موسیقی در تلویزیون| انتخاب خوانندگان برای آمدن به تلویزیون با دفتر موسیقی صدا و سیما نیست
محمدباقر معلم مدیر دفتر موسیقی و سرود سازمان صدا و سیما از اوضاع موسیقی در این سازمان می‌گوید و انواع موسیقی را برای مخاطبانِ تلویزیون لازم می‌داند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا- هنر را رسانه‌ها به مخاطبان معرفی می‌کنند. رادیو، تلویزیون، ضبط صوت، گوشی‌ها و شبکه‌های اجتماعی از جمله‌ی رسانه‌هایی هستند که هنرهای مختلف را به مخاطبان معرفی می‌کنند. یکی از مهمترینِ این رسانه‌ها در کشور ما تلویزیون است که زیر نظر سازمان صدا و سیما اداره می‌شود. این سازمان عریض و طویل، 20 شبکه تلویزیونیِ سراسری، 12 شبکه برون مرزی و 33 شبکه استانی دارد که ساعت‌های بسیاری در طول شبانه روز برای مخاطبان میلیونیِ تلویزیون برنامه پخش می‌کنند. بیشتر این برنامه‌ها هم با موسیقی همراه هستند. حال باید دید تلویزیون با این حجم بالای برنامه‌ها و مخاطبانش، توانسته است در ارتقای سطح کیفی موسیقی در کشور و در نزد مخاطبان تاثیر بسزایی داشته باشد یا خیر.
امروز در دسترس‌ترین رسانه در کشور ما تلویزیون است. بی‌شک هیچ رسانه‌ای در ایران به اندازه‌ی تلویزیون مخاطب ندارد. در عین حال بیشترین حجم موسیقی در قالب برنامه‌های تلویزیونی پخش می‌شود. پس آنچه از تلویزیون چه در قالب برنامه‌های مختلف و چه در قالب برنامه‌های موسیقایی پخش می‌شود، بی‌شک تاثیر بسیاری بر جامعه خواهد داشت. بسیاری از اهل هنر بر این باورند که تلویزیون آنگونه که بایسته و شایسته است به موسیقی اصیل و جدی نمی‌پردازد و بیشتر به پخش موسیقی‌های سطحی مشغول است. از سوی دیگر مدیران تلویزیون شاید این نظر را چندان قبول نداشته باشند. آنها می‌گویند شبکه‌های تلویزیونی تعدادشان زیاد است و انوع مختلف موسیقی از این شبکه‌ها پخش می‌شود.
بر آن شدیم تا پرونده‌ای با عنوان «موسیقی در تلویزیون» را منتشر کنیم تا در آن به بررسی اوضاع موسیقی در تلویزیون بپردازیم. این پرونده می‌خواهد نقاط ضعف موجود را از دیدگاه اهل موسیقی بیان کند و از سوی دیگر دیدگاه‌های مدیران شبکه‌های مختلف را جویا شود؛ تا در نهایت به راهکارهایی برای بهتر شدن اوضاع موسیقی در تلویزیون برسیم. نخستین کسی که با او به گفت‌وگو نشستیم، محمد باقر معلم مدیر دفتر موسیقی و سرود سازمان صدا و سیما بود. در ادامه بخش نخست گفت‌وگویمان با او را می‌خوانید:
چند سالی هست که مسئولیت موسیقی صدا و سیما را برعهده دارید. در زمان آغاز فعالیت‌تان در این سِمت، گفته بودید که تمام تلاش خود را می‌کنید تا بتوانید «سیمرغ»هایی را به دست بیاورید. می‌خواهم بدانم که در این مدت سیمرغی هم شکار کردید؟
هر اثر فرهنگی یک تاثیر وضعی دارد. به خلاف باقی حوزه‌ها، تاثیر فرهنگ دیرتر نمایان می‌شود. آنچه که در طی این سال‌ها سعی شد انجام شود؛ تبویب(فصل‌بندی و تقسیم‌بندی) درستی از حوزه‌های موسیقی بود. از سه سال پیش سعی کردیم تمام آثاری که در سامانه رسمی سازمان بارگزاری می‌شود با مجوز رسمی صاحب اثر باشد. تا پیش از این قاعده کپی‌رایت رعایت نمیشد و این مسئله همواره محل نزاع بود. در حال حاضر سازمان صدا و سیما متاهدانه در این زمینه اقدام کرده است.
