در میزگرد تسنیم عنوان شد: ماه رمضان بالاترین فرصت تربیتی برای والدین است / هفت ارزش اساسی در تربیت فرزند
یک استاد حوزه و دانشگاه می‌گوید ماه مبارک رمضان به تنهای فضایی معنوی را در کل جامعه شکل داده است. ما نیز در محیط خانواده بر این فضا دامن بزنیم تا اعضای خانواده به راحتی مقید به ارزش‌های دینی و اخلاقی شوند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، ماه مبارک رمضان فرصتی برای رشد و تزکیه و نیز فرصتی جهت حرکت به سوی عالی‌ترین ارزش‌های اخلاقی و انسانی در پرتو آموزه‌های حیات‌بخش دین مبین اسلام است. به دلیل تأثیرات معنوی که خداوند متعال بر این ماه گرامی قرار داده، شاهد گرایش بیش از پیش قلوب پاک‌طینتان به سوی ارزش‌های آسمانی هستیم. از این جهت جامعه ناخداگاه از جهت معنوی به سرعت رشد می‌کند و به دنبال آن برکات مادی خداوند جریان گسترده‌تری می‌یابد. بر این اساس می‌توان گفت "جامعه رمضانی" الگوی مطلوبی است که سیاست‌گذاران نظام باید گزاره‌های آن را مورد ارزیابی قرار داده و برنامه‌های فرهنگی کشور را بر اساس این گزاره‌ها شکل دهند. ایثار، صمیمیت، خوش‌اخلاقی، میل به ارزش‌های معنوی، دوری از تبرج و دنیاگرایی، مبارزه با نفسانیات و شهوات و نیز اتحاد و همبستگی از گزاره‌هایی است که در این ماه شریف به صورت عینی آشکار می‌شود و زمینه اصلاح فرهنگ جامعه را فراهم می‌آورد.
حال سؤال اینجاست که چگونه می‌توان از فرصت معنوی ماه مبارک رمضان در اصلاح سبک زندگی به ویژه در بستر خانواده بهره گرفت و در این راستا باید چه گزاره‌هایی را مدنظر قرار داد؟
در این موضوع خبرگزاری تسنیم میزگردی با حضور حجج اسلام محمدعلی معینیان و رضا منصوریان از اساتید حوزه و دانشگاه تشکیل داد.
مشروح این میزگرد را در ادامه می‌خوانید.
* ماه مبارک رمضان ماه عبادت و معنویت است به گونه‌ای که تمام جامعه به معنویت گرایش می‌یابند. این ماه دارای چه ویژگی‌هایی است که این خصلت را به آن بخشیده است؟
حجت‌الاسلام معینیان: همه ایام پر برکت است، اما به برخی ایام شرافتی بخشیده که غیر قابل انکار است. به سه ماه رجب و شعبان و رمضان شرافت و برتری داده است. ماه رمضان راه ویژه ارتباط عبد با معبود است. برای تبرک روایتی را بخوانم. امیرالمؤمنین(ع) به نقل از پیامبر(ص) فرمود: رسول خدا «ص» یک روز این خطبه را براى ما خواند: مردم ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش به شما رو کرده است، ماهى است که پیش خدا بهترین ماه است و روزهایش بهترین روزها و شبهایش بهترین شبها و ساعاتش بهترین ساعات؛ آن ماهى است که در آن به مهمانى خدا دعوت شدید و اهل کرامت خدایید. در این ماه نفس‌هاى شما تسبیح و خواب شما در آن عبادتست؛ کردارتان در آن پذیرفته و دعایتان مستجاب است».
