اشرف بروجردی:صلح در شعر مولانا هم وجه عرفانی دارد هم وجه اجتماعی

به گزارش باشگاه خبرنگاران پویا،‌ مراسم اختتامیه هشتمین نشست دو روزه «مِهرِ مولانا»، با عنوانِ «صلح از نظرگاهِ مولانا»، شامگاه یکشنبه نهم دی‌ماه، در تالار قلم سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران و با حضور محسن جوادی، معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و نیکنام حسین‌پور، مدیرعامل خانه کتاب برگزار شد.

بروجردی در ابتدای این مراسم گفت: در روزگاری که جنگ و خشونت، انسان را دربرابر انسان قرار داده و چهره مِهر و مِهرورزی را با آتش ستیزه و عناد سیاه کرده است، به‌جاست که گفتار بزرگان فرهنگ و تمدن را بازخوانی کنیم و سخن‌سترگشان را درباره صلح و آشتی به جان بنوشیم و تردید نیست که مولانا جلال‌الدین محمد، شاعر و عارف نامدار، یکی از نامدار‌ترین این بزرگان است.

وی با بیان اینکه صلح و آشتی یکی از مضامین محوری در اندیشه و عاطفه مولانا است، اظهار کرد: در جهان‌بینی عرفانی او رسیدن به باطن مفاهیمی مانند «وحدتِ عرفانی» یا «فناء فی‌‌الله و بقاء بالله» با کنار گذاشتن اختلاف‌ها و تفاوت‌ها، و ستیزه‌ها و تمایزهای ظاهری مقدور است. در قرآن، ویژگی دوزخیان در تخاصم تعریف می شود: «إِنَّ ذلِکَ لَحَقٌّ تَخاصُمُ أَهْلِ النَّارِ»، و همچنین طبق این آیه، اهل بهشت را در نادیده انگاشتن خود و محو در ذات حق توصیف می‌کند.

بروجردی به روایتی از پیامبر اکرم(ص) اشاره کرد و گفت: «اِنّ اَهل الجنّه لا یتحسَّرون علی شیئیٍ فاتهُم من الدنیا کتحسرُّهم علی ساعه مَرّت من غیر ذِکر الله» یعنی، پس وقتی خصومت نباشد که ویژگی دوزخیان است، بهشتیان رخ می‌نمایند و در سایه «وحدتِ وجود» خود را تعریف می‌کنند. مولانا این ویژگی بهشتیان را در مدارا و رأفت و رحمت تعریف می‌کند و حاصل آن که همان صلح و همزیستی است به وحدت می‌رسد.

 رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران اضافه کرد: چه زیبا، تجلیِ حلم و بردباریِ حق را در سلیمان نبی(ع) نشان می‌دهد که با همه مرغان می‌سازد و میان زاغ و باز فرقی نمی‌گذارد: «ای سلیمان در میان زاغ و باز/ حلم حق شو با همه مرغان بساز». مدارا با بدان و نیکی با نیکان، وفاداری به عهد و پیمان، و پرداختن به جنگِ درون و رها کردن جنگ‌های برون، همه، جلوه‌های اخلاقی و اجتماعی انسان‌دوستیِ مولوی و دیدگاه صلح‌آمیز اوست:

هست احوالم خلاف همدگر
هریکی باهم مخالف در اثر

چون که هر دم راه خود را می‌زنم
با دگرکس سازگاری چون کنم

موج لشکرهای احوالم ببین
هریکی با دیگری در جنگ و کین

می‌نگر در خود چنین جنگ گران
پس چه مشغولی به جنگ دیگران

رنگ و رنگارنگی در خم بی رنگی خداوند یکی می‌شود:

صبغه‌الله هست خم رنگ هو
پیس‌ها یک رنگ گردد اندرو

آن زمان که رنگ‌های گونه‌گون و ناهمگون به بی‌رنگی می‌‎رسند، اضداد عالم آشتی می‌کنند و وحدت ادیان رخ می‌نماید: «چون به بی رنگی رسی کآن داشتی/ موسی و فرعون کردند آشتی». پس، صلح و دوستی در شعر مولانا هم وجه عرفانی دارد هم وجه اجتماعی.