سامانه جامع موسیقی سازمان را شکل داده‌ایم که از سال آینده عمومی می‌شود و در دسترس علاقه‌مندان قرار می‌گیرد. «هزار باده‌ی ناخورده در دل خاک است» اندازه کارهای ناکرده آنقدر زیاد است که ما هر چقدر کار کنیم و بدویم باز هم اندک است.
یعنی در حال حاضر هر اثری در برنامه‌های صدا و سیما پخش شود، با رضایت و اجازه‌ی صاحب اثر است؟
ما دو بحث داریم؛ یکی حوزه رسمی موسیقی است که دفتر موسیقی سازمان صدا و سیما پایگاه رسمی این کار است. هر اثری که در سامانه رسمی سازمان ثبت شده است حتما مجوز صاحب اثر را دارد. اما اگر شبکه‌ای در برنامه‌ای، اثری را پخش کرد که مجوز صاحب اثر را نداشت، موضوعیت به کلِ موسیقی سازمان ندارد. در واقع موسیقی را باید از سامانه قضاوت کرد نه از آنتن.
بحث دقیقا همین‌جاست که اهالی موسیقی و هنرمندان، موسیقی را از آنتن قضاوت می‌کنند نه از سامانه. هنرمندی که پای تلویزیون نشسته، به یک‌باره می‌بیند که اثرش بدون اجازه او در حال پخش است. حال اینکه، هنرمند برای ضبط و ثبت این اثر هزینه‌های بسیاری کرده و زحمات بسیاری کشیده است. این گله‌ی بسیاری از هنرمندان است که آثارشان بدون اجازه‌شان و بدون پرداخت حقِ پخش، از صدا و سیما پخش می‌شود. هنرمندان شناخته شده‌ی عرصه موسیقی همیشه مقایسه‌ای میان شبکه‌های صدا و سیمای خودمان با تلویزیون و رادیوهای کشورهای پیشرفته دارند؛ آنها می‌گویند حتی اگر یک شبکه محلی هم بخواهد اثری از ما را پخش کند، حتما حق‌پخش آن را به حساب‌مان واریز می‌کنند، اما صدا و سیمای خودمان هرگز این کار را نمی‌کند. ما کی به اینجا می‌رسیم که حق مولف را به طور کامل در صدا و سیما رعایت کنیم.
حقوق مولفین و مصنفین در تمام حوزه‌های فرهنگی باید رعایت شود و این قانونی کلی است و فقط به موسیقی ختم نمی‌شود. در عرصه سینما اقتباس‌های زیادی انجام می‌شود که شاید رضایت صاحب اثر در آن نیست. سازمان صدا و سیما یک چرخه از این ماجراست. اگر تصادفی در خیابان صورت گیرد، من به عنوان مخاطب عام یک نظر دارم و کارشناس نظر دیگری خواهد داشت. اهل موسیقی می‌دانند اگر اثرشان در صدا و سیما پخش شد و با این مسئله مشکل داشتند می‌توانند با اینجا تماس بگیرند و اعتراضشان را اعلام کنند. ما بلافاصله ماجرا را پیگری می‌کنیم و اگر حقوقی ضایع شده باشد آن را پیگیری می‌کنیم و نسبت به ادامه پخش اثر تجدید نظر می‌کنیم. اما گاهی این مسائل بیان می‌شود و کسی هم سند و مدرکی از آن هنرمند نمی‌خواهد.
فلان اثر مالِ فلان خواننده نیست. اما خواننده می‌آید و نسبت به پخش آن اثر در صدا و سیما اعتراض می‌کند، در حالی که صاحب اثر آن خواننده نیست و اثر متعلق به کس دیگری است. در حال حاضر اگر سامانه رسمی صدا و سیما را ببینید، فرمی به هنرمند داده می‌شود که براساس آن یا اثر را از هنرمند می‌خرند یا هنرمند رضایتش را برای پخش اثر اعلام می‌کند.
قبول دارید که در حال حاضر برخی آثار از صدا و سیما پخش می‌شود که رضایت صاحب اثر را ندارد؟
نه! این‌ها را گفتم که بگویم چنین اتفاقی نمی‌افتد. در رانندگی اصل بر این است که کسی تصادف نمی‌کند، اما تصادف و تخلف هم ممکن است رخ دهد. اما بر مبنای آن قضاوت نمی‌کنیم. قضاوت را براساس اکثریت پخش انجام می‌دهیم و به طور حتم اکثریت پخش با مجوز است.
