گزارش تسنیم-۴ | نقش جریانات دینی خارجی در قرقیزستان: جمهوری اسلامی ایران
در قرقیزستان جریانات دینی ایرانی نهادینه شده‌اند و به‌صورت تشکل‌های آموزشی و فرهنگی از قبیل رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران، مراکز ایران‌شناسی در دانشگاه‌ها و بنیاد فرهنگی و معرفتی اسلامی کوثر اقدام به فعالیت می‌نمایند.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، جمهوری اسلامی ایران نیز یکی از کشورهایی است که خود را رهبر و الگوی توسعه برای سایر کشورهای جهان اسلام می‌داند. سیاست خارجی ایران نیز عمل‌گرا است زیرا به دنبال جستجوی منفعت از همکاری با کشورهای آسیای مرکزی به‌ویژه منفعت اقتصادی، انرژی و حمل‌ونقل است. منافع ژئوپلیتیک جمهوری اسلامی ایران در آسیای مرکزی شامل مسائل امنیتی و خروج این کشور از انزوا می‌شود و برای نیل به این هدف، تهران به‌طور فعال بر اشتراکات فرهنگی و تاریخی کشورهای این منطقه با ایران تأکید می‌ورزد.
ایران به‌خوبی می‌داند که نمی‌تواند به دنبال گسترش ایدئولوژی خود در قرقیزستان باشد. به گفته و.و.خوتورسکایا، طبیعی است که تهران علاقه‌مند گسترش ارزش‌های اسلامی در آسیای مرکزی باشد زیرا می‌خواهد نقش رهبری جهان اسلام را ایفا نماید. ولیکن مقامات ایرانی عقل و منطق کافی دارند که مسائل سیاسی و عقیدتی را در روابط خود با کشورهای خارجی برجسته نکنند.
جمهوری اسلامی ایران کشوری شیعه‌مذهب است و این مذهب در قرقیزستان موردتوجه نیست. در تمام کشور قرقیزستان تنها یک مسجد برای شیعیان وجود دارد.
از موانع دیگر نفوذ ایران در این کشور؛ ویژگی‌های فرهنگی و زبانی است زیرا قرقیزستان خود را متعلق به جهان ترک‌زبان می‌داند. دانشجویان قرقیزستان برای کسب تعلیم دینی عمدتاً کشورهایی مانند ترکیه، پاکستان، مصر، عربستان سعودی، اردن و لبنان را انتخاب می‌کنند و تعداد انگشت‌شماری به جمهوری اسلامی ایران می‌روند. این دانشجویان در طول تحصیل خود به آثار متفکران اهل تسنن نه اهل تشیع مراجعه می‌کنند.
همچنین باید عامل روان‌شناختی را نیز در توسعه روابط دو کشور در نظر داشت. با این دیدگاه خانم و.و.خوتورسکایا موافق هستیم که ایران اغلب می‌خواهد برتری خود را بر کشورهای آسیای مرکزی نشان دهد و سعی دارد خود را به‌عنوان "برادر ارشد" خانواده جلوه دهد که می‌تواند درس‌هایی درزمینه اسلام، فرهنگ و حتی زبان به کشورهای منطقه بیاموزد. این امر باعث ایجاد حساسیت و تنفر در کشورهای آسیای مرکزی می‌شود همان‌گونه که این اتفاق در تاجیکستان افتاده است. این موارد حتی در کلاس‌های دانشگاه‌ها مشاهده می‌شد که ایرانیان دانشکده‌های اسلام‌شناسی و زبان فارسی را تأسیس می‌کردند و این امر باعث می‌شد اختلافاتی بین دانشجویان و اساتید به وجود آید.
لذا جمهوری اسلامی ایران بیشتر روی احیای پیوندهای فرهنگی و تاریخی گذشته تا اشتراکات دینی مانور می‌دهد. در قرقیزستان جریانات دینی ایرانی نهادینه شده‌اند و به‌صورت تشکل‌های آموزشی و فرهنگی از قبیل رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران، مراکز ایران‌شناسی در دانشگاه‌ها، بنیاد فرهنگی و معرفتی اسلامی کوثر اقدام به فعالیت می‌نمایند. ولی تأثیر و نفوذ ایران ازنظر مقیاس و وسعت به‌مراتب کمتر از نفوذ ترکیه است.
هدف اصلی فعالیت رایزنی فرهنگی سفارت ایران اجرای سیاست تقریبی و تأثیر و تأثر فرهنگی – تاریخی و نیز احیای ارتباطات تاریخی سنتی از طریق گسترش و ترویج سنت‌های فرهنگ ایرانی: زبان فارسی، شعر و ادبیات، آموزش متون قرآنی به زبان فارسی است.
رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در زمینه‌های ذیل فعالیت دارد: گشایش کتاب‌فروشی‌های انتشاراتی های ایران، اعزام دانشجویان رشته زبان فارسی برای گذراندن دوره‌های آموزشی، برگزاری دیدارها و برنامه‌های فرهنگی، همایش‌ها و نشست‌های عمدتاً با موضوعات دینی؛ هفته‌های فرهنگی ایران؛ انتشار نشریه؛ برگزاری دوره‌های آموزشی؛ برگزاری مراسم نوروز و ماه رمضان؛ نمایشگاه‌های کتاب و صنایع‌دستی و ... اطلاعات این برنامه‌ها را می‌توان از طریق سایت رسمی رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در قرقیزستان و صفحه فیسبوکی آن رصد کرد.
