میزگرد نقش سدها در مدیریت سیلاب ــ ۱ | سیلاب‌هایی که به‌خاطر سدها حتی حس نشدند/ واقعه فروردین ۹۸ نشان داد سد کم داریم+فیلم
در ۱۵ سال اخیر چندین سیل با دبی بالای ۲۵۰۰ مترمکعب بر ثانیه داشتیم، اگر وقوع این سیلاب‌ها حس نشد، به‌خاطر وجود سدها بوده است.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، سیلاب‌های سال 98، سیلاب‌هایی کم‌نظیر در تاریخ ایران بودند که خسارات‌های بسیاری از خود به‌جای گذاشتند. نخستین میزگرد به‌منظور بررسی ابعاد گوناگون این سیلاب‌ها با عنوان "میزگرد سیلاب" در خبرگزاری تسنیم برگزار شد که مطالب مطرح‌شده در این میزگرد، در بخش‌های مختلف در قالب متن و فیلم تقدیم مخاطبان شد.
اکنون دومین میزگرد با عنوان "نقش سدها در مدیریت سیلاب‌ها" که با حضور "علیرضا سعیدی" معاون فنی و پژوهشی شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران و "نیما حامد انسانیت" کارشناس مدیریت منابع آب در خبرگزاری تسنیم برگزار شده، در بخش‌های مختلف در قالب متن و فیلم تقدیم مخاطبان خواهد شد.
بخش نخست میزگرد "نقش سدها در مدیریت سیلاب‌ها" در ادامه آمده است.
* سد در بدترین حالت، تأخیر در جریان سیلاب ایجاد می‌کند
در ابتدای این میزگرد، علیرضا سعیدی، معاون فنی و پژوهشی شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران در خصوص انتقادی که مبنی بر نقش تخریبی سدها در حوضه‌های آبریز و تأثیر منفی آنها در بروز یا تشدید سیلاب‌ها از سوی برخی منتقدان بیان شده، اظهار داشت: سؤالی که برای من به‌وجود می‌آید این است که؛ این منتقدان چگونه می‌توانند چنین انتقادی داشته باشند؟
وی افزود: یک منحنی ثابت حجم بر حسب زمان وجود دارد؛ سد در بدترین زمان خودش، حتی زمانی که پیک پر باشد، وقتی یک سیلابی به مخزن سد ورود کند، حداقل نقش سد این است که می‌تواند تأخیری در سیلاب ایجاد کند.
* تعدیل 70درصدی سیلاب فروردین 98 توسط سد گتوند
معاون فنی و پژوهشی شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران تصریح کرد: در سیلاب فروردین 98 در سد گتوند، دبی پیک سیلاب در ورودی سد، چیزی در حدود 5300 مترمکعب در ثانیه بوده که سد گتوند باعث شده این میزان دبی، 70 درصد تعدیل شده و خروجی از سد، 1600 مترمکعب بر ثانیه باشد.
وی ادامه داد: چطور می‌شود این سد و نقش آن در مهار سیلاب را ندید؟ در صورتی که اگر این سد نبود، سیلاب با دبی 5300 مترمکعب بر ثانیه به پایین‌دست یعنی شهر اهواز می‌رسید.
سعیدی با بیان اینکه "گاهی عنوان می‌شود این سدهایی که احداث شده یک مکانیزم و چرخه‌ای را ایجاد کرده‌اند که نه در لحظه‌ای که سیل می‌آید بلکه از قبل از آن، تأثیر منفی در حوضه آبریز گذاشته"، ابراز کرد: در پاسخ باید گفت مثلاً در سال 1302 که در شهر اهواز یک سیل بزرگی آمد، آیا در آن زمان هم سدی وجود داشت؟ در آن زمان خسارات چطور بود و الآن خسارات چطور است؟ آیا در سال 1246 سیلاب تهران سدی وجود داشت؟ این موارد تاریخی را چگونه می‌توانیم فراموش کنیم؟
* باید منطقی و بر اساس اصول در خصوص سدها بحث کنیم
وی افزود: در سیلاب‌های فروردین 98 به‌صورت روزبه‌روز خروجی و ورودی آب به سد گتوند اندازه‌گیری و ثبت شده است که بر اساس آن، پیک‌های متعدد و بزرگی در ورودی سیلاب به مخزن سد گتوند دیده می‌شود، چگونه می‌توان نقش سدها را در مهار و مدیریت این پیک سیلاب‌ها نادیده گرفت؟
معاون فنی و پژوهشی شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران با اظهار اینکه "گاهی منتقدان سدسازی اعتقاد دارند سد چیز بدی است و باید به هر طریق ممکن آن را کوبید"، گفت: حرف من این است که بیاییم به‌صورت منطقی و بر اساس اصول، درخصوص این عضو سازه‌ای بحث کنیم؛ چرا که هم سد خوب داریم و هم سد بد داریم، ولی اینکه بخواهیم یکپارچه همه را بزنیم منطقی نیست.