بروجردی با بیان اینکه ارج نهادن به حقوق انسانی با روحیه تسامح و تساهل، و سخاوت و بخشندگی پیوند دارد، گفت: فرد یا جامعه‌ای که حسادت و کین ورزی، و بخل و تنگ‌نظری را بهر خدا یا برای راحت جان خود رها کند، دیگران را دوست می‌پندارد و جنگ و نزاع از روان و فکر او دور می‌شود:

 خیر کن با خلق، بهر ایزدت
یا برای راحت جان خودت

تا هماره دوست بینی در نظر
در دلت ناید ز کین، ناخوش صور

مشاور رئیس جمهوری افزود: آن روز جهان ما جهانی سراسر صلح و عاری از خشونت است که این آموزه‌ها را بر جریده دل ثبت کنیم و پندار و گفتار و کردارمان بدان درآمیزد.

وی ادامه داد: این گفته‌ها بر زبان کسی جاری می‌شود که دست بخشنده، چشم بینا، پای پویا، زبان گویا، دهان پر فریاد، مغز اندیشنده، دل فروشنده، قلبی دوستدار و دوست داشته او بر کسی پوشیده نیست و اینچنین است که در همه فرهنگ‌ها متجسّد می‌شود؛ فرهنگ‌های هند، ایران، تُرک، تاجیک، افغان، یونان و بیزانس و... .

رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در پایان گفت: او می‌سراید و ما می‌نویسیم که صلح خواسته همه انسان‌هاست. آنهایی که قلبی مهربان و زندگی سرشار از عشق و محبت  را می‌طلبند، باصدای بلند به همه جنگ افروزان می‌گویند که با صلح زندگی شکوفا می‌شود و انسان‌ها به بالندگی می‌رسند.

همچنین در دومین روزِ هشتمین نشستِ «مِهرِمولانا»، با عنوانِ «صلح از نظرگاهِ مولانا» چهار سخنرانیِ علمی نیز برگزار شد.

توکلی: از نظر مولانا جنگ در محدوده‌ای مشخص است و کلام الهی بی‌نهایت

حمیدرضا توکلی، پژوهشگر ادبیات فارسی با عنوان «مولانا؛ از جنگ تا صلح، از صورت تا معنی» برای حاضران سخن گفت و اظهار کرد: معنای جنگ  در ذهن مولانا، مصادیق گسترده‌تری از اختلافات مذهبی چون شافعی و حنفی است و عالم را سراسر جنگ و نزاع می‌بیند.

او ادامه داد: در ذهن و زبان مولانا، بطور موکد، پیوستگی میان معانی مختلف جنگ وجود دارد و باید انواع ستیزه را بررسی کرد.  اگر به مثنوی معنوی و غزلیات او از زاویه صورت نگاه کنیم، در سطح زبان هم سربه‌سر به تضادها و تعارض ها برخورد می‌کنیم و مدام مولانا ما را از مفهوم مادی به معنوی می‌برد. مولانا عالم ماده را عالم تعارض می‌داند نه عالم صلح. از نظر او جنگ در محدوده‌ای مشخص است و کلام الهی بی‌نهایت.

وی افزود: برخی می‌گویند، مولانا در مواردی و مواضعی متناقض سخن می‌گوید. او که خاموشی را بالاتر از سخن می‌داند و این همه حرف می‌زند و داستان‌سرایی می‌کند و البته متنوع‌ترین اوزان  فارسی را با بهره‌گیری از همه قوافی در میان شعرای فارسی به‌کار می‌برد. مولانا میان بیان‌ناپذیری و این همه سخن گفتن قابل جمع نیست.

