میزگرد| ادبیات دفاع مقدس نیازمند عبور از خاطره نویسی و رسیدن به هنر است

به گزارش خبرگزاری تسنیم از اهواز، هنر و ادبیات داستانی با فرهنگ ملت ایران ممزوج شده است. داستان شفاهی سینه به سینه در فرهنگ گذشته ملت ایران نقش زنده و ماندگاری دارد و در محفل‌های خانوادگی همیشه پای یک داستان درمیان بوده است.

داستان؛ زندگی و زندگانی به ملت‌ها بخشیده و روح زیستن را در فرهنگ‌ها جاودانه  می‌کند. در این بین هر حقیقتی برای ماندگاری می‌بایست به شکل هنر دربیاید و حقیقتی که ضدهنر باشد محکوم به تحریف و فراموشی است.

«دفاع مقدس» حقیقتی به بلندای تاریخ یک ملت است و حقیقتی است که نقش ریز و درشت در فرهنگ و سیاست ملت ایران داشته و فرهنگ ایران از گذرگاه دفاع مقدس شناخته و ارتقا یافته است. حقیقت دفاع مقدس برای ماندگاری نیاز به هنر و داستان شدن دارد و اگر رنگ و بوی هنری نگیرد لاجرم نسل‌های بعد قادر به درک آن نخواهند بود.

برای بررسی تحولات ادبی حوزه دفاع مقدس و نقش داستان و داستان نویسی در ماندگاری حقایق جنگ هشت ساله، میزگردی را حضور فعالان ادبی حوزه دفاع مقدس در دفتر خبرگزاری تسنیم خوزستان برگزار شد.

تسنیم: برای توسعه ادبیات داستانی دفاع مقدس بنیاد چه برنامه‌های را داشته است؟

ستاره عرفانی‌راد: واحد ادبیات و انتشارات بنیاد حفظ آثار و نشرارزش‌های دفاع مقدس خوزستان برای پاسداری و حمایت از ادبیات دفاع مقدس در بخش‌های آموزشی؛ پژوهشی و تربیتی برنامه‌های گوناگونی را برگزار کرده است.

واحد ادبیات و انتشارات بنیاد یکی از بخش‌هایی را که به شکل مستمر پیگیری می‌نماید مساله آموزش و کشف استعداد است. به همین منظور تاکنون بیش از 5 دوره جشنواره خاطره نگاری در حوزه دفاع مقدس و در حوزه شعر بیش از 6 دوره جشنواره شعر برگزار شده که توانسته محتوای مناسبی در حوزه دفاع مقدس فراهم شود.

تسنیم: در بخش جشنواره بنیاد نشر در خوزستان دوره‌های داشته است؟

عرفانی‌راد : در بخش داستان نویسی نیز به طور ویژه 8 دوره داستان نویسی کوتاه به نام جشنواره داستان کوتاه یوسف برگزار شده‌ است. دوره اخیر جشنواره یوسف برخلاف دوره‌های قبلی با هدف تمرکز زادیی و ارتقا سطح داستان‌نویسی استان‌ها در دو بخش کشوری و استانی در حال برگزاری است.

برخلاف دوره‌های قبل که 80 اثر در بهترین حالت دریافت می‌شد با پیگیری‌ها و کارگاه‌های آموزشی موثری که امسال در مدت فراخوان جشنواره برگزار شد که شاهد دریافت 337 اثر داستانی بودیم. این آثار مورد داوری قرار گرفت و در نهایت 13 اثر برتر انتخاب و به جشنواره کشوری ارسال شد که امیدواریم امسال از میان آثار برگزیده کشوری داستان نویسان خوزستانی بدرخشند.

تسنیم: برای نقد آثار دفاع مقدس به طور ویژه چه برنامه‌ای برگزار کردید؟

عرفانی‌راد: یکی دیگر از رویکردهای حمایتی بنیاد از هنر دفاع مقدس، برگزاری مستمر نشست‌های نقد وبررسی آثار دفاع مقدس است. این نشست‌ها سبب تقویت و رفع اشکالات آثار می‌شود که چندین کارگاه آموزشی و نقد باحضور داستان نویسان مطرح کشوری مانند آقای قیصری برگزار شده است.