شما جلوی ضایع شدن این حق را می‌گیرید یا هنرمند باید حتما اعتراض کند. مثلا اثر هنرمندی از صدا و سیما پخش می‌شود اما رضایت هنرمند اخذ نشده است. هنرمند هم به هر دلیلی نمی‌خواهد اعتراض کند. آیا شما پیگیر جلوگیری از پخش این آثار یا گرفتن رضایت صاحب اثرش می‌شوید.
برخی خطاها هستند که مدعی العموم در آن تصمیم می‌گیرد. در برخی جاها از پخش یک اثر جلوگیری می‌کنیم یا به دلیل عدم رضایت یا عدم جذب رضایت می‌نویسیم که آن اثر قابل پخش نیست. گاهی هم ممکن است که نیاز به اعتراض صاحب اثر باشد.
صاحب اثر اگر بخواهد اعتراض کند، این کار را چگونه باید انجام دهد؟
دفتر موسیقی سازمان صدا و سیما خانه هنرمندانِ اهل موسیقی است و از طریق این سایت و ارتباط با مرکز می‌توانند اعتراض‌هایشان را اعلام کنند.
سامانه‌ای که شما از آن نام بردید، آثار زیادی در آن ثبت شده است. معیار انتخاب این آثار چیست و چگونه این آثار انتخاب می‌شوند.
شورای تخصصی متشکل از کارشناسان شعر و موسیقی وجود دارد که در این شورا تمام آثاری که قرار است در سازمان عرضه شود مورد بررسی قرار می‌گیرند. از سه طریق آثار به دست سازمان می‌رسند؛ یا هنرمند اثر را تولید کرده و مایل به پخش آن از سوی سازمان است، یا شبکه‌ای آن را تولید کرده و می‌خواهد مجوز پخشش را بگیرد و یا اینکه خود دفتر موسیقی سازمان اثری را تولید کرده است. در هر سه حالت این آثار در شورای دفتر موسیقی از نظر فنی بررسی می‌شوند و پس از تایید در شورا مجوز لازم را می‌گیرند.
اعضای شورا چند نفرند.
این شورا در ماه 45 نفرند که هر هفته 12 نفرشان به جلسه‌ها می‌آیند. اعضای شورا تا دو سال پیش 10 نفر ثابت بودند. اما از حدود دو سال پیش برای اینکه سلایق بیشتری در ترکیب شورا حضور داشته باشند و ما بتوانیم از نظرهای مختلف بهرمند شویم، در ماه هر کدام از بزرگواران تنها یک بار به جلسه شورا دعوت می‌شوند.
ارکستر صدا و سیما الان در چه حال است.
ارکستر مشغول کار است. به مناسبت چهل سالگی انقلاب اسلامی قطعه‌ای فاخر از ساخته‌های رازمیک اوهانیان در حال آماده شدن است. قطعه‌ای هم با نام «ایران» با صدای سالار عقیلی با ارکستر صدا و سیما ضبط شده که این قطعه زنگ آغاز چهل‌سالگی انقلاب در بهمن ماه پیش روست. ارکستر اجرایی در بهمن‌ماه خواهد داشت که به مناسبت چهل سالگی ارکستر خواهد بود و به طور مستقیم از تلویزیون پخش خواهد شد. سال گذشته هم ارکستر در جشنواره موسیقی فجر حضور داشت و اجرای خوبی را به صحنه برد. در حال حاضر هم رهبر ارکستر صدا و سیما سهراب کاشف است. رهبر گروه کُر هم رازمیک اوهانیان است.
برخی معتقدند که صدا و سیما خیلی قصد حمایت از موسیقی اصیل را ندارد. واقعا سیاست صدا و سیما درباره موسیقی اصیل ایرانی چیست.
گاهی می‌گویند غذاهای سنتی از بین رفته و این فست‌فود‌ها آن را از بین برده‌اند. در حالی که این حرف‌ها نسبی است و سندیت ندارد.
