تاجیکستان آسیب‌پذیرترین جمهوری آسیای مرکزی در مقابل تروریسم
علاوه بر وقوع حوادث تروریستی متعدد، سه دسته از عوامل اجرایی، زمینه‌ای و تسریع‌کننده را می‌توان از جمله مهم‌ترین علل قرار گرفتن تاجیکستان در صدر آسیب‌پذیرترین کشورهای آسیای مرکزی در مقابل تروریسم در سال ۲۰۱۸ در نظر گرفت.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم ، کشورهای منطقه آسیای مرکزی اگرچه در معرض تهدیدات امنیتی جدی و گوناگونی همچون روند معیوب دولت-ملت‌سازی و ناکارآمدی دولت‌ها، اختلافات مرزی و احتمال بروز درگیری میان کشورها، بحران آب، زباله‌های هسته‌ای و فجایع زیست‌محیطی، بلایای طبیعی همچون سیل و زلزله، فقر و بحران‌های اجتماعی ناشی از فساد گسترده و مواردی از این دست قرار دارند، اما شاید تهدید «تروریسم» را بتوان بالقوه‌ترین تهدید تاثیرگذار بر امنیت این کشورها در نظر گرفت. در این زمینه طی یک سال اخیر اگرچه به واسطه کمک کشورهای غربی و فعالیت‌های چین و روسیه این کشورها وضعیت نسبتا مناسبی پیدا کرده‌اند، اما در جمهوری تاجیکستان وضعیت متفاوتی را در این زمینه شاهد بوده‌ایم.
داعش و تاجیکستان در سالی که گذشت
تهدید تروریسم در تاجیکستان نخستین بار پس از پیوستن گلمراد حلیم‌اف، فرمانده نیروهای ویژه وزارت امور داخلی این کشور به داعش، بیش از دیگر کشورهای آسیای مرکزی مطرح شد. حلیم‌اف که آموزش‌های نظامی و ویژه متعددی را در ایالات متحده آمریکا گذرانده بود به زودی مراتب رشد در خلافت داعش را پیموده و به سمت وزارت جنگ این گروه تروریستی منصوب می‌شود. در سال 2017 طی بمباران جنگنده‌های روسیه در دیرالزور خبرهایی مبنی بر کشته شدن حلیم‌اف در رسانه‌های روسیه منتشر شد. با این حال سال 2018 را می‌توان متمایز از سال‌های پیشین برای تاجیکستان در نظر گرفت. سالی که شمار تاجیک‌هایی که به عضویت داعش و دیگر گروه‌های تروریستی پیوسته‌اند نیز به طرز قابل توجهی افزایش یافته و چند حادثه تروریستی نیز در این کشور به وقوع پیوست.
در ماه جولای سال جاری میلادی (2018) بود که پروپاگاندای رسانه‌ای گسترده‌ای علیه تروریسم در جهان به وجود آمد. همچون روندهای پیشین چند شهروند اروپایی و آمریکایی مورد حمله یک گروه تروریستی قرار گرفته بودند. در این حمله، یک تیم 7 نفره از گردشگران دوچرخه سوار غربی زمانی که در حال حرکت بودند توسط یک خودرو زیر گرفته شده و پس از آن با سلاح گرم و سرد مورد حمله قرار می‌گیرند که منجر به کشته شدن 4 تن از آنان می‌شود. مدتی پس از این حمله داعش مسئولیت آن را بر عهده می‌گیرد. در نهایت وقوع این حمله تروریستی در منطقه «دنغره» در 100 کیلومتری جنوب دوشنبه باعث شد تا این جمهوری پارسی‌زبان آسیای مرکزی مورد توجه مراکز مطالعات امنیتی قرار بگیرد.
حادثه دومی که بار دیگر نام تاجیکستان را در محافل امنیتی و مطالعات تروریسم بر سر زبان‌ها آورد در ماه نوامبر به وقوع پیوست. در شب 7 نوامبر عده‌ای از زندانیان در زندان شماره 3/3 شهر خجند در شمال تاجیکستان در اعتراض به وضعیت اسفبار و رفتار بد مسئولان زندان با آن‌ها دست به شورش می‌زنند. در نهایت با شدت گرفتن درگیری‌ها و حمله به یکی از ماموران امنیتی، نیروهای ویژه «آلفا» کمیته دولتی امنیت ملی وارد عمل شده و با سلاح‌های گرم رو به زندانیان تیراندازی می‌کنند. در نتیجه این شورش زندانیان بیش از 50 تن کشته و 100 تن نیز زخمی می‌شوند. در عین تعجب داعش نیز مجددا مسئولیت این آشوب را برعهده می‌گیرد و ادعا می‌کند که شکل‌گیری شورش توسط سربازان این گروه تروریستی صورت گرفته است.
مدت کوتاهی پس از این حادثه نیز مقامات امنیتی و رسانه‌های تاجیک اخبار دیگری را مبنی بر خنثی‌سازی یک تیم تروریستی که قصد حمله به پایگاه نظامی 201 روسیه در جنوب تاجیکستان را داشته‌اند، منتشر می‌کنند. به گفته آن‌ها یک تیم 12 نفره با آماده‌سازی مواد منفجره و ارتباط با داعش قصد حمله به پایگاه نظامی روسیه را داشته‌اند.