تسنیم: برای ارتقای کیفیت آثار حوزه دفاع مقدس چه تدابیری اندیشیدید؟

عرفانی‌راد: در حوزه نشر آثار دفاع مقدس، حساسیت و دقت بالایی در انتخاب و گزینش آثار در بنیاد صورت می‌گیرد و هر اثری پیش از انتشار، در چندین مرحله مورد بررسی و کارشناسی اداره کل و بنیاد مرکز قرار می‌گیرد و پس از اخذ مجوز لازم منتشر می‌شود. این کارشناسی و مداقه آثار سبب شده که آثار این حوزه با کیفیت بالا منتشر شود.

تسنیم: برخی معتقدند که داستان های حوزه دفاع مقدس غلو آمیز است، این ادعا چقدر صحت دارد؟

عرفانی‌راد:سعی ما براین است که واقعیات را نشر دهیم و داستان نویسان این حوزه باید خود را تقویت کنند. واقعیت‌های دفاع مقدس را باید بدون غلو و سانسور و به شکل هنرمندانه ارائه دهیم. با غرض ورزی و سطحی نگری نباید با این حوزه برخورد کنیم.

برخی با دور از دسترس نشان دادن شهدا و دفاع مقدس باعث ایجاد شکاف میان جوانان و شهدا می‌شوند. درحالی که شهدا را باید آنطوری که بودند تصویرسازی کنیم. در کتاب «شخم در مزرعه» به قلم آقای مظاهری به این رویکردهای نادرست درباره دفاع مقدس اشاره شده است. متاسفانه از دهه 80 به بعد رویکرد درستی نسبت به ادبیات دفاع مقدس نداشته و چهره واقعی شهدا به قلم درنیامده است.

تسنیم: آیا حمایت‌ها از این حوزه ادبی مناسب است؟ دستگاه ها با شما همکاری لازم را دارند؟

عرفانی‌راد:نه اتفاقا یکی از گلایه‌های داستان نویسان حوزه دفاع مقدس همین عدم حمایت است. خوزستان قطب و پایتخت دفاع مقدس است و سوژه و داستان نویس قوی و مبتکر در خوزستان کم نیست ولی سرمایه‌گذاری و حمایت لازم در این زمینه صورت نمی‌گیرد.

در استانی مانند هرمزگان، سازمان‌های بنادر و کشتیرانی موجود در آن استان به شکل ویژه از هنر دفاع مقدس حمایت می‌کنند و جشنواره‌های کشوری برگزار می‌کنند ولی این حمایت در خوزستان صورت نمی‌گیرد و هنر دفاع مقدس مظلوم است. به طور مثال کتاب‌هایی مانند «حاج عظیم» و یا کتاب«رازهای کهنه» در جشنواره‌های کتاب سال دفاع مقدس جزو آثار نهایی قرار می‌گیرند اما در استان به دلیل نبود حمایت‌های موثر در همان چاپ نخست باقی می‌مانند و دیده نمی‌شوند.

تسنیم: تا  صحبت از حمایت پیش می‌آید عده‌ای توزیع رایگان کتب دفاع مقدس را مطرح می‌کنند، نظر شما چیست؟

عرفانی‌راد: یکی از رویکردهای اشتباه در مواجه با آثار دفاع مقدس توزیع رایگان آن در همایش‌ها و جشنواره‌ها است. کتابی که با مشقت فراوان آماده شده است وقتی به شکل رایگان توزیع می‌شود، ارزش خود را از دست داده و خواننده به خواندن آن بی‌رغبت می‌شود.

یکی از مشکلات حوزه داستانی دفاع مقدس، تبلیغات ضعیف در این بخش است. برخی سازمان‌ها با نگاه آماری و کمی به این مقوله در آشفته بازار نشر کتاب فقط به چاپ آثار لاغر و کم محتوا بسنده می‌کنند، ولی باید تلاش شود آثار با کیفیت بالا و مخاطب پسند منتشر شود و به شکل درست و زیبا بین مردم تبلیغ و ترویج شود.

