتی روس، از روسیه اخراج شده بود. وی پس از این به عنوان سفیر اسرائیل در اوکراین معرفی شد. پس از دانیل، اسرائیل هایم کورن را به عنوان سفیر به عشق‌آباد معرفی کرد، اما این بار نیز با مخالفت مقامات ترکمن مواجه شد. مقامات ترکمنستان مجددا علت مخالفت خود را سوابق امنیتی و اطلاعاتی وی در موساد عنوان کردند. در این راستا یک مقام رسمی ترکمنستان به صراحت گفته بود: ما از شما درخواست کرده‌ایم تا یک دیپلمات به عشق‌آباد بفرستید تا روابط دوجانبه را مدیریت کند، نه جاسوسی که در پی جمع‌آوی اطلاعات از ایران است. هایم کورن از افسران باتجربه اطلاعاتی موساد بود که سه سال در کالج امنیتی موساد در گلیلوت، تدریس کرده بود(12). پس از این شمی سور به عنوان سفیر اسرائیل در عشق‌آباد معرفی شد. وی پیش از این رئیس بخش آسیای مرکزی و قفقاز وزارت امور خارجه اسرائیل و نیز در ترکیه معاونت کنسولی را در کنسولگری اسرائیل در استانبول عهده‌دار بوده است(13). پس از آن بود که توسعه روابط اسرائیل و ترکمنستان روند فزاینده‌ای به خود گرفت.
شمی سور(نفر سمت چپ)، سفیر فعلی اسرائیل در ترکمنستان در دیدار با نخست‌وزیر ارمنستان. وی پیش از این سفیر اسرائیل در ارمنستان نیز بوده است.
اگرچه ترکمنستان و اسرائیل هر دو در تلاش بودند که روابط خود را عمدتا اقتصادی نشان دهند و از ابعاد سیاسی و امنیتی آن بکاهند، اما حساسیت جمهوری اسلامی ایران در برخی موارد برانگیخته شد. یکی از این موارد حمایت 300 میلیون دلاری ترکمنستان از یک شرکت اسرائیلی برای ساخت ماهواره‌ای با اهداف دوگانه نظامی و غیرنظامی بود. البته به رغم دیدارهای متعدد و ارائه اسناد گوناگون، این قرارداد هیچ وقت به جمع‌بندی نرسید. در سال 2008 نیز بر اساس بیانیه شرکت روسی بسپیلوتنیه سیستم، بازرگانان اسرائیلی مناقصه‌‌ای را برای فروش پهبادهای پیشنهادی به وزارت کشور ترکمنستان، باخته بود. پس از آن نیز شرکت‌های روسی تلاش‌هایی برای کمک به شرکت اسرائیلی دیگری که توسط یکی از مقامات عالی‌رتبه نظامی اسرائیل مدیریت می‌شد، به منظور فروش پهباد به ترکمنستان صورت دادند، اما این بار نیز این قرارداد صورت نگرفت. البته تلاش‌های اسرائیل برای فروش تسلیحات به ترکمنستان پایان نیافت و فروش سامانه‌های دفاعی نظامی برای نیروهای امنیتی ترکمنستان در دریای خزر، ادامه یافت(14). البته همچنان خبرهای ضد و نقیضی از همکاری‌های نظامی ترکمنستان و اسرائیل در دریای خزر به گوش می‌رسد، اما تاکنون سندی یا اظهار نظری رسمی در این باره منتشر نشده است.
