گزارش تسنیم| یکسالگی همه‌پرسی کردستان عراق و خانه نشینی بارزانی؛ روابط اربیل - بغداد در پسا رفراندوم

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، برگزاری رفراندوم مسعود بارزانی در اقلیم کردستان عراق یکی از اشتباهات جبران ناپذیر بود، آینده این پروسه با توجه به شرایط داخلی و منطقه ای و عدم پذیرش بین المللی برای همه کس آشکار بود اما ماجراجویان بین المللی و دلالان شرکت های نفتی با ارائه مشاوره و اطلاعات غلط، منطقه را در آستانه یک چالش جدی قرار داده بودند. مسعود بارزانی حق تعیین سرنوشت و استقلال کردستان را در شعارها و برنامه های خود گنجانده بود، وی ادعا می کرد که در عراق حق کردها تضییع شده است اما فراموش کرده بود که از سال 1991 و با ایجاد منطقه پرواز ممنوع شمال عراق و به ویژه پس از سال 2005 و تصویب قانون فدرالیزم، اقلیم کردستان دارای نوعی از استقلال داخلی بوده است و حزب وی زمامدار اصلی این منطقه است. آنچه که بارزانی می خواست جدایی از عراق با ضمیمه کردن مناطقی همچون کرکوک بود که جامعه بین الملل به آسانی چنین طرحی را پذیرا نبود.

با شکست رفراندوم نافرجام مسعود بارزانی و در یکسالگی این پروسه، نگاهی به وضعیت آن روزهای اقلیم کردستان داشته ایم که در ادامه این گزارش می آید.

تشکیل شورای عالی رفراندوم

مسعود بارزانی در راه رسیدن به هدف از پیش طراحی شده خود نیازمند همراهی دیگر احزاب اقلیم کردستان بود. اگرچه از همان ابتدا مشخص بود که اجماع داخلی در این منطقه در خصوص رفراندوم ادعایی بارزانی محقق نخواهد شد اما حزب دموکرات کردستان توانست شماری از احزاب کوچک اقلیم را در این راه با خود همراه کند. اینگونه بود که بارزانی در تاریخ 7 – 6 – 2017 تشکیل شورای عالی رفراندوم اقلیم کردستان را اعلام کرد. در نخستین نشست این شورا بود که 25 سپتامبر 2017 به عنوان روز برگزاری رفراندوم، تعیین و کمیسیون انتخابات اقلیم با تغییر به عنوان کمیسیون انتخابات و همه پرسی اقلیم مامور به فراهم نمودن مقدمات برگزاری این پروسه شد.

مخالفت جنبش تغییر و جماعت اسلامی کردستان

با تشکیل شورای عالی رفراندوم از همان ابتدا دو حزب منتقد جنبش تغییر و جماعت اسلامی کردستان، مخالفت خود را با شرایط برگزاری رفراندوم بارزانی و تاکید بر عدم تحقق اهداف آن اعلام کردند. از اینرو شورای عالی رفراندوم اقلیم کردستان که از سوی رسانه های حزب دموکرات کردستان به عنوان عالیترین مرجع تصمیم گیری در آن مقطع قلمداد می شد، در حقیقت تنها نام شورا را یدک می کشید و این تنها بارزانی بود که تصمیم گیرنده اصلی برگزاری یا عدم برگزاری رفراندوم بود. این شورا از همان ابتدا با تحریم دو حزب اصلی و مطرح کردی مواجه شد.

فعالیت مجدد پارلمان تعلیق شده محلی

حزب دموکرات کردستان عراق که شماری از سران اتحادیه میهنی کردستان را در راستای تحقق هدف بارزانی با خود همراه کرده بود نیازمند تصمیم گیری پارلمان محلی در خصوص برگزاری رفراندوم بود. پارلمان محلی هم مدتها متاثر از تنش های سیاسی به ویژه با جنبش تغییر در ماجرای اصلاح قانون انتخاب ریاست اقلیم توسط حزب دموکرات کردستان تعطیل و حتی از بازگشت رئیس وقت پارلمان هم به اربیل جلوگیری شده بود. دو حزب حاکم دموکرات کردستان و اتحادیه میهنی بدون توجه به نظرات دیگر احزاب از جمله جنبش تغییر تصمیم به فعالیت مجدد پارلمان محلی گرفتند تا تصمیم رفراندومی خود را قانونی جلوه دهند. اینگونه بود که در نخستین نشست پارلمان پس از تعطیلی دو ساله در تاریخ 15 سپتامبر 2017 چنین قانونی با تلاش فراکسیون های پارلمانی احزاب حاکم تصویب شد.