تسنیم:برای تقویت این بخش دفاع مقدس چه پیشنهادی دارید؟

عرفانی‌راد: به نظرم اکنون بیشترین فعالان ادبی به سمت خاطره نویسی می‌روند که این نگرش آسیب‌هایی به همراه دارد. برخی مواقع عدم شناخت درست از قالب خاطره و داستان سبب تولید آثار ضعیف در این حوزه شده است. برای تقویت جریان داستان نویسی می‌بایست سرمایه‌گذاری و از جشنواره‌ها حمایت کنیم و استعدادها را کشف و مورد آموزش و حمایت قرار دهیم.

تسنیم: نظر شما به عنوان فعال ادبی درباره ژانر دفاع مقدس چیست؟

مهرنوش گرجی فعال ادبی : مفهوم مقاومت، پایداری ودفاع، مفهومی عام در فرهنگ ملت‌هاست. این مفهوم کاملاً ارزش تلقی می‌شود زیرا یک واکنش غیر ارادی در برابر تهاجم بوده و ادبیات پایداری نشات گرفته از همین تعریف و ارزش است.

پیشینه این ژانر در ادبیات جهان مشخص است اما در ادبیات ما حتی در شاهنامه هم می‌شود این بخش از ادبیات را دید. وجه تمایز ادبیات پایداری در کشور ما با سایر ملل وجود نگاه ویژه ما به ادبیات دفاع مقدس است. تکیه بر ویژگی‌های مقدس بودن که تداعی قلمرو الهی ودینی برای این نوشته‌هاست سبب ایجاد یک بخش متفاوت از ادبیات پایداری شده‌ است.

تسنیم: روند داستان نویسی حوزه دفاع مقدس در کشور چگونه طی شده است؟

مهرنوش گرجی فعال ادبی : اگر بخواهم صریح عرض کنم، درست طی نشده است. ادبیات دفاع مقدس در کشور ما پس از جنگ روند درستی را طی نکرد و نتوانست رشد خوبی داشته باشد. ظرفیت و جایگاه ویژه دفاع مقدس و زاویه دیدی که هنرمندان ما به این برهه از زمان و واقعه‌ها داشتند در قالب خاطره محصور شد.

خاطره‌نویسی و خاطره‌نگاری باید وجود داشته باشد ولی باید بدانیم خاطره حجم و قالب محدودی دارد و نمی‌توان از آن انتظار زیادی داشت. عدم شخصیت‌پردازی در بخش ادبیات دفاع مقدس، این حوزه ادبی را از داستان‌های قوی با شخصیت‌هایی به یادماندنی که مورد اقبال عمومی باشد؛ خالی کرده است. در حالی که می‌بینیم در سینما و در ژانر دفاع‌مقدس اثری مانند اخراجی‌ها ساخته می‌شود که از لحاظ شخصیت‌های داستانی مورد اقبال عموم قرار‌گرفته و ماندگار می‌شود.

تسنیم: شما یعنی اعتقاد دارید باید در خاطره نویسی، به داستان نویسی هم پرداخته شود؟

مهرنوش گرجی فعال ادبی : بله باید این روند و این شکل جا بیافتند. با آنکه قالب خاطره‌نویسی محدودیت‌هایی در پرداخت دارد اما در سالیان گذشته به شدت مورد توجه نویسندگان این حوزه قرار گرفته‌است. این فعالیت‌ها به شرطی که هدفمند باشند و با این نگاه به جمع‌آوری خاطرات پرداخته شود که بعد از تدوین خاطره، آنرا به سندی برای آیندگان و البته سایر هنرمندان مانند نویسندگان، شاعران، فیلم‌نامه نویسان و... تبدیل کنند ؛ می‌توانند اثرگذاری بیشتری داشته‌باشند تا اینکه صرفاً به هدف چاپ کتاب به این سوژه‌ها پرداخته شود.