طی سال‌های اخیر و به ویژه پس از استقرار سفیر اسرائیل در ترکمنستان، روابط دو طرف رو به افزایش گذارده است. اسرائیل پس از شکل‌گیری و تداوم بحران هسته‌ای ایران و به‌ویژه دستیابی ایران به موفقیت‌های هسته‌ای جدید از جمله غنی‌سازی 20 درصد و توسعه زیرساخت‌های هسته‌ای، یکی از راهبردهایش را توسعه روابط با کشورهای پیرامونی دریای خزر قرار داد. در این راستا، ترکمنستان ارزش ژئواستراتژیکی برای رژیم صهیونیستی داشت. بنا بر یک نقل قول در جروزالم پست، از یک هتل در پایتخت ترکمنستان، عشق‌آباد، می‌توان تهران را نظاره کرد(15). در همین راستا در حالی که نخستین زمزمه‌ها درباره مذاکرات هسته‌ای مطرح می‌شد، در سال 2013، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی در خلال شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل متحد با رشید مرداف، وزیر امور خارجه ترکمنستان دیدار کرد. نتانیاهو از این دیدار به عنوان پاسخی برای ایران یاد کرد(16).
دیدار مرداف با گولد، مدیر کل وزارت امور خارجه رژیم صهیونیستی
در سال 2016 اما روابط اسرائیل و ترکمنستان با سفر سه روزه مرداف به تل‌آویو ابعاد دیگری را نمایان کرد. هدف این سفر که در 29 می صورت گرفت به گفته سخنگوی وزارت امور خارجه اسرائیل توسعه روابط سیاسی و اقتصادی دو طرف بوده است(17). به گفته جروزالم پست این نخستین سفر یک وزیر خارجه ترکمنستان به اسرائیل طی 20 سال اخیر بوده است. در این سفر مرداف با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی، لیکهود الکین، نماینده کنست و دور گولد، مدیر کل وزارت امور خارجه رژیم صهیونیستی دیدار کرد. از دیدارها و نتایج این سفر که در سکوت خبری رسانه‌ها انجام گرفت، جزئیات دقیقی منتشر نشد. گولد پیش از این در توئیتی اظهار داشته بود که اسرائیل به بی‌طرفی ترکمنستان، کشوری با 5.2 میلیون نفر جمعیت و مرزهای طولانی با ایران که بین چین و روسیه قرار دارد، احترام می‌گذارد. وی همچنین از ترکمنستان با دولتی سکولار و جمعیت اکثریت مسلمانان با عنوان کشوری «فوق‌العاده مهم» در آسیای مرکزی یاد می‌کند(18). چند ماه پس از آن نیز در سپتامبر سال 2016 سفر یک هیات پارلمانی از کنست اسرائیل به رهبری یوئل رزازوف، رئیس گروه دوستی پارلمانی اسرائیل و ترکمنستان، به عشق‌آباد و دیدار با مرداف، صورت گرفت. در این دیدار دو طرف بر توسعه همکاری‌های دوجانبه در حوزه‌های سیاسی، دیپلماتیک، تجاری-اقتصادی و فرهنگی-انسانی، تاکید کردند. رزازوف همچنین در این سفر از مجلس ترکمنستان و کمیته دولتی ورزش این کشور نیز بازدید کرد(19).
حوزه انرژی دیگر زمینه نفوذ اسرائیل در ترکمنستان طی سال‌های اخیر بوده است. در حال حاضر 80 درصد نفت و گاز اسرائیل توسط روسیه، قزاقستان و ترکمنستان تامین می‌شود. در حال حاضر شرکت‌های اسرائیلی در پروژه بازسازی بزرگترین پالایشگاه نفت ترکمنستان حضور فعال دارند. علاوه بر این، اسرائیل در خصوص انتقال انرژی و موقعیت ترانزیتی فلسطین اشغالی نیز برنامه‌هایی راهبردی در نظر دارد. در این راستا، در پروژه خط لوله انتقال گاز ترکمنستان به ترکیه، شرکت مرهاو اسرائیل یکی از مشاورین دولت ترکمنستان بوده است. شرکت مرهاو توسط یکی از افسران اطلاعاتی سابق موساد به نام یوسف مایمن مدیریت می‌شود(20). این شرکت همچنین در کنسرسیوم بین‌المللی که شرکت ترکیه‌ای گاما نیز در آن سهم دارد و برای بهره‌برداری از تصفیه‌خانه ترکمن‌چای تشکیل شده، معادل 1.4 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کرده است. آن‌ها معتقدند این خط لوله می‌تواند تا اسرائیل نیز ادامه یابد. در پروژه‌های انتقال انرژی خزر نیز اسرائیل همواره به دنبال دریافت سهمی جدی بوده است. بر این اساس، پیش‌بینی شده است که پروژه خط لوله نفتی زیر آبی ترکیه به اسرائیل، جیحان را به بندر اشکلن در اسرائیل و ا آنجا از طریق سیستم اصلی خط لوله نفتی اسرائیل به دریای سرخ وصل خواهد کرد(21). در سال 2016 تل‌آویو و آنکارا در چارچوب دیدار برات آلبایراک، وزیر انرژی ترکیه و یوال استینیتز، وزیر زیرساخت‌های ملی، انرژی و منابع آب اسرائیل، نخستین مذاکرات بین دولتی را در خصوص امور فنی و سیاسی ساخت و ساز این خط لوله، صورت دادند(22).
بیشتر بخوانید:
پی‌نوشت‌ها:
(10) Real Clear World, Israel's Central Asian Power Play, Available from: https://www.realclearworld.com/articles/2009/06/israels_central_asian_power_pl.html.
(11) Israel Ministry of Foreign Affairs, Israel to open embassy in Turkmenistan, Available from: http://mfa.gov.il/MFA/PressRoom/2009/Pages/Israel-to-open-embassy-in-Turkmenistan-20-May-2009.aspx.
(12) Haaretz, Turkmenistan Rejects Israeli Ambassador, Says He Is 'Mossad Spy', Available from: https://www.haaretz.com/1.5025455.
(13) Galilcol, Ambassador Shemi Tzur, Available from: http://www.galilcol.ac.il/Staff_Members/4424/Ambassador_Shemi_Tzur.
(14) Eurasianet, Israel's Troubles in Turkmenistan, Available from: https://eurasianet.org/s/israels-troubles-in-turkmenistan.
(15) Daily Beast, Israel Looks to Eurasia to Achieve Top Energy and National Security Goals, Available from: https://www.thedailybeast.com/israel-looks-to-eurasia-to-achieve-top-energy-and-national-security-goals.
(16) The Jerusalem Post, Netanyahu to meet foreign minister of Turkmenistan in message to Iran, Available from: https://www.jpost.com/Diplomacy-and-Politics/Netanyahu-to-meet-foreign-minister-of-Turkmenistan-in-message-to-Iran-327435.
(17) Arutz Sheva, Foreign Minister of Turkmenistan visits Israel, Available from: https://www.israelnationalnews.com/News/Flash.aspx/361103.
(18) The Jerusalem Post, Turkmenistan FM here for first time in 20 years, Available from: https://www.jpost.com/Israel-News/Politics-And-Diplomacy/Turkmenistan-FM-here-for-first-time-in-20-years-455582.
(19) Ministry of Foreign Affairs of Turkmenistan, MEETING WITH THE CHAIRMAN OF THE GROUP OF TURKMEN-ISRAELI INTER-PARLIAMENTARY FRIENDSHIP OF THE KNESSET OF ISRAEL, Available from: https://www.mfa.gov.tm/en/news/13.
(20) UPI, 'Saudi, Israel tie-up' in Turkmenistan, Available from: https://www.upi.com/Saudi-Israel-tie-up-in-Turkmenistan/95231260467100/.
(21) فلاح، رحمت‌الله، (1389)، راهبردهای اسرائیل در اوراسیا: با تاکید بر آسیای مرکزی و قفقاز، تهران: اندیشه‌سازان نور، ص 102.
(22) Sputniknews, Leviathan Israeli-Turkish Gas Deal Unlikely, Due to Technical, Political Reasons, Available from: https://sputniknews.com/middleeast/201610151046367983-israel-turkey-pipeline-construction/.