* به‌خاطر وجود سدها سیلاب‌های بزرگ را حتی حس نکردیم
وی ادامه داد: در 15 سال اخیر، چندین سیل با دبی بالای 2500 مترمکعب بر ثانیه داشتیم، اگر وقوع این سیلاب‌ها حس نشد، به‌خاطر وجود سدها بوده است.
سعیدی خاطرنشان کرد: پس نمی‌توانیم منکر این شویم که سدها دارند نقش مهمی را در کنترل سیلاب‌ها ایفا می‌کنند.
در ادامه این میزگرد، "نیما حامد انسانیت" کارشناس مدیریت منابع آب با تصریح به اینکه "بسیار نگاه تقلیل‌گرایانه‌ای است که بخواهیم فقط عملکرد سد را در کنترل سیل ببینیم"، گفت: ما باید در مورد هر سد، ابتدا ببینیم سد در چه حوضه‌ای و چه ساختگاهی واقع شده؛ مثلاً در حوزه بزرگ می‌سی‌سی‌پی، نیازی به کنترل جریان برای کشاورزی نیست و یا اصولاً شاید توپوگرافی وجود ندارد که بخواهند انرژی برق‌آبی بگیرند، اما در حوضه‌های آبریز ما و به‌خصوص اگر بخواهیم روی حوضه‌های آبریز کارون، کرخه و دز توجه کنیم، هم توپوگرافی بسیار خوبی داریم که بر اساس آن، ارزان‌ترین برق شبکه ما انرژی برق آبی است، یعنی شاید کمتر از یک‌سنت به‌ازای هر کیلووات‌ساعت است و هیچ تردیدی بر اینکه ارزان‌ترین برق شبکه، انرژی برق‌آبی است وجود ندارد و هم می‌توانیم جریان را برای کشاورزی مدیریت کنیم.
* اراضی آبی خوزستان بسیار وابسته به سدها هستند
وی افزود: وجود حجم ذخیره در بالادست، موجب توسعه کشاورزی در پایین‌دست می‌شود، مثلاً من معتقدم در خوزستان توسعه به حد کامل خودش نرسیده ولی در حال حاضر حداقل یک میلیون هکتار اراضی آبی است و اراضی آبی در خوزستان بسیار وابسته به جریان تنظیم‌شده سدها هستند.
انسانیت با بیان اینکه "در جهان سدهایی داریم که صرفاً به‌منظور کنترل سیلاب طراحی می‌شوند"، گفت: در سدهای ساخته‌شده در حوضه‌های کارون، کرخه و دز، اگر بخواهیم به نقش سدها رتبه دهیم، نقش سدها در کنترل سیلاب‌ها رتبه سوم بعد از نقش سدها در تولید انرژی برق‌آبی و نقش سدها در کشاورزی را دارد.
وی افزود: بسیار تقلیل‌گرایانه است که بخواهیم نقش سدها را در کنترل سیلاب‌ها خلاصه کنیم، اکنون که جامعه نسبت به سیل حساس شده چنین مواردی مطرح می‌شود اما در حالت کلی اگرچه سدها نقش مؤثری در کنترل سیلاب‌ها دارند، اما نقش‌شان بسیار فراتر از این است.
* بدترین نوع بهره‌برداری از سد هم نقش تخریبی ندارد
این کارشناس مدیریت منابع آب در تشریح بیشتر نقش مؤثر یا مخرب سدها در سیلاب‌ها خاطرنشان کرد: بهره‌بردار اگر بدترین نوع بهره‌برداری از سد را نیز انجام دهد، در بدترین حالت، شرایطی است که تراز مخزن در بالاترین سطح باشد و نقش مخزن در چنین حالتی در مهار سیلاب‌ها حذف می‌شود؛ یعنی همان سیلابی را که در بالادست می‌آید در پایین‌دست هم داریم؛ به‌عبارتی بدترین بهره‌برداری از سد به‌معنای شرایط مساوی با طبیعت است، بنابراین وجود سدها مطمئناً مدیریت سیلاب‌ها و شرایط یک نقطه سیل‌خیز را از لحاظ کنترل سیل بهتر می‌کند.
وی ادامه داد: همچنین سدهای کنترل سیل داریم که سدهای کوتاهی هستند و عموماً در روند ایجاد سیل تأخیر می‌اندازند و پیک سیلاب را می‌گیرند، همان کاری که آبخیزداری در ابعاد بسیار کوچک‌تری انجام می‌دهد.
