بهار ۹۸| مقبره خیام نیشابوری در خراسان رضوی +تصاویر

به گزارش خبرگزاری تسنیم از نیشابور، آرامگاه و موزه خیام در میان باغی دل انگیز و پردرخت قرار گرفته است. این محوطه را می‌توان دیدنی‌ترین مکان نیشابور دانست که گردشگران هم در آن زیارت می‌کنند و هم سیاحت.

مجموعه خیام در جنوب شرقی نیشابور و خارج از شهر قرار دارد، اما فاصله آن با نیشابور زیاد نیست، با اتومبیل ظرف مدت حداکثر 15 دقیقه می‌توان به آنجا رسید. البته خط اتوبوسرانی هم میان آرامگاه خیام و مرکز شهر دایر است اما استفاده از آن معطلی دارد و استفاده از آن با زمان گردشگران جور در نمی‌آید.

در اطراف آرامگاه اماکن دیدنی دیگری مانند سعیدبن سلام مغربی، آرامگاه فضل ابن شاذان، آرامگاه حیدر یغما و از همه مهمتر آرامگاه عطار و کمال الملک قرار دارد، اما به یاد داشته باشید که اگر بخواهید به دیدار آرامگاه عطار و کمال الملک بروید باید از برابر آرامگاه خیام عبور کنید و چه بهتر که ابتدا این مکان را ببینید.

خیام که بود؟

حکیم ابوالفتح عمرابن خیام نیشابوری منجم، ریاضیدان، دانشمند و متفکر بزرگ، در اوایل قرن پنجم هجری تولد یافت و در زمان سلطان سنجر، پسر ملکشاه را که به بیماری آبله دچار بود، درمان کرد. اگرچه مقام علمی خیام خیلی بالاتر از مقام ادبی او در نظر گرفته می‌شود، اما شهرت وی بیشتر به‌واسطه وجود رباعیات حکیمانه او است. 

آرامگاه حکیم، ابوالفتح عمرابن خیام نیشابوری، یکی از نقاط دیدنی و زیبای شهر نیشابور استان خراسان رضوی محسوب می‌شود. این مکان که هر ساله مورد بازدید شمار زیادی از دوستداران و گردشگران داخلی و خارجی قرار می‌گیرد، در جنوب شرقی شهر نیشابور و در انتهای خیابان خیام واقع شده است. مجموعه خیام، موزه و آرامگاه از باغ‌های دیدنی در ایران معاصر است و مجموعه‌ای از کتابخانه، موزه و مهمانخانه را داراست. این آرامگاه در زمان وی در محله شادیاخ نیشابور در نیم فرسخی نیشابور و در صحن امامزاده محروق بنا شده است.

مقبره خیام احیا شد

پس از درگذشت عمر خیام، پیکرش در گورستان مرکزی حیره نیشابور دفن شد که گوربنای ویژه‌ای نداشته است و در ضلع شرقی مسجد محمد محروق درون یک اتاقک ایوان‌ مانند جای داشته است. از زمان درگذشت خیام در سال 510 خورشیدی تا سال 1335، بنای آرامگاه او، خرابه مانندی بیش نبود تا اینکه فراخواندگان مراسم گشایش آرامگاه فردوسی که به توس می‌رفتند، در میان راه از این آرامگاه نیز دیدن کردند. سپس پیشنهاد بازسازی این گوربنا، به‌شکلی بهتر و شایسته‌تر مطرح شد؛ بنابراین، همزمان با برپایی جشن هزاره فردوسی، انجمن آثار ملی آرامگاهی برای خیام ساخت. 

هوشنگ سیحون که در آن زمان ناظر ساخت و سازهای انجمن آثار ملی به همراهی حسین جودت بود، آرامگاه را از مکان قبلی که چسبیده به امامزاده محروق بود به مکان فعلی انتقال داد. در سال 1338 ساخت آرامگاه آغاز شد و در این سال قسمت‌های عمده کار از جمله گودبرداری، بتن ریزی‌های بنا و طرح محوطه به اجرا درآمد. در سال 1341 کار ساختمان آرامگاه به پایان رسید. مقبره و استخوان بندی اصلی آن فلزی محاط در پوشش بتنی است. شکل بنا در پایین تقسیم بندی 10 گانه دارد و فاصله پایه‌ها 5 متر است.