تسنیم: با وجود شخصیت‌های حماسی در دفاع مقدس، آیا نیازی است در این حوزه شخصیت داستانی خلق شود؟

مهرنوش گرجی فعال ادبی: برای نسل‌های آینده نیاز به شخصیت پردازی داریم. یکی از ایرادهای اساسی در این بخش، عدم پرداختن به مقوله شخصیت پردازی است و خیلی معتقد هستند که ما شخصیت در جنگ خیلی داریم و نیازی به شخصیت سازی نیست، درحالی که نویسنده اگر درقالب داستان و شخصیت پردازی به جنگ بپردازد به راحتی می‌تواند با قوه تخیل داستان بنویسد و جای تحرک و مانور بالایی دارد. در خاطره نویسی نویسنده بالاجبار باید از زاویه و نگاه شهید بنویسد.

تسنیم: این شخصیت پردازی داستان های دفاع مقدس باید به چه شکلی باشد؟

مهرنوش گرجی فعال ادبی: با گذشت سی سال از پایان 8 سال دفاع مقدس بخش اعظم داستان‌های نگارش شده در ادبیات دفاع مقدس هنوز به مسائل تهییجی، تبلیغی و فیزیکی جنگ می‌پردازد. هنوز نویسندگان ما نتوانسته‌اند به پشت صحنه جنگ و تاثیرات جنگ در صحنه اجتماع، روانشناسی و جامعه شناسی بپردازند.

به نظر می‌رسد باید در این بخش کمی به تلطیف فضا پرداخته شود تا نویسندگان با آزادی بیشتری به شخصیت‌پردازی در حوزه دفاع مقدس بپردازند. هرچند که برای طی این مسیر نویسنده نیاز به تحقیق و پژوهش در گنجینه خاطرات سال‌های گذشته راویان را خواهد داشت. 8سال دفاع مقدس سوژه‌های ناب و ناگفته بسیاری را در دل خود همچنان ناگفته نگه داشته‌ است.

تسنیم: آقای پورعاطف شما به عنوان یک داستان‌نویس و منتقد ادبی  چه نظری درباره وضعیت داستان دفاع مقدس دارید؟ آیا با سایر دوستان هم نظر هستید؟

عبدالرزاق پورعاطف داستان‌نویس و منتقد ادبی : بله من با بخش عمده از صحبت‌های مطرح شده موافق هستم. ببینید کتاب‌های زیادی درباره‌ حمله‌ ناپلئون به روسیه نوشته شده، اما چرا پس از گذشت بیش از یک سده، رمان «جنگ و صلح» تولستوی همچنان خوانده می‌شود؟ چرا که تولستوی دست به آفرینش اثر هنری زده است. رمانی که ماحصل پژوهش تولستوی و براساس واقعیت‌های جنگ، نوشته شده است. برای اینکه ادبیات دفاع مقدس ما ماندگار شود باید آفرینش هنری داشته باشیم.

تسنیم: در این بین به نظر شما باید به سمت کار هنری حرکت کنیم؟

عبدالرزاق پورعاطف داستان‌نویس و منتقد ادبی: بله مجبور به این حرکت هستیم. لازم است مسئولان فرهنگی کشور متوجه این نکته باشند که باید به سمت آفرینش هنری حرکت کرد و برای خلق هنر، می‌بایست از هنرمند حمایت شود. بی‌تردید هر اثر هنری ریشه در واقعیت دارد در حالی که یکی از ارکان هنر تخیل است.

در زمینه دفاع مقدس، باید توجه داشته باشیم که این ژانر در دنیا به عنوان ادبیات جنگ شناخته می‌شود و اصطلاح «دفاع مقدس» از عالم سیاست وارد ادبیات شده است. اصولا هر دفاعی مقدس است و دفاع از مرز، ناموس و ارزش‌ها در هر جای دنیا مقدس و مورد احترام است. ما در 8 سال جنگ تحمیلی برای دفاع از انقلاب اسلامی، تمامیت ارضی و ارزش‌های دینی و ملی‌مان جنگیدیم.