* نمی‌توان مؤثر نقش سدهای زنجیره‌ای روی کارون را نادیده گرفت
انسانیت با بیان اینکه "نمی‌توان نقش مؤثر سدهای زنجیره‌ای روی کارون را نادیده گرفت"، گفت: ما سدهای دز و کرخه را به‌عنوان سدهای بزرگ کشور داریم و بسیار تقلیل‌گرایانه است که بخواهیم نقش سدهایی با ارتفاع 200 متر و حجم مخزنی 5 میلیارد مترمکعبی را فقط در کنترل سیلاب ببینیم.
وی افزود: سد سازه‌ای است که مقابل جریان رودخانه قرار می‌گیرد و یک حجم ذخیره‌ای ایجاد می‌کند که این حجم ذخیره می‌تواند برای کارکردهای مختلف استفاده شود.
* 40درصد کشاورزی دنیا وابسته به سدها است
این کارشناس مدیریت منابع آب با یادآوری اینکه "اولین و مهمترین کارکرد سدها، استفاده در کشاورزی است"، گفت: 40 درصد کشاورزی دنیا وابسته به سدها است، کیفیت آب شرب نیز با احداث سدها بسیار بالا رفته و تولید انرژی برق‌آبی نیز که مزیت بسیار مهم سدها است.
وی ادامه داد: اگر فقط سدها را بخواهیم با یک فاکتور تولید برق قضاوت کنیم، این مزیت از لحاظ اقتصادی گویای نقش مؤثر سدها است به‌طوری که ارزان‌ترین برق شبکه توسط سدها تولید می‌شود.
انسانیت با تذکر اینکه "مزایای انرژی برق‌آبی را فقط از لحاظ ارزان بودن آن نباید دید"، گفت: در تابستان 97 تمام انعطاف شبکه را توسط نیروگاه‌های برق‌آبی مدیریت کردیم؛ نیروگاه‌های حرارتی در تمام ساعات شبانه‌روز تقریباً یک عدد ثابتی را تولید می‌کنند و آن انعطاف لازم برای عبور از شرایط پیک را برق‌آبی‌ها تأمین کردند.
* برق‌آبی‌ها ارزان‌ترین برق را در‌اختیار ما قرار می‌دهند
وی اضافه کرد: شاید عنوان شود که متوسط انرژی تولیدی سالانه کشور از محل برق‌آبی‌ها 5 درصد بیشتر نیست، اما باید توجه داشت که برق‌آبی‌ها، ارزان‌ترین برق را در‌اختیار ما قرار می‌دهند و حتی در مقابسه با ارزان بودن گاز و تولید برق حرارتی از محل سوخت گاز، باز هم با فاصله زیاد، انرژی برق‌آبی ارزان‌تر است.
این کارشناس مدیریت منابع آب با بیان اینکه "باید توجه داشت که توسعه کشاورزی برای ما بسیار اهمیت دارد و نقش سدها در این توسعه چشم‌گیر است"، گفت: طبق گزارش‌های سازمان فائو، عدد تولید ناخالص کشاورزی ایران روی 60 میلیارد دلار است که عدد بسیار بزرگی است.
* در حوضه‌های کارون، دز و کرخه داریم آب را تقدیم دریا می‌کنیم
انسانیت در خصوص میزان ساخت سدها در خوزستان گفت: هیچ رقابتی بین محیط زیست و توسعه کشاورزی در خوزستان وجود ندارد و هنوز حجم بسیار زیادی از روان‌آب‌ها را در خوزستان تقدیم دریا می‌کنیم.
وی ادامه داد: امسال دیدیم که جریانی که وارد هورالعظیم می‌شود با چند نهر از جمله نهر الکثره و نهر سویب به دجله و اروندرود زهکش می‌شود، یعنی تالاب‌هایی در مسیر یک حوضه آبریز باز هستند؛ تعریف یک حوضه باز بسیار مهم است، حوضه‌های کارون، کرخه و دز ما حوضه باز هستند و ما جریان را داریم تقدیم دریا می‌کنیم؛ پس بسیار جا دارد در خوزستان کشاورزی را توسعه دهیم.
انسانیت با تأکید بر اینکه "اهداف سدسازی اهدافی چندمنظوره است"، گفت: جا دارد در خوزستان سدهای بیشتری برای مهار روان‌آب‌ها احداث شود.
وی افزود: مطمئنا حجم ذخایر سدهای ما نسبت به حوضه‌های آبریز دجله و فرات و همچنین در مقایسه با کشورهایی چون ترکیه و حتی حوضه‌های آبریز در کشورهای غربی مثلاً حوضه کلرادو کم است.
این کارشناس مدیریت منابع آب ادامه داد: در حوزه کلرادو چهار برابر آورد رودخانه حجم ذخیره ایجاد شده و مطمئناً حجم ذخایر در ایران بسیار پایین است و واقعه امسال نیز نشان داد که این مقدار بسیار پایین است.
انتهای پیام/+