آیا انگیزه‌های سیاسی در پی این حملات وجود دارد؟
مواضع ضد و نقیض دولت تاجیکستان در مواجهه با تهدید تروریسم برخی تحلیل‌گران را بر آن داشته تا بزرگ‌نمایی تهدید تروریسم در تاجیکستان را با انگیزه‌های سیاسی مطرح کنند. پس از حمله به توریست‌های خارجی وزارت امور داخلی تاجیکستان در اقدامی عجولانه سریعا حزب نهضت اسلامی را مسئول این حمله معرفی کرده و ادعا می‌کند این تروریست‌ها در جمهوری اسلامی ایران آموزش دیده‌اند. موضعی که حتی پس از پذیرفتن مسئولیت این حمله توسط داعش نیز به نوعی بر آن اصرار ورزیده شد. با این حال هیچ کشوری این موضوع را نپذیرفت.
در شورش زندان خجند نیز بسیاری معتقدند با وجود پذیرش مسئولیت آغاز شورش توسط داعش و حتی نقش‌آفرینی مستقیم این گروه تروریستی، حمله به زندانیان غیرمسلح با سلاح گرم و به رگبار بستن آن‌ها که منجر به کشته شدن بیش از 50 تن و زخمی شدن بیش از 100 تن شده، قابل توجیه نیست. مضافا این که شورش در زندان و وضعیت اسفبار زندانیان در زندان‌های تاجیکستان موضوع جدیدی نیست. پیش از این نیز در آوریل 1997، زمانی که داعشی وجود نداشت شورش دیگری در همین زندان به وقوع پیوست که طی آن 24 تن کشته و بیش از 30 نفر زخمی شدند.
چندی پیش محمداقبال صدرالدین، کارشناس تاجیک در همین راستا در مصاحبه با تسنیم این سوال را مطرح می‌کند که چرا «در هر کجا دولت تاجیکستان به بن بست رسیده است، سریعا سر و کله‌ی داعش آنجا پیدا شده و حکومت را از پاسخ‌گویی نجات می‌دهد؟».
علل آسیب‌پذیری از تروریسم
سه دسته از عوامل را می‌توان در ضعف تاجیکستان در مقابل تروریسم مطرح کرد. در درجه نخست، «عوامل اجرایی» را می‌توان در این امر مطرح کرد. ارتش تاجیکستان و نیروهای امنیتی ضدتروریسم این کشور از تجربه، امکانات و توانایی لازم برای مقابله با تهدید داعش برخوردار نیستند. از همین جهت هم همواره دست یاری خود را به سوی چین و روسیه دراز کرده‌اند. انگیزه‌های سیاسی و فساد گسترده نیز عاملی است که این ضعف را دوچندان می‌نماید. در وهله دوم، «عوامل زمینه‌ای» هستند. اگرچه تقویت عوامل اجرایی در رویکردی درمان‌محور با کمک روسیه و چین صورت گرفته، اما رویکرد پیشگیرانه در مقابله با فاکتورهای اجتماعی و اقتصادی که زمینه‌ساز پیوستن جوانان تاجیک به گروه‌های تروریستی همچون داعش می‌شوند، کمتر مورد توجه قرار دارد.
در نهایت نیز عوامل «تسریع‌کننده» در کالبد مولفه‌های فکری و سیاسی هستند که منجر به رادیکالیزه شدن اعتراضات و فراهم آمدن فضا برای گروه‌های تروریستی می‌شوند. از سال 2015 تمام مخالفین سیاسی و فکری دولت و به‌ویژه اسلام‌گرایان از صحنه این کشور حذف شده و اقتدارگرایی بی‌سابقه‌ای در تاجیکستان حاکم شده است. در همین حین، رئیس‌جمهوری این کشور که کارنامه نه‌چندان مناسبی طی این سال‌ها از خود به جای گذاشته است، در صدد است تا قدرت را در کشورش موروثی کرده و برای چند دهه دیگر پسرش را بر مسند ریاست جمهوری بنشاند. طبیعتا این فاکتورهای سیاسی قوام‌بخش و تسریع‌کننده ضعف‌های پیشین در آسیب‌پذیری تاجیکستان از تروریسم خواهند بود.
رتبه 74 تاجیکستان در گلوبال تروریسم ایندکس 2018
اخیرا پژوهش موسسه «مطالعات اقتصاد و صلح» در زمینه آسیب‌پذیری از تروریسم در سال 2018 منتشر شد. در این گزارش اگرچه در عین ناباوری رتبه تاجیکستان 4 پله بهبود یافته است، اما با رتبه 74 همچنان آسیب‌پذیرترین جمهوری آسیای مرکزی در مقابل تروریسم محسوب می‌شود. پس از تاجیکستان، قزاقستان با صعود 8 پله‌ای به رتبه 75 رسیده و قرقیزستان با یک پله صعود در رتبه 80 قرار گرفته است. ازبکستان و ترکمنستان که وضعیت نسبتا بهتری داشته‌اند به ترتیب در رتبه‌های 132 و 134 قرار گرفته‌‌اند. وقوع حوادث تروریستی یکی از معیارهای مهم این رتبه‌بندی بوده است.
انتهای پیام/