در ماه مبارک رمضان دعا به اجابت نزدیک است؛ آنجا که خداوند در سوره بقره پس از تبیین فلسفه و برخی احکام ماه رمضان، در آیه 186 فرمود: «وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادی عَنِّی فَإِنِّی قَریبٌ أُجیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعان فَلْیَسْتَجیبُوا لی وَ لْیُؤْمِنُوا بی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ؛ هنگامى که بندگانم از تو درباره من بپرسند ، [ بگو : ] یقیناً من نزدیکم ، دعاى دعا کننده را زمانى که مرا بخواند اجابت مىکنم؛ پس باید دعوتم را بپذیرند و به من ایمان آورند ، تا [ به حقّ و حقیقت ] راه یابند [ و به مقصد اعلى برسند»
در این ماه موانع و حجاب‌هایی که بر اثر گناه برای مردم عارض شده است، از بین می‌رود. در روایات داریم گاهی اوقات گناه بالا سر انسان می‌ایستد و جلوی استجابت را می‌گیرد؛ لذا اگر خداوند می‌فرماید «ادْعُونی أَسْتَجِبْ لَکُم»، حقیقت محض است اما عمدتاً در وقت بازگشت این استجابت خداوندی در عمق عالم یعنی دنیا، به موانع گناهانی که با اعمال خودمان بالا سرمان ایجاد کردیم برخورد می‌کند. در ماه مبارک رمضان این حجاب‌های زوده شده و یا رقیق می‌شود. این هم از رحمت و مغفرت خداست.
حجت‌الاسلام منصوریان: ما در ایام ماه مبارک رمضان باید از قبل بدانیم چه چیز نصیب‌مان می‌شود. در دعای قنوت نماز عید فطر چهار خواسته بزرگ داریم: ادعیه مربوط به ایام را جلو جلو بخوانیم و با مضامین آن آشنا شویم و سعی کنیم آنها در خود نهادینه کنیم. أَنْ تُدْخِلَنِی فِی کُلِ خَیْرٍ أَدْخَلْتَ فِیهِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ؛ خدایا مرا در تمام خیری که محمد و آل محمد را داخل آن کردی، وارد کن.
وقتی می‌گوییم ما را وارد تمام نیکی‌ها و خیراتی کن که محمد و آل محمد را درون آن وارد کردی، امر بسیار عظیمی است که حداقل جز با تزکیه در سه ماه رجب و شعبان و رمضان حاصل نمی‌شود، اما با این حال خداوند در ماه مبارک رمضان باب رحمتش گسترده است.
نکته جالب توجه اینکه این دعا مربوط به عید فطر است. یعنی امید است حتی خداوند باب خیراتش را به روی بندگان خود در همین یک روز باز کند. هر خیری که منتسب به اهل‌بیت(ع) باشد هرچند اندک باشد، اما برای ما نوع بشر بسیار بزرگ باید جلوه کند.
در فراز بعدی از خداوند می‌خواهیم آن بدیهایی که از محمد و آل محمد دفع کرده است، از ما دفع کند. أَنْ تُخْرِجَنِی مِنْ کُلِّ سُوءٍ أَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّد. در یک درجه پایین‌تر، از خداوند درخواست می‌کنیم
أَسْأَلُکَ خَیْرَ مَا سَأَلَکَ بِهِ عِبَادُکَ الصَّالِحُون؛ خدایا خیراتی که به بندگان صالح خود می‌دهی، به ما نیز عطا کن. مصداق بارز صالحان در قرآن چه کسانی هستند؟ خداوند چگونه آنها را توصیف می‌کند؟ پس این سه ماه دارای استعدادی هستند که می‌توانند ما را تا آن خیراتی که به بندگان صالح عطا کرده است، برسانند.
ورع برترین اعمال در ماه رمضان
در هر صورت یکسری زمینه‌ها را باید در خود تقویت کنیم تا قابلیت دریافت این خیرات عظیم را داشته باشیم. به عنوان نمونه تقوا و ورع از راهکارهای مهم در این راستاست. امیرالمؤمنین(ع) در پایان خطبه شعبانیه از رسول خدا(ص) پرسید: افضل اعمال چیست؟ رسول‌الله(ص) فرمود «یَا أَبَا الْحَسَنِ أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِی هَذَا الشَّهْرِ الْوَرَعُ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَل» یعنی باید ورع داشته باشید.
یک مفهومی به نام تقوا و مفهومی به نام ورع داریم. تقوا یعنی انجام آنچه یقین بر انجام آن داریم و ترک آنچه یقین بر حرام بودن آن داریم. اما ورع یعنی احتیاط به خرج دادن؛ مثلاً ممکن است حرفی بزنیم که یقین نداریم تهمت یا غیبت است. انسان با ورع اهل احتیاط است و پرهیز می‌کند.