تسنیم: دوستان به طی شدن روند معکوس داستان نویسی دفاع مقدس در کشور اشاره کردند نظر شما چیست؟

عبدالرزاق پورعاطف داستان‌نویس و منتقد ادبی: من با دوستان هم صحبت هستم ولی اجازه دهید ابتدا به مقوله دفاع مقدس و انقلاب اشاره کنم. یکی از مسائل ادبیات دفاع مقدس، مساله چسبندگی به تحولات انقلاب اسلامی است و این چسبندگی سبب شده که نتوان تفکیک مشخصی بین ادبیات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس داشته باشیم. ارتشی‌ها معتقدند جنگ ما 10 ساله بود و ما از سال 57 درگیر دفاع و جنگ بودیم. رمان «ترکه‌های درخت آلبالو» که سال 68 چاپ شده معطوف به همین مساله است.

متاسفانه روند ادبیات دفاع مقدس در کشور برخلاف آنچه در جهان متداول است، حرکت معکوسی دارد. یعنی در سال‌های جنگ و بعد از جنگ به جای اینکه ما به سمت جمع آوری خاطره و خاطره نویسی برویم به سمت نوشتن داستان رفتیم و اکنون که باید داستان بنویسیم دنبال جمع کردن خاطرات هستیم.

تسنیم: یعنی الان معتقدید وقت مناسبی برای خاطره نویسی نیست؟

عبدالرزاق پورعاطف داستان‌نویس و منتقد ادبی: ببینید الان خیلی دیر شده است. مثلا یادم است، سال 86 منزل یک آزاده‌ای برای جمع آوری خاطرات اسارت رفته بودیم آن آزاده گلایه داشت که دیر آمدید و من خیلی از خاطرات را فراموش کردم و حالا حساب کنید 11 سال از آن روزها گذشته دیگر خاطره‌ای باقی نمانده است.

خاطره ماده‌ خام داستان است و به موازات داستان، می‌بایست به خاطره پرداخت اما نه به قیمت به حاشیه راندن داستان که هنر است ولی در اینجا هم متاسفانه پدیده‌ «خام خوری» رخ می‌دهد. حتی امروز برخی‌ها متوجه تفاوت داستان و خاطره نیستند، در حالی‌که خاطره بر سند متکی است و داستان بر واقعیت داستانی.

تسنیم: برخی فعالان ادبی این بخش، درمقابل داستان نویسی گارد بسته می گیرند و مخالفت می کنند؛ علتی دارد؟

عبدالرزاق پورعاطف داستان‌نویس و منتقد ادبی:داستان هنری ماندگار، جذاب و پرکشش است و داستان نویس براساس واقعیت بیرونی، شخصیت پردازی و فضای داستان را خلق می‌کند. باید به داستان احترام بگذاریم و وقتی در داستانی برای نشان دادن قصاوت بعثی‌ها تصویرسازی می‌شود برخی فوراً اعتراض می‌کنند که به شهدا بی احترامی شده است.

نقد داستان، مسلتزم شناخت داستان و احاطه بر نقد ادبی، تاریخ و حتی فلسفه است.داستان نویس را نمی توان وادار کرد مطابق میل و سلیقه‌ یک دیدگاه سیاسی بنویسد، کما اینکه اینگونه نوشتن به داستان دفاع مقدس ضربه زده است. چه بسیار داستان‌هایی که به جای تکیه بر واقعیات و داشتن ذوق ادبی، دچار شعار زدگی شدند و برخی مخاطبان جدی این ژانر را زده کردند.

تسنیم: اگر درپایان میزگرد صحبتی دارید، بفرماید؟

عبدالرزاق پورعاطف داستان‌نویس و منتقد ادبی: سوق دادن جریان فرهنگی دفاع مقدس به سمت خاطره نویسی یک اشتباه و خطای فاحش است. باید به داستان نویسی اهمیت دهیم وگرنه 20 سال دیگر نسلی که حتی پدر و مادرش، جنگ را ندیده است، نمی تواند با دفاع مقدس ارتباط برقرار کند.

گفت‌وگو از اکبر بهاری

انتهای پیام/ ت