توکلی گفت: او تجربه مرگ و تجربه خواب را هم با تمثیل بیان می‌کند و بر این باور است که هرشب می‌خوابیم به عالم ورای  تضاد و تعارض می‌رسیم و در تجربه خواب، عالم ازلی را تجربه می‌کنیم و صبح، حشرِ اصغر است. او از ابلیس و دوزخ هم یاد می‌کند. همچنین مولانا، از این منظر، موسیقی و سماع را نوعی تلاش می‌داند که از دل این بی وزنی و ناموزونی به گونه‌ای هماهنگی برسد.

رفیع‌زاده: نگاه مولانا به انسان مجموعه اضداد است و ریشه اختلافات بشر را در آن می‌داند

«همزیستی مسالمت‌آمیز و ضرورت صلح در اندیشه صلح» عنوان سخنرانی «سرو رسا رفیع‌زاده»، پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی از افغانستان بود. وی با اشاره به صلح درونی گفت: در علوم اجتماعی، صلح یعنی آرامش عمومی از آزادیِ پس از آشوب، امنیت و نظم عمومی و حاکمیت قانون، عدم تشویش از مداخله نیروی خارجیِ مخل اوضاع عمومی و هماهنگی و سازگاری مردم از روابط جمعی و فردی‌شان است.

وی بیان کرد: صلح درونی به عنوان خودشناسی و خودسازی و ارتقای جنبه‌های کمال معنوی است. انسان‌های درگیر در جنگ، از صلح درونی در راه رسیدن به آرامش و صفا و در نتیجه صلح بیرونی و از آرامش درونی به آرامش بیرونی و حل منازعات جهانی گام بردارند.

این پژوهشگرِ افغانستانی افزود: نگاه مولانا به انسان مجموعه اضداد است و ریشه اختلافات بشر را در آن می‌داند و مصداق این بیت مولانا: «هست احوالم خلاف همدگر/ هر یکی با هم مخالف در اثر» و یا بیت: « یک گوشه جان ماندست پیچان/ و آن پیچش از تو یابد رهایی».

او ادامه داد: مولانا صلح کلی را منبعث از این می‌داند که جنگ را هم باید با نگاه مثبت نگاه کرد و نتیجه آشتی و در نهایت رسیدن به کمال است. اما تجربه زیسته از جنگ و خشونت نشان می‌دهد که صلح به هر دو معنای پس از جنگ و موقتی(آتش‌بس) وجود ندارد و در این میان، توأم بودن جریان جنگ و تلاش برای صلح، با فعالیت های  گروه های تکفیری و افشاندن تخم خشم و خشونت در تضاد است.

اسماعیل اوغلو: کلام مولانا، سرشار از کلمات و عبارات و اصطلاحات مهرآمیز و محبت‌گونه است

«عدنان قارا اسماعیل اوغلو»، استاد زبان فارسی و مدیر گروه زبان‌ها و ادبیات شرقی دانشگاه قریق قلعه ترکیه، در ادامه این نشست، با عنوان «مباحثی پیرامون مفاهیم مِهر و محبت در مثنوی معنوی» صحبت کرد. او  واژگانی چون رحم، انصاف، وفا، صفا، رحمت، شفقت، رقت، صلح، خضوع، همدلی، جوانمردی، داد، اشتیاق، آشتی و... را بار معنای قرب و هم‌‎افزایی و همزیستی دانست و گفت: این واژگان دارای معنای بار مثبت هستند و عشق والاترین واژه برای میل به آفریدگار است.

او در ادامه گفت: این کلمات در فرهنگ اصطلاحات عرفانی، دارای معانیِ درونیِ گسترده‌ای هستند. محبت در تصوف، به معنای  نهایت محبت و غلیان  در اشتیاق به محبوب است و حتی عباراتی چون مهر دلخوشان، مهر پاکان، مهر و جاه و مال ها، مهر جاهل، مهر ابلهان و مهر خلق، همگی، گاهی بدون کارکرد مثبت و منفی آنها مورد استفاده قرار گرفته و کلام مولانا، سرشار از کلمات و عبارات و اصطلاحات مهرآمیز و محبت‌گونه است.

انتهای پیام/