فرزندان از عمل ما تأثیر می‌پذیرند تا کلام
* یکی از سؤالات رایج والدین در ماه مبارک رمضان درباره نحوه دعوت فرزندان به عبادت این ماه است. متأسفانه گاهی به دلیل عدم شناخت شیوه‌های تربیتی از سوی والدین شاهد چالش‌های تربیتی و رفتاری در بستر خانواده هستیم. توصیه شما به والدین در این زمینه چیست؟
فطرت فرزند پاک است و باید آن را جهت داد
حجت‌الاسلام معینیان: اگر والدین خودشان انسان‌های مقیدی باشند، یعنی مبادی دین را بشناسند، واجبات را انجام دهند و از محرمات اجتناب کنند و در حدی یک مؤمن عادی اهل مراقبت باشند، غالباً فرزندان در همان مسیر گام بر می‌دارند؛ زیرا تربیت آن مقدار که از عمل تأثیر می‌پذیرد، از کلام و سفارش و نصیحت تأثیر نمی‌پذیرد؛ این مسئله درباره کودکان بیشتر صدق دارد. فرزند بر اساس فطرت پاکی که دارد، خودش الگوبرداری می‌کند و مسیرش را ادامه می‌دهد رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: هر نوزادى بر همین فطرت متولد مىشود، یعنى خداى عز و جل را خالق خود میداند، همچنین است قول خداى تعالى: «اگر از آنها بپرسى، آسمانها و زمین را که آفریده؟ خواهند گفت: خدا؛ کُلُّ مَوْلُودٍ یُولَدُ عَلَى الْفِطْرَةِ یَعْنِی الْمَعْرِفَةَ بِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَالِقُهُ کَذَلِکَ قَوْلُهُ وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ لَیَقُولُنَّ اللَّه».
گاهی فرزند بد رفتار مایه ابتلای والدین است
البته معقتدیم هدایت اصلی با خداوند است. فرزندانی بودند که در خانواده‌های مقید رشد یافتند، اما متأسفانه عاقبت به خیر نشدند. فرزند نوح نبی(ع) از کسانی بود که با وجود آنکه پدرش از انبیای اولوا العزم بود، با وی همراهی نکرد و در نهایت آن طوفان عظیم غرق شد.
در صورت کلی گاهی اوقات اینچنین فرزندانی ابتلایی برای والدین محسوب می‌شوند. پیامی که برای ما در عصر کنونی دارد، آن است که به خودمان مغرور نشویم. هدایت تنها از آن خداست. همواره باید توکل بر خدا کرد و دست او را دست برتر دانست. یعنی ضمن اینکه تلاش می‌کنیم تمام گزاره‌های تربیتی را لحاظ کنیم، تصور نکنیم ما عامل تغییر هستیم.
کودکان نسبت به محیط اطراف هشیارند
اما آن مقدار که خداوند بر عهده ما قرار داده تا در تربیت فرزند کوشا باشیم، یعنی ضمن اینکه مراقبت می‌کنیم هر رزقی را وارد منزل نکنیم و با هر خانواده‌ای رفت و آمد نکنیم، از جهت شخصیتی رفتار خوبی داشته باشیم. اهل دروغ و گناه نباشد. مثلاً فردی با تلفن منزل تماس می‌گیرد به فرزند نگوییم «بگو پدرم منزل نیست». اسم این کار آموزش دروغ‌گویی است. این نوع پدر نمی‌تواند فرزند خود را به مسیر سعادت هدایت کند. متأسفانه تصور می‌کنیم کودکان از عقل کمی برخورداند، در حالی که اینچنین نیست. آنها نسبت به محیط اطراف خود با حساسیت برخورد می‌کنند و همه چیز را زیرنظر دارند. پس ابتدا باید عمل‌مان را اصلاح کنیم.
اول رفتار و اخلاق بعد هدایت زبانی
دوم اینکه باید اخلاق خوب داشته باشیم. هر اندازه اخلاق ما حسنه و نیکو باشد، آن مقدار توانایی جذب داریم. حالا با لحاظ اینکه هم عمل و هم اخلاق‌مان مناسب است، سعی می‌کنیم هدایت زبانی هم داشته باشیم.
