حضور پرشور جوانان در مراسم اعتکاف معجزه چله انقلاب است / ۳ بهره بزرگ خدا به اهل مسجد در روایت پیامبر(ص)
کارشناس مسائل دینی حضور جوانان در مراسم اعتکاف بین هجمه‌های فکری دشمن را معجزه چله انقلاب معرفی کرد.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا مساجد بر اساس آموزه‌های دین مبین اسلام یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های انسان‌ساز و تمدن‌ساز محسوب می‌شوند؛ به این صورت که این اماکن مقدس همواره محلی برای اجتماع مؤمنین برای کسب معنویت و معارف الهی و نیز مکانی برای حل معضلات اجتماعی و سیاسی بوده‌اند. با مروری در صفحات تاریخ اسلام می‌توان به این نوع از کارکردهای مساجد پی برد.
در دوران معاصر و انقلاب اسلامی ایران، مساجد به همین ترتیب به‌عنوان پایگاه‌های مردمی نقش بسیار مهمی را در پیروزی انقلاب اسلامی ایران ایفا کردند و در دوران هشت سال دفاع مقدس، مهم‌ترین پایگاه کشور در اعزام رزمندگان اسلام به جبهه‌های نبرد محسوب می‌شدند. با توجه به این مسئله، بازخوانی فضایل، برکات، دستاوردها و آداب مسجد اهمیت بسزایی می‌یابد تا در پرتو آن بتوان دوباره کارکرد مساجد را احیا کرد.
اما بین آداب متعددی که در مسجد شکل می‌گیرد، برگزاری مراسم "اعتکاف" در ایام خاصی از سال یعنی ماه‌های مبارک رجب و رمضان جلوه دیگری به حال و هوای مساجد اسلام می‌دهد.
خبرگزاری تسنیم در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام محمد صفیاری، کارشناس مسائل دینی ضمن بررسی مختصر آثار، برکات و ثمرات مسجد، به برخی از فلسفه‌ها و پیشینه "اعتکاف" پرداخته است. مسجد جامع حسین‌بن علی(ع) مسجدی است که حجت‌الاسلام صفیاری امامت جماعت آن را به‌عهده دارد. این مسجد امسال برگزیده جشنواره «پیوند مسجد و مدرسه» شد.
برخی محورهای مهم این گفت‌وگو شامل موارد ذیل است:
3 بهره بزرگ که خدا به اهل مسجد قرار داد
شاخصههای قرآنیِ بانیان مساجد
حضور پرشور جوانان در مراسم اعتکاف معجزه چله انقلاب
عدم‌صلاحیت اهل نفاق در ساخت مساجد
نیاز به نظام تربیتی در مساجد.
مشروح این مصاحبه را در ادامه می‌خوانید:
* مسجد در آموزه‌های دین مبین اسلام قداست و جایگاه والایی دارد. علت این مقدار توجه به این مکان مقدس و قداست آن را در چه موضوعاتی می‌دانید؟
مسجد در اسلام از جایگاه بالایی برخوردار است و مکان سجده در برابر عظمت خدا و تمرینی برای تسلیم در برابر خواسته‌های اوست. پیامبر(ص) این مکان را محبوب‌ترین مکان شمردند و فرمودند: «محبوب‌ترین مکان از شهرها و روستاها نزد خداوند، مساجد هستند؛ اَحَبُّ الْبِلادِ إلَى اللهِ مَسَاجِدُهُا..»؛ محبوبیت این مکان مقدس ناشی از پیمان وحدت و تجدید بیعت با تعهدات خداوند متعال است؛ موضوعاتی که اکنون در عصر مدرنیته به‌ندرت یافت می‌شود.
پیامبر(ص) برای سفر معراج از دو مسجد گذر کرد
هر مقوله‌ای در اسلام دارای ظواهر و باطن‌هایی است. اینکه سازوکار معنوی این قداست چیست، شاید همچنان برایمان پنهان باشد، اما آنچه ظاهر است و از گذشته تاکنون شاهدش بودیم، برکاتی است که از کنار آن حاصل می‌شود. اول مکان مقدس عالم، کعبه نام دارد که مسجد الحرام شمرده می‌شود. پاک‌ترین مکان، بیت‌المقدس است که انبیاء در آنجا مسجد بنا کردند. معراج پیامبر(ص) از مسجدالحرام آغاز شد، وقتی به بیت‌المقدس رسیدند، به معراج رفتند، یعنی قبل از سیر به‌سوی آسمان‌ها، از دو مسجد گذر کردند. در آیه اول سوره اسراء می‌خوانیم: «سُبْحَانَ الَّذِی أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَیْلاً مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الأقْصَی؛ تسبیح و تقدیس خدایی را سزاست که بنده خویش را در شبی از مسجدالحرام به مسجد الاقصی (بیت المقدس) برد».
بنابراین این مسئله نشان از ارزش، تقدس و جایگاه مساجد دارد که پیامبر قبل از معراجشان، باید از مسجد عروج خود را آغاز کند، از این مسئله این موضوع هم قابل برداشت است که مساجد، مکانی برای اوج گرفتن به‌سوی ارزش‌های والای الهی و خالی شدن از تعلقات دنیایی هستند، از این جهت رسول خدا همه‌روزه در مسجد حضور داشتند و دیگران را تشویق به حضور در آن می‌کردند و از جانب خداوند ثواب‌هایی برای نماز در مسجد حکم می‌کردند.
مسجد به‌قدری قداست دارد که خداوند اجازه حضور مشرکان در آن را نمی‌دهد؛ «یَاأَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْمُشْرِکُونَ نَجَسٌ فَلایَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ بَعْدَ عَامِهِمْ هَذَا / توبه28 «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، بی‌گمان مشرکان پلیدند، لذا نباید از امسال به مسجدالحرام نزدیک شوند».
ایمان و تقوا شاخصه بانیان مساجد است
* با توجه به حساسیتی که خداوند نسبت به مساجد دارد، بنابراین هر کسی توفیق خدمت به این مکان مقدس را ندارد. آیا واقعاً به شاخصه‌هایی که بانیان مساجد باید در ساخت آن رعایت کنند، اشاره‌ای در منابع دینی وجود دارد؟
این نکته جالب است که خداوند به شاخصههای معنوی توجه بیشتری کرده است. ساخت مسجد بر اساس ایمان و تقوا از شاخصههای مهم آن است، لذا سازندگان مسجد باید اهل ایمان و تقوا باشند، زیرا قرار است این مکان مقدس تبدیل به خلوت‌گاه خوبان خداوند شود، به همین دلیل خداوند متعال می‌فرماید: «مَاکَان للمُشرکینَ أنْ یَعْمُرُوا مَسَاجِدَ اللهِ شاهِدینَ عَلَى أنْفُسِهِم بالکُفرِ أولئک حبِطَتْ أعْمَالُهُم وَ فِی النَّارِ هُم خالِدُونَ * إنَّمَا یَعْمُرُ مَسَاجدَ اللهِ مَنْ آمَنَ باللهِ وَ الْیَومِ الآخِرِ وَ أقَامَ الصَّلاةَ و آتَى الزَّکاةَ وَ لَمْ‌یَخْشَ إلّا اللهَ؛ مشرکانی که به کفر خویش گواهی می‌دهند، حق ندارند مساجد خدا را آباد کنند، آنان اعمالشان هدر و تباه است و جاودانه در آتش دوزخ می‌مانند * قطعاً مساجد خدا را کسانی آباد کنند که به خداوند و روز رستاخیر ایمان دارند و نماز به‌پای می‌دارند و زکات مال می‌پردازند و از هیچ کس غیر از خداوند نمی‌هراسند…» توبه 18.
خداوند به اهل‌نفاق صلاحیت ساخت مسجد نمی‌دهد
نکته جالب‌تر اینکه خداوند نه‌تنها کافران بلکه منافقان را در صلاحیت ساخت مسجد نمی‌بیند، نمونه بارز آن مسجد ضرار است که خداوند در قرآن آورده است. به هیچ وجه امکان ندارد مسجدی که بر پایه نفاق و بی‌ایمانی ساخته شود، محل عبودیت بندگان خدا باشد. ارزش مسجد به عبودیت الهی است و باید با هدف نزدیک شدن به وی ساخته شود، از این جهت حتی اگر هم ساخته شود، خداوند به پیامبر خویش اجازه توقف در آن را نمی‌دهد. خداوند خطاب به پیامبر خویش می‌فرماید: «لاتَقُمْ فِیهِ أَبَدًا لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَى مِنْ أَوَّلِ یَوْمٍ أَحَقُّ أَنْ تَقُومَ فِیهِ فِیهِ رِجَالٌ یُحِبُّونَ أَنْ یَتَطَهَّرُوا وَاللهُ یُحِبُّ الْمُطَّهِّرِینَ؛ ای پیغمبر) هرگز در آن (مسجد ضرار) توقف مکن و نماز مگزار، مسجدی که از روز نخست بر پایه تقوا بنا گردیده است، سزاوار آن است که در آن بر پای ایستی و نماز بگزاری» توبه/108.
مسجد ضرار، مسجدی بود که منافقان بر ضد مسلمانان و برای رایزنی و طرح نقشه علیه اسلام و مؤمنان در مدینه درست کرده بودند. بعد از اتمام ساخت آن، نزد پیامبر آمدند و گفتند "برای افراد مریض و معلول و نیازمند و شب‌های بارانی مسجدی ساخته‌ایم، دوست داریم با ما تشریف بیاورید و در آن نماز بخوانید."، اما خداوند از طریق وحی هویت منافقان یعنی سازندگان مسجد را آشکار کرد.
نیاز به ایجاد نظام تربیتی در مساجد داریم
* در حال حاضر اکثر مساجد تبدیل به مکانی برای نماز خواندن و نهایتاً دعا و مناجات شده‌اند در حالی که تا چندین سال گذشته کارکردهای فراوانی داشت و تقریباً پایگاه فرهنگی و اجتماعی بود. در این باره توضیح می‌دهد؟
نگاه اسلام به مسجد تک‌بعدی نیست بلکه هر عملی که جامعه اسلامی را به‌سوی اهداف عالی خود حرکت دهد، انجامش در مسجد جایگاه پیدا می‌کند؛ لذا صرفاً محل نماز و اعتکاف نیست. در زمان رسول‌الله(ص) کاربردهای اجتماعی زیادی داشت. در سیره پیامبر(ص) و اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع) مسجد کارکردهای فراوانی داشت تا جایی که پیامبر(ص) پایه‌های حکومت خویش را از آنجا بنا نهادند و آن را محوری برای فعالیت‌های سیاسی، اجتماعی و حتی نظامی قرار دادند. مسجد در صدر اسلام محلی برای رفع مشکلات مردم، قضاوت، تربیت کادر فرهنگی و مذهبی و... بود. گاهی اوقات هم مسجد النبی به درمانگاه زخمی‌ها و محل مداوای آنها تبدیل می‌شد. حتی در فرآیند پیروزی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، مساجد مهم‌ترین پایگاه‌های مردمی محسوب می‌شدند.
در حال حاضر نیاز به ایجاد نظام تربیتی در مساجد داریم. ایجاد نظام تربیتی در مساجد به‌معنای برنامه‌ریزی برای ارتقای سطح کیفی و کمّی این اماکن مقدس است. در صورت عدم وجود این نظام تربیتی، اگر جذب هم داشته باشیم، به‌مرور زمان ریزش صورت می‌گیرد.
توصیه بنده به متولیان فرهنگی و متولیان و مدیران رسانه ملی این است که مساجد را فقط محل عبادت معرفی نکنند، اگر به سیره پیامبر دررابطه با مسجد نگاه کنیم مسجد را محل جمیع برنامه‌های ارزشی، اجتماعی، تربیتی و سیاسی می‌دانستند، درواقع آن حضرت مسجد را مرکز تحول، رشد و بالندگی اسلام در همه ابعاد می‌دانستند؛ لذا یکی از اشکالات متولیان امر این است که مسجد را فقط محل عبادت می‌دانند و معرفی می‌کنند؛ درحالی که مسجد هم محل عبادت، هم سیاست، هم تعلیم و تعلم، هم تربیت هم قضاوت و حل‌وفصل اختلافات خانوادگی و هم محل آموزش است.
اعتکاف فراغت از تعلقات دنیایی را به‌همراه دارد
* یکی از برترین اعمال عبادی که در مسجد صورت می‌گیرد، اعتکاف است. در اهمیت و فلسفه آن توضیح می‌فرمایید؟
اعتکاف در لغت به‌معنی اقامت کردن و ماندن در جایی و ملازم بودن با چیزی است، ولی در شرع اسلام، اقامت در مکانی مقدس به‌منظور تقرب یافتن به خداوند متعال است. راغب در مفردات می‌گوید: «در شرع، به‌قصد قربت و عبادت در مسجد ماندن است.»، لذا به‌معنای نوعی گوشه‌نشینی برای عبادت خداوند متعال فارغ از تعلقات دنیایی است. انسان مؤمن در چنین شرایطی سعی می‌کند فارغ از تعلقات دنیایی و با تحمل ریاضتی چندروزه به عبادت خدا بپردازد و فرصت اندیشه داشته باشد. چه‌بسا طی چند روز اعتکاف بتواند تصمیمی جدی بگیرد و مسیر بهتری را در زندگی برای دستیابی به اهداف زندگی به‌دست بیاورد.
این عمل تنها مختص به اسلام نیست بلکه در سایر ادیان الهی وجود داشت. آیه 125 سوره بقره شاید ناظر بر همین ماجراست: وَ عَهِدْنا إِلى إِبْراهیمَ وَ إِسْماعیلَ أَنْ طَهِّرا بَیْتِیَ لِلطَّائِفینَ وَ الْعاکِفینَ وَ الرُّکَّعِ السُّجُود؛ به حضرت ابراهیم و اسماعیل(ع) سفارش نمودیم تا خانه‌ام را برای طواف کنندگان، معتکفان و نمازگزاران تطهیر کنند، لذا از این آیه استفاده می‌شود که در زمان حضرت ابراهیم و اسماعیل(ع) این مسئله وجود داشت و پیروان ایشان گرداگرد کعبه معتکف می‌شدند.
مرحوم علّامه حلی نیز بر همین اعتقاد است. ایشان در جلد اول کتاب تذکرة الفقها، صفحه284 در ابتداى مبحث اعتکاف می‌نویسد: «و هو مشروع فى شریعتنا و الشرایع السابقة و مستحب باجماع العلماء; اعتکاف در اسلام و دیگر ادیان الهى تشریع شده، و به‌اتّفاق تمام علما و دانشمندان اسلامى از مستحبّات است».
آیت‌الله مکارم شیرازی نقل می‌کند در کتاب المفصل فى تاریخ العرب، جلد6، صفحه509 پیرامون اعتکاف پیروان آیین حنیف آمده است: «اعتکاف در غارها و بیابانها و کوهها، به عده‌اى از حُنفا نسبت داده شده است. اهل اخبار و تاریخ ذکر کرده‌اند که آنان در جاهاى خلوتى که از مردم دور باشد، به اعتکاف پرداخته و خود را در آن مکان محبوس مى‌کردند، و جز براى نیازهاى شدید و ضرورت، از آن خارج نمى‌شدند و در آن اماکن به عبادت و تأمّل و تفکر در هستى پرداخته و در جست‌وجوى راستى و حقیقت بودند. سپس در آن اماکن خاموش و آرام مثل غار حرا، به عبادت مشغول مى‌شدند».
الحمدلله در عصر حاضر در بسیاری از شهرهای کشور شاهد برپایی مراسم اعتکاف در ایام‌البیض ماه رجب (روزها 13، 14 و 15) هستیم. جالب است معتکفین اکثراً شامل جوانان و نوجوانان می‌شود. حضور جوانان آن هم در عصری که مورد هجمه‌های فکری و فرهنگی قرار گرفته‌اند، معجزه انقلاب اسلامی است.
در فضیلت اعتکاف رسول گرامی اسلام(ص) فرمود: «کسی که روزی را برای جلب رضایت خداوند متعال معتکف شود، ذات حق بین او و آتش جهنم سه خندق ایجاد می‌کند؛ مَنِ اعتَکَفَ یَوماً ابتِغاءَ وَجهِ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ جَعَلَ اللّهُ بَینَهُ و بَینَ النّار ثَلاثَة خَنادِقَ». همچنین در دیگر روایت اثر اعتکاف را باز ایستادن از گناه و پاکی معرفی کرده فرمود: «معتکف از انجام گناهان بازمی‌ایستد و بدین وسیله اجری مانند کسی که همه نیکی‌ها را انجام می‌دهد، خواهد داشت؛ المُعتَکِفُ یعکِفُ الذُّنوبَ و یجری لَهُ مِنَ الأجرِ عامِلِ الحَسناتِ کلِّها».
انتهای پیام/*