داشته‌های سازمان صدا و سیما یعنی تولیدهایش و آنچه از شبکه‌های مختلف پخش می‌شود، بیش از هفتاد درصدش موسیقی ایرانی است. حتی موسیقی پاپ هم به صورت تلفیقی کار می‌شود که باز هم ریشه‌های موسیقی ایرانی دارد. اما باز هم این نکته را تاکید می‌کنم که تعدد شبکه‌ها و تنوع سلیقگی که در میان مخاطبان هست، باعث شده که شما رنگین‌کمانی را در عرصه موسیقی صدا و سیما ببینید. گاهی ممکن است تصور کنید که فلان موسیقی حجمش در صدا و سیما زیاد است در حالی که اینگونه نیست.
روزگار ما روزگار انبارگردانی عالم است. هر کسی هر چه دارد وارد سیستم می‌کند. هر کسی می‌تواند داشته‌هایش را عرضه کند و در این میان آنچه ارزشمند باشد، ماندگار می‌شود.
واقعیت این است که موسیقی اصیل ایرانی هم در شبکه‌های مختلف پخش می‌شود. باید دقت کنیم که ساز و آواز اساس موسیقی ایرانی است. اما میزان پخش ساز و آوازها در شبکه‌های مختلف واقعا اندک است. در شبکه‌های مختلف به فاصله‌های زمانی اندک یا موسیقی پاپ پخش می‌شود یا یکی از خوانندگان این حوزه به عنوان مهمان به برنامه‌های مختلف می‌آیند. مثلا در برنامه «دورهمی» که یکی از پربیننده‌ترین برنامه‌های تلویزیون بود، خواننده‌ای مهمان برنامه شد که حتی یک آلبومِ کامل در کارنامه هنریش دیده نمیشد و کلِ عمر هنریش کمتر از یک سال بود.
واقعا انتخاب مهمانان این برنامه‌ها چگونه شکل می‌گیرد. بهنام بانی وقتی سابقه هنری‌اش یک سال نشده بود، در برنامه تحویل سال در نوروز 1397 مهمان ویژه بود. البته در این میان به ندرت هم دیده می‌شود که مهمانانی در عرصه موسیقی اصیل ایرانی به برنامه‌های پربیننده دعوت می‌شوند که حضورشان بسیار مثبت است. مثلا محمد معتمدی وقتی به برنامه‌ی خندوانه دعوت شد، علاوه بر اجرای چند اثر در حوزه موسیقی ایرانی، شرحی بر گوشه «روح الارواح» داد که برای مخاطبان بسیار جالب بود.
می‌توان ساعت‌ها نشست و این درد دل‌ها را گوش کرد. اما هر کدام از این‌ها، حوزه‌های مجزایی هستند. شبکه‌های مختلف متولی و برنامه‌ریز خاص خودشان را دارند. قرار هم نیست مهمانان برنامه‌های مختلف را با ما چک کنند. حتی خوانندگانی که به برنامه‌ها دعوت می‌شوند نباید با ما چک شوند و تصمیم‌گیری در این باره برعهده‌ی مسئولان شبکه است. اینکه چه کسی دعوت می‌شود برعهده‌ی خود شبکه است اما اینکه چه اثری قرار است پخش شود را باید با ما چک کنند.
در اینجا می‌خواهم به موضوع دیگری اشاره کنم؛ روزگار ما روزگارِ منو و طبقه‌بندی است. وقتی به رستوران می‌روید لیستی از نوشیدنی‌ها، غذاها، دسرها و سالادها جلویتان قرار می‌گیرد و شما از بین آنها انتخاب می‌کنید. روزگار ما روزگارِ انتخاب است. مخاطب امروز انتخاب می‌کند و الزاما همراهی نمی‌کند. کسی که موسیقی ایرانی می‌خواهد بشنود به برنامه‌ی «نغمه‌ها» در شبکه چهار رجوع می‌کنید. در شبکه تهران هم برنامه‌ای با عنوان «در محضر استاد» روی آنتن می‌رود که این برنامه هم به موسیقی ایرانی می‌پردازد.
با توجه به صبحت‌های شما، یعنی مهمانانی که به برنامه‌های مختلف دعوت می‌شوند، با تایید دفتر موسیقی سازمان صدا و سیما نیست و این مسئله برعهده‌ی مسئولان خودِ شبکه‌هاست.
بله.
ادامه دارد...
----------------------------
گفت‌وگو: یاسر شیخی یگانه , مجتبی برزگر
----------------------------
انتهای پیام/