والدین باید فرآیند عبادت را برای فرزندشان لذت‌بخش نشان دهند نه با تهدید و انذار. نگوییم اگر این لقمه را نخوری، من با تو قهرم و رابطه پدری یا مادری خود را با تو قحط می‌کنم. همان طور که اشاره شد، با عمل‌مان دعوت به ارزش‌ها کنیم.
اما در ماه مبارک رمضان باید الگویی بسازیم و آن را در بستر سال گسترش دهیم. ماه مبارک رمضان خیلی ارزشمند است، اما دو مسئله در این ماه ویژه است. اول اینکه این ماه هم ماه صعود و هم ماه نزول است.
والدین، مدیریت صحیح در بستر خانواده داشته باشند
حجت‌الاسلام منصوریان: یک خانواده زمانی خانواده تراز است که پنج رکن اساسی در آن تبیین شده باشد. رکن اول، مدیریت و مشورت است. یعنی والدین چگونه باید زندگی را اداره کنند. رکن دوم، مسئله فرهنگ و تربیت است. رکن سوم، راهبردهای اقتصادی است. رکن چهارم، علم و تجربه رکن و راهبرد پنجم فعالیت‌های اجتماعی است.
اگر در هر کدام از این حوزه‌ها تفاهم وجود داشته باشد، زندگی سامان می‌گیرد. اگر در حیطه رکن اول عینی مدیریت، هر کدام از زن و مرد یک ایده داشته باشند و در هیچ گزاره‌ای به تفاهم نرسند، موفقیت حاصل نمی‌شود.
هفت ارزش اساسی در حوزه تربیت فرزند
دومین راهبرد، فرهنگ و تربیت است. در اینجا منظورم از فرهنگ، همان ارزش‌هاست. هفت ارزش اساسی در حوزه تربیت داریم که باید در دوره‌های سه گانه تربیتی یعنی هفت سال اول، هفت سال دوم و هفت سال سوم به فرزندان انتقال دهیم. ارزش‌های دینی، اخلاقی، خانوادگی، سبک زندگی، اقتصادی، سیاسی و علمی.
مثلاً پدری که در محیط منزل کتاب دارد، یعنی اهل مطالعه است و کتاب برایش ارزش دارد. یا وقتی درون قفسه کتاب، قرآن فراتر از سایر کتب قرار می‌گیرد فرهنگ احترام به قرآن را ناخداگاه به خانواده انتقال می‌دهد. و یا با زبان بی‌زبانی می‌گوید فهم معارف دین برایم اهمیت دارد.
تنور داغ ماه رمضان فرصتی برای نهادینه‌سازی تربیت معنوی فرزندان
* درباره فرصت ماه مبارک رمضان در تربیت معنوی فرزندان هم توضیح می‌دهید؟
برای آنکه راحت‌تر بتوانیم فرهنگ دینی را در خانه نهادینه کنیم، خداوند زمان‌ها و مکان‌هایی را برایمان قرار داده است که مثل تنور داغ می‌مانند؛مثلاً ماه محرم یا ایام فاطمیه تنور داغی است که می‌توانیم ارزش‌های دینی را در نهاد جامعه به ویژه خانواده نهادینه کنیم.
از جهت مکانی قبور مطهر اهل‌بیت(ع) و مشاهد متبرک مثل مسجد فرصت خوبی پیش روی ما قرار می‌دهد. شما وقتی در فضای معنوی حرم امام حسین(ع) فرزندتان را نصیحت می‌کنید، به طور قطع با نصیحتی که در سایر محیط‌ها انجام می‌دهید، تفاوت دارد. لذا خداوند بسترهایی زمانی و مکانی را فراهم کرده تا بتوانیم ارزش‌های الهی را در دوره‌های سه گانه تربیتی به فرزندان انتقال دهیم.
