اردبیل|سرنوشت شیخ اسماعیل از اسارت تا سلطنت؛ چهره‌هایی که ناجی شاه شدند
زندگی شاه اسماعیل صفوی که از او به عنوان موثرترین شاه صفوی در انسجام‌بخشی سیاسی و دینی کشور یاد می‌شود، از طفولیت با فراز و نشیب‌هایی کمتر گفته شده مواجه است تا جایی که قبل از اعلام سلطنت، اسارت و گریز از دشمنان را تجربه کرد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از اردبیل؛ 25 رجب 892 ه.ق کودکی در مشکین شهر متولد می‌شود.یک سال از تولد نوزاد سپری نشده که مرگ پدر، موجب می‌شود تا به تصمیم صوفیان صفویه، علی برادر بزرگتر به عنوان جانشین شیخ حیدر انتخاب شود. اما قدرت صفویان سال‌ها است که هراسی بر دل دشمنان به ویژه همسایگان انداخته و بی‌شک بعد از کشته شدن حیدر در جنگ با شروانشاهیان نباید فرزندان وی نیز زنده مانده و قدرت می‌گرفتند.
همین بس که «مارتا» سه کودک خود، علی، ابراهیم و اسماعیل را به فارس برد و بیش از 4 سال در غربت زندانی شد. در کتب تاریخی متعددی از جمله فتوحات شاهی نوشته هروی، جهان گشای خاقان که مجهول