ایران عمده تبلیغات فرهنگی خود را از طریق حوزه آموزشی انجام می‌دهد. از اوایل دهه 1990 میلادی در تعدادی از دانشگاه‌های قرقیزستان؛ مراکز و دانشکده‌های ایران‌شناسی دایر و فعالیت دارند:
- در ماه ژوئیه 1997 مرکز ایران‌شناسی با کمک بلاعوض سفارت جمهوری اسلامی ایران در دانشگاه قرقیزی-روسی اسلاویانی تأسیس شده است.
- در تاریخ 20 مارس 2012 با مساعدت‌های فعال طرف ایرانی؛ مرکز اسلام‌شناسی و ایران‌شناسی در دانشگاه علوم انسانی بیشکک افتتاح شده است.
- در تاریخ 7 فوریه 2007 سفارت ایران تفاهم‌نامه همکاری مبنی بر تربیت کادر مدرس، کادر علمی با تخصص بالا و اجرای طرح‌های مشترک آموزشی، پژوهشی و روش تدریس با دانشگاه دولتی آرابایف قرقیزستان امضاء نموده است.
- در سال 2002 دانشکده همگرایی برنامه‌های آموزشی بین‌المللی دانشگاه ملی بلاساغونی قرقیزستان و بنیاد معرفتی کوثر تفاهم‌نامه همکاری در زمینه آموزش امضاء نمودند که در همان سال بر مبنای این تفاهم‌نامه در رشته شرق‌شناسی این دانشکده بخش اسلام‌شناسی دایر شد و دانشجویان متقاضی در این رشته پذیرش‌شده بودند. در سال 2008 مرکز علمی-آموزشی قرقیزی-ایرانی فعال در زمینه اجرای برنامه‌های آموزشی و علمی و تربیت متخصصین در چند رشته تأسیس گردید.
- در تاریخ 6 فوریه 2009 نشریه فرهنگی – آموزشی جوانان «داناکر» در دانشگاه ملی بلاساغونی قرقیزستان افتتاح شد.
طرف ایرانی هزینه‌های تعمیرات و بازسازی فضاهای آموزشی مراکز، تجهیز امکانات فنی، تهیه کتاب‌های علمی و ادبیات به زبان فارسی، اعزام استاد زبان فارسی در دانشگاه‌های قرقیزستان، ساماندهی دوره‌های دانش‌افزایی اساتید و دانشجویان، برگزاری سمینارها و ... را بر عهده می‌گیرد.
فعالیت ایران در حوزه آموزشی و فرهنگی نیز در تأسیس بنیادهای فرهنگی – معرفتی به چشم می‌خورد. اما گاهی این فعالیت‌های فرهنگی و معرفتی تبدیل به تبلیغ دینی می‌شود که قوانین یک دولت سکولار را نقض نموده و باعث واکنشی از سوی نهادهای دولتی می‌شود.
به‌عنوان نمونه، بنیاد فرهنگی – معرفتی کوثر که از سال 2002 الی 2014 در این کشور فعالیت داشت با حکم دادگاه بیشکک و به دادخواست کمیسیون دولتی امور ادیان تعطیل گشت. این بنیاد تحت دو عنوان متفاوت (بنیاد فرهنگی-معرفتی اجتماعی اسلامی کوثر و بنیاد فرهنگی-معرفتی اجتماعی کوثر) ثبت شده بود. عناوین دوگانه این بنیاد به این دلیل است که این سازمان در ابتدای فعالیت خود در قرقیزستان تحت عنوان «بنیاد فرهنگی-معرفتی اسلامی اجتماعی کوثر » معروف بود که در سال 2012 پس از بررسی فهرست سازمان‌ها، مراکز، بنیادها، مؤسسات آموزشی دینی توسط کمیسیون دولتی امور ادیان قرقیزستان مشخص گردید که بنیاد اجتماعی کوثر و فعالیت آن قوانین قرقیزستان را نقض می‌کند. در تاریخ 11 ژانویه 2013 این بنیاد در وزارت دادگستری قرقیزستان به‌عنوان شخص حقیقی ثبت مجدد شد و عنوان آن به "بنیاد فرهنگی-معرفتی اجتماعی کوثر» تغییر کرد و مبادرت به هرگونه فعالیت دینی از اساسنامه آن حذف شد. ولیکن طی بازرسی‌های بعدی مجدداً مواردی دال بر فعالیت‌های دینی غیرقانونی این بنیاد کشف گردید. سپس کمیسیون دولتی ادیان دادخواستی مبنی برای انحلال این بنیاد صادر کرد.
همه‌پرسی کار شناختی در خصوص نفوذ ایران در قرقیزستان تأثیر منفی این کشور را در جامعه قرقیزستان نشان داده است. ممکن است دلیل آن ویژگی‌های فرهنگی-تمدنی ایران و قرقیزستان و اختلافات سنی – شیعی باشد که بعضاً خارج از اختلاف صرفاً دینی شده رنگ و بوی ژئوپلیتیک پیدا می‌کند.
علاوه بر این به نظر کارشناسان تهدید اصلی ازنظر ژئوپلیتیک در اقدامات ایران در جهت انشعاب جهانی جامعه سنی است. یکی از اهداف اصلی ایران در قرقیزستان و در منطقه، بهبود وجهه تشیع بین عامه مسلمانان و جلب‌توجه و اعتماد آنان و نیز تعمیم سنت پرستش اموات بنا بر سنت دینی ایرانی در آیین دینی بومی این منطقه است.
نویسنده: نورگل حسن آمان اوا
ترجمه و تنظیم: پرویز قاسمی، آسیه عیسی بایوا