ماه مبارک رمضان نیز از جمله این ایام است. در این ماه به دلیل تابش انوار الهی حسی معنوی سراسر جامعه را فرا می‌گیرد و قلوب پاک‌طینتان را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ به قدری شدت دارد که حتی بی‌تقیدترین افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد و آنها را به تقوا می‌کشاند. از این جهت یک ماه فرصت رشد و تزکیه است.
دو هدف اساسی در انتقال ارزش‌های دینی به فرزندان
به طور تخصصی در ماه رمضان، زمانی که قصد انتقال ارزش‌ها را داریم باید دو هدف اساسی را در انتقال ارزش‌های دینی به فرزندانمان در ماه رمضان انجام دهیم:
اول، ترغیب به اصل روزه‌داری است. زیرا ماهیت ماه مبارک رمضان، روزه است چرا که فرمود: «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی أُنْزِلَ فیهِ الْقُرْآنُ هُدىً لِلنَّاسِ وَ بَیِّناتٍ مِنَ الْهُدى وَ الْفُرْقانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ؛ [این است ] ماه رمضان که قرآن در آن نازل شده ، قرآنى که سراسرش هدایتگر مردم است و داراى دلایلى روشن از هدایت و مایه جدایى [ حق از باطل ] است. پس کسى که در این ماه [ در وطنش ] حاضر باشد باید آن را روزه بدارد».
دوم، دستوراتی است که رسول گرامی اسلام(ص) در خطبه شعبانیه بیان فرمودند که عرض کردیم، اصل آن ورعِ محارم الله است.
چشم، 83 درصد از سهم آموزش‌پذیری را به خود اختصاص داده
در روانشناسی به اثبات رسیده که آموزش‌پذیری از طریق چشم نسبت به سایر اعضاء نسبت 83 درصدی دارد. یعنی آموختن از طریق دیدن 83 درصد سهم دارد و درصد کمی از طریق گویایی و شنوایی صورت می‌گیرد. لذا فرزندان مشاهده‌کننده علمکرد ما هستند. اگر عملکردمان صحیح باشد، فرزند تربیت می‌شود.
اگر فرزندمان ما را در حال عبادت به ویژه در وقت سحری مشاهده کند، اگر نماز اول وقت‌مان در وقت افطاری را مشاهده کند به طور حتم در شکل‌گیری شخصیت معنوی او اثرگذار خواهد بود.باید برنامه زندگی‌مان را طوری تنظیم کنیم که بر عبادات و روزه گرفتن‌مان لطمه نزند.
بستر خانواده را با الگوگیری از فضای معنوی رمضان آکنده از ارزش‌ها کنیم
نکته مهمی که در این بین وجود دارد، جهت‌دهی به «فضای عمومی خانواده» است. اگر فضای عمومی خانواده را آکنده از ارزش‌ها کنیم، اعضای خانواده با این ارزش‌ها مأنوس می‌شوند. ما در سطح کلان جامعه نیز با این معضل مواجهیم؛ مثلاً در بحث حجاب «فضای عمومی جامعه» با حجاب همراه نشده است؛ یعنی فضای جامعه از جهت فرهنگی به گونه‌ای شکل نیافته که همگان خود را مقید به حجاب کامل کنند. حال اگر فضای عمومی خانواده در ماه مبارک رمضان فضای عبادت باشد، نیازی به تذکر والدین نیست. وقتی اینگونه شد، خود به خود از خواب بیدار می‌شود و همراه با خانواده به آداب سحری می‌پردازد و یا سعی می‌کند خود را بیدار نگه دارد. از آنجایی که فطرت کودکان زلال است، سریع‌تر با فضای عبادت انس می‌گیرند.
بنابراین اینگونه می‌توان نتیجه گرفت که ماه مبارک رمضان به تنهای فضایی معنوی را در کل جامعه شکل داده است. ما نیز در محیط خانواده بر این فضا می‌توانیم دامن بزنیم و این فضای معنوی را مضاعف کنیم. از این جهت ماه مبارک رمضان بهترین فرصت برای رشد معنوی خانواده است. مرحوم مجتهدی تهرانی می‌گفت اگر روزه هم نمی‌توانی بگیری، سحر بیدار شو و چایی را بخور. بگذار فرزندت ببیند یک سحر را هم از دست نمی‌دهی.
انتهای‌پیام/