افزایش مخالفت های داخلی با برگزاری رفراندوم

شرایط داخلی اقلیم کردستان به هیچ عنوان وفق مراد بارزانی و حزب وی نبود. همچنانکه اشاره شد دو حزب جنبش تغییر و جماعت اسلامی کردستان توجهی به برنامه جدایی از عراق نداشتند. آنان با وجود تاکید بر حق تعیین سرنوشت کردها بر این عقیده بودند که شرایط برگزاری چنین رفراندومی مهیا نبوده و چنین طرحی محکوم به شکست است. از سوی دیگر، با وجود همراهی تنی چند از رهبران اتحادیه میهنی و عضویت این حزب در شورای عالی رفراندوم، منطقه سلیمانیه به عنوان محل نفوذ اتحادیه میهنی حال و هوای رفراندومی نداشت و دو استان اربیل و دهوک به عنوان مناطق تحت نفوذ بارزانی ها دارای تبلیغات برگزاری رفراندوم بودند. بخش زیادی از نویسندگان، روشنفکران و تحلیلگران اقلیم کردستان هم به صراحت مخالفت خود را با برگزاری رفراندوم اعلام کرده بودند. همزمان کمپین نه به رفراندوم در سلیمانیه از سوی شهسوار عبدالواحد بازرگان معروف اقلیم کردستان در مخالفت با ایده برگزاری رفراندوم فعالیت خود را آغاز کرد.

مخالفت صریح بغداد

اگرچه دولت مرکزی عراق درگیر مسائل و مشکلاتی از قبیل تهدید داعش و ادامه نبرد علیه این بقایای این گروه تروریستی بود و همین عامل هم به تسلط کردها بر مناطقی همچون کرکوک منجر شده بود اما به صراحت با طرح بارزانی مخالفت و بر لزوم حفاظت از تمامیت ارضی عراق تاکید کرد. سفرهای مکرر هیئت های کردی به بغداد نتوانست خللی در اراده مستحکم عراقی ها در این خصوص ایجاد کند.

همسایگان عراق و مخالفت جدی با طرح تجزیه عراق

ایران و ترکیه به عنوان همسایگان عراق و دو کشور تاثیرگذار در معادلات منطقه ای با طرح تجزیه عراق مخالفت کردند. اگرچه پاره ای از سیاسیون اقلیم کردستان اینگونه استناد می کردند که منافع اقتصادی روابط با اربیل در نهایت موجب خواهد شد که تهران و آنکارا به مانند فدرالیزم پس از سقوط صدام به دولت کردستان هم معترف باشند اما سیاست اصولی و نه آشکار به تجزیه عراق به یکی از موانع اصلی بارزانی تبدیل شد.

عدم مقبولیت بین المللی

مسرور بارزانی رئیس شورای امنیت محلی اقلیم کردستان چند سالی بود که ماموریت یافته بود با صرف بودجه ای هنگفت در آمریکا و دیگر دول اروپائی برای طرح جدایی از عراق لابیگری و برنامه ریزی کند. از سوی دیگر، سفرهای هیئت های دیپلماتیک خارجی به اقلیم کردستان به ویژه با آغاز نبرد علیه داعش هم نوعی از توهم حمایت از اقلیم کردستان را نزد سران این منطقه به وجود آورده بود و رئیس وقت اقلیم بر این باور بود که کشورهای مختلف جهان از رفراندوم جدایی از عراق حمایت خواهند کرد. پیش بینی های بارزانی محقق نشد و رژیم صهیونیستی تنها حامی اقلیم کردستان شد، حمایتی که به عقیده بسیاری از کارشناسان سیاسی اقلیم کردستان منفعتی برای آنان در پی نداشت و حتی حساسیت ها نسبت به رفراندوم اقلیم را هم بیشتر کرد.

حساسیت‌ها در کرکوک بیشتر شد

برگزاری رفراندوم اقلیم کردستان در مناطق مورد منازعه به ویژه شهر حساس و نفت خیز کرکوک از مهمترین چالش های پیش روی بارزانی و همراهان وی بود. سران شاخه کرکوک اتحادیه میهنی کردستان به عنوان حزب بالادست کردی در آخرین روزهای تبلیغات رفراندوم، مخالفت خود را با برگزاری این پروسه اعلام کردند، تنها نجم الدین کریم به عنوان استاندار منصوب شده اتحادیه میهنی در کرکوک با برگزاری رفراندوم موافقت کرده بود. البته شورای استانی کرکوک به سرپرستی ریبوار طالبانی و بدون توجه به نظرات نمایندگان اقوام و مذاهب دیگر، برگزاری رفراندوم اقلیم کردستان را در این شهر تصویب کرده بود. بارزانی در معیت کوسرت رسول علی جانشین دبیرکل اتحادیه میهنی کردستان روز 12 سپتامبر وارد کرکوک شد و تاکید کرد که کرکوک هویتی کردستانی دارد و رفراندوم اقلیم کردستان هم در این شهر برگزار می شود. سایه حساسیت ها بر سر کرکوک گستردانیده شده بود و تا 23 سپتامبر نوعی از نگرانی از آثار و عواقب احتمالی برگزاری رفراندوم در میان سران اتحادیه میهنی دیده می شد. در همین روز نشست احزاب کردی کرکوک با هدف بررسی موضوع رفراندوم برگزار شد و اتحادیه میهنی کردستان بار دیگر نسبت به عواقب آن هشدار داد اما در نهایت و به توصیه یاران رفراندومی بارزانی مقرر شد این پروسه در شهر کرکوک هم با تدابیر شدید امنیتی از سوی کردها برگزار شود.