مشخصات ظاهری مقبره

این آرامگاه، به شکل سکویی چهارگوش و ساختمان سنگی روباز ساخته شد که در کنار آرامگاه و مسجد محمد محروق جای گرفت. این آرامگاه عبارت بود از دو ایوان بالا و پایین و دیوار کوتاه سنگی از سنگ خلج که دراطراف محل قبر و روی قبر که سه یا چهار متر از دیوار بقعه فاصله داشت بکار رفته بود؛ و نیز یک ستون سنگی همراه یک رباعی از ملک الشعرای بهار با خط نستعلیق بر آن نقش کردند.

مساحت باغ خیام 20 هزار متر مربع و طول بنای یادبود مشبک آن 18 متر است و اطراف آن را کاج‌های همیشه سبز احاطه کرده‌اند. بنای آرامگاه از آهن و سنگ و به صورت گنبدی رفیع با 10 پایه ساخته شده است و پایه‌های آن با اشکال هندسی و لوزی‌های بزرگ و کوچک به یکدیگر متصل شده است. بر اطراف پایه‌های گنبد، هرم‌هایی از سنگ‌های بزرگ و آب‌نماهای سنگی ساخته شده است که داخل آن کاشی‌کاری شده است.

مقبره‌ای برای نمایانگر کردن سه شخصیت خیام

آرامگاه خیام از ساختمان‌‌های شاخص طراحی شده در ایران است که تلفیقی موفق از عناصر سنتی و مدرن را به نمایش گذاشته است. استاد هوشنگ سیحون، خود درباره این بنا می‌گویند: خیام در واقع سه شخصیت دارد، ریاضی‌دان، منجم و شاعر که باید هر سه شخصیت در بنا نشان داده می‌شد. 

دور تا دور برج در کنار چشمه سارها، یک دایره وسیع به مرکز خود برج ساخته شد. همه از سنگ گرانیت با اجزا مثلثی شکل و تورفتگی‌ها و برون آمدگی‌هایی که تا اندازه‌ای شکل خیمه را تداعی می‌کنند  و این اشاره به نام خیام است. چون پدرش خیمه‌دوز بود و نام او به همین مناسبت انتخاب شد.

دایره کف به ده قسمت تقسیم شده است به طوری که برج یادبود بر 10 پایه مستقر باشد. عدد 10 اولین عدد دو رقمی ریاضی است و پایه اصلی بسیاری از اعداد است. از هر یک از پایه‌ها دو تیغه مورب به طرف بالا حرکت می‌کند به ترتیبی که با تقاطع این تیغه‌ها حجم کلی برج در فضا ساخته می‌شود و چون تیغه‌ها مورب‌اند خطوط افقی آن‌ها باید ناظر به محور عمودی برج باشد. اضلاع بنا به صورت اشکال هندسی منظم تورفتگی پیدا می‌کنند و بعد به صورت تقریبا مخروطی شکل به هم رسیده شبه گنبدی را در بالا به وجود می‌آورند که قسمت عمده آن مشبک و تو خالی است و از لابلای آن‌ها آسمان آبی نیشابور پیدا است.

خیام و ستاره شناسی

در آخر یک ستاره پنج پر آن‌ها را کامل می‌کند که یادآور ستاره‌ای است که نماد شخصیت علمی و ستاره شناسی خیام تلقی می‌شود. تیغه‌ها به صورت مارپیچ شکل به طرف بالا حرکت می‌کنند تا با هم تلاقی کنند و از طرف دیگر سر در بیاورند که خود یک شکل پیچیده ریاضی و هندسی‌ است. این شکل و عدد 10 هر دو سمبل دانش ریاضی خیام است. 

سطح داخل و خارج مقبره با کاشی‌های معرق و اشعار خیام مزین شده است. رباعیات را استاد جلال همایی انتخاب کرده است و زیبا نویسی‌ها توسط مرتضی عبدالرسولی انجام شد. در تاریخ معماری ایران این اولین بار بود که خط شکسته نستعلیق‌ در تزیینات یک بنا به کار می‌رفت. از داخل نیز همین لوزی‌ها پر از شعر با نقش گل و برگ و پیچک، با کاشی معرق تزیین شدند و تماما اشاره به شخصیت شاعر خیام دارند.

این کار تحت نظارت طراح و معمار بنا، مهندس سیحون انجام شده و نمونه‌ای منحصر به فرد از کاربرد خط تعلیق نیز در کتیبه‌نگاری بناها به‌شمار می‌رود. خط تعلیق هر چند امروزه فراموش شده اما نخستین خط ایرانی است و در روزگار خیام در میان کاتبان کاربرد فراوانی داشت. روکار بنا، معرق‌کاری سنگی است و با قطعات نازک سنگ‌های محکم و شفاف ساخته شده است.