رفراندوم برگزار شد

مسعود بارزانی در نهایت و با وجود درخواست های داخلی و خارجی جهت تعویق و عدم برگزاری رفراندوم اقلیم کردستان اعلام کرد که این پروسه در زمان تعیین شده آن برگزار خواهد شد. اینگونه بود که ساکنین اقلیم کردستان در روز 25 سپتامبر 2017 به پای صندوق های رای رفتند. فضای اقلیم کردستان در این روز گویای دو قطبی شدن آن بود، میزان مشارکت مردمی در اربیل و مناطق تحت نفوذ بارزانی چشمگیر بود و در سلیمانیه و دیگر مناطق حال و هوای برگزاری رفراندوم جدایی از عراق دیده نمی شد. کمیسیون انتخابات و همه پرسی اقلیم کردستان اعلام کرد که افزون بر 92 درصد شرکت کنندگان با رای مثبت از برگزاری رفراندوم حمایت کرده اند.

پایان خویشتن داری بغداد

بالاخره سیاست خویشتنداری دولت مرکزی عراق به پایان خط رسید و در 16 اکتبر 2017 نیروهای نظامی عراق دوباره به کرکوک بازگشتند، شهری که با غائله داعش مدیریت اداری – امنیتی آن به صورت یکجانبه در اختیار کردها قرار گرفته بود. با استقرار نیروهای نظامی عراق در شهر کرکوک، نیروهای پیشمرگ احزاب دوگانه اقلیم کردستان عقب نشینی کرده و حاکمیت عراق در این شهر تثبیت شد. مسعود بارزانی که کرکوک را بخش مهم و لاینفک طرح جدایی از عراق تصور کرده بود، شکست نیروهای نظامی خود را با خیانت گروهی از اعضای اتحادیه میهنی کردستان توجیه کرد. رئیس وقت اقلیم کردستان انگشت اتهام را به سوی خانواده طالبانی در اتحادیه میهنی نشانه گرفت و هنوز هم در ادبیات سیاسی وی و حزب دموکرات کردستان  از حضور نظامی نیروهای عراقی و حاکمیت مجدد این کشور در کرکوک به عنوان یک خیانت ملی یاد می شود.

بارزانی مجبور به استعفاء شد

مسعود بارزانی که اعلام کرده بود مسئولیت برگزاری رفراندوم و عواقب آن را عهده دار خواهد بود با شکست این پروژه و حاکمیت مجدد عراق در کرکوک به استعفاء تن داد. وی پس از 13 سال از حضور در پست ریاست اقلیم کردستان مجبور به کناره گیری شد و با ارسال نامه ای به پارلمان محلی، بخش اعظم اختیارات خود را به نچیروان بارزانی نخست وزیر حکومت اقلیم واگذار کرد و به صورت رسمی خانه نشینی را برگزید.

حزب دموکرات کردستان در یکسالگی رفراندوم

مسعود بارزانی رئیس سابق اقلیم کردستان عراق در یکسالگی رفراندوم بار دیگر بر مشروعیت این پروسه و قانونی بودن آن تاکید کرده است. وی حتی آمادگی خود را جهت برگزاری رفراندوم دیگر هم نشان داده است، رئیس حزب دمکرات کردستان گفته است که رفراندوم جدید می تواند نشان دهنده این وضعیت باشد که آیا مردم اقلیم کردستان از برگزاری رفراندوم پشیمان هستند یا نه، و یا اینکه چنین تصمیمی را اشتباه می دانند و سخنان دیگری که ممکن است با واقعیات امروزی این منطقه منطبق نباشد.

اما روابط اربیل – بغداد در پسا رفراندوم بهتر شد و هر دو طرف قدم به سوی چاره یابی مشکلات موجود نهاده اند، حزب بارزانی در انتخابات پارلمانی عراق شرکت کرد و اینک به یکی از طرف های اصلی کردی در مذاکرات تشکیل کابینه جدید عراق تبدیل شده است، تمکین بارزانی به قانون اساسی و حفظ تمامیت ارضی عراق موجب شده است که وی فواد حسین رئیس نهاد ریاست اقلیم را به عنوان کاندید ریاست جمهوری عراق معرفی کند، کسی که در صورت پیروزی وظیفه دارد از قانون اساسی و تمامیت ارضی این کشور دفاع کند و به باور کارشناسان این وضعیت گویای این واقعیت است که رئیس سابق اقلیم کردستان به این نتیجه رسیده است که مطالبات کردها در چارچوب قانون اساسی عراق بسی مهمتر از طرح هایی است که ممکن است آینده منطقه را با چالش های جدی مواجه کند.

انتهای پیام/