7 خیمه سنگی

در کنار آرامگاه 7 خیمه سنگی بسیار زیبا نیز وجود دارد که در زیر هرکدام یک حوض آب با کاشی فیروزه‌ای رنگ ساخته شده است. هوشنگ سیحون در این‌باره می‌گوید:

از طرف دیگر حوض‌ها با کاشی فیروزه که در مجموع  قسمتی از ستاره را نشان می‌دهند، به تعداد هفت پر به مفهوم هفت فلک و هفت آسمان و هفت تپه، باز اشاره به افلاک و نجوم، دانش دیگر خیام است. روی هم رفته مجموعه در یک حال و هوای شاعرانه با درختان تنومند در اطرافش ساخته شد و همان طور که خواست خود خیام بوده کاملا باز است و مزارش در بهاران گل افشان.

مقبره خیام از لحاظ معماری و ساخت یکی از مهم‌ترین بناهای ساخته شده در زمان خود است. این بنای جادویی مبتنی بر اصول ریاضی و مثلثاتی خیامی، محاسبه و طراحی شده است. سیر در دهلیزها و طاق و ایوان مقبره، خود سفری به جهان بی‌نهایت معانی خیام است. آرامگاه حکیم عمر خیام در سال 1354 توسط وزارت فرهنگ و هنر با شماره 1175 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

موزه تخصصی خیام

موزه تخصصی خیام نیز در نزدیکی آرامگاه عمر خیام در نیشابور قرار دارد. در سال 1376 ساخته و در 28 اردیبهشت 1379 بازگشایی شد و مالکیت آن دولتی است. زمینه اصلی فعالیت تخصصی این موزه ابزار و ادوات مربوط علم نجوم است. تندیس حکیم عمر خیام نیشابوری در محوطه این موزه قرار دارد.

تقویم روی میزتان کار خیام است

ابوالفتح عمرابن ابراهیم خیام نیشابوری، معروف به عمر خیام، منجم، ریاضیدان و شاعر بزرگ ایرانی است که شهرتی جهانی دارد. وی احتمالا در سال 439 ه.ق در نیشابور متولد شد و در سن 88 سالگی در همین شهر چشم از جهان فروبست.

روایات مربوط به زندگی خیام جنبه افسانه‌ای دارند و از جمله گفته‌اند وی و خواجه نظام الملک طوسی و حسن صباح سه یار دبستانی بودند که با یکدیگر عهد کردند هر کدام اگر روزی به تعالی رسیدند، دیگران را تربیت و تقویت کنند.

بر مبنای روایات تاریخی، در سال 452 ه.ق عمر خیام به دستور ملکشاه و با کمک گروهی از منجمان، تقویم سال شمسی را تدوین کرد که نخستین روز آن، نوروز و آغاز فصل بهار بود.

گل‌های سرخ خیامی، از نیشابور تا لندن

نظامی عروضی شاعر پرآوازه ایرانی می‌گوید از خیام شنیدم که گفت: گور من در موضعی باشد که هر بهار شمال بر من گل افشان می‌کند».

وی 24 سال پس از این ماجرا به نیشابور سفر می‌کند و به مقبره خیام می‌رود و می‌بیند درختان گلابی و زردآلو سر از باغ بیرون کرده‌اند و چندان برگ شکوفه بر خاک وی ریخته‌اند که گویا گورش زیر گل پنهان شده است.

سال‌های طولانی بعد از این ماجرا، سیمپسن، خبرنگار انگلیسی که برای ماموریتی به ایران می‌آید، عزم سفر به نیشابور و دیدن مقبره خیام می‌کند. وی نیز درست مقابل مقبره خیام چند بوته گل سرخ را مشاهده می‌کند و پیش بینی خیام هنوز به قوت خود باقی مانده بود.

سیمپسن، چند تخم از بوته‌های گل سرخ را چید و آن را همراه با نامه‌ای برای دوستانش در انگلستان فرستاد. 8 سال بعد انجمن عمر خیام در لندن تاسیس شد و اندکی بعد، بذر بوته گل سرخ خیام را بر آرامگاه فیتز جرالد، مترجم رباعیات خیام به زبان انگلیسی نشاندند. این گل‌ها نیز امروز همچنان باقی است و همچون خیام عزیز و دوست داشتنی.

انتهای پیام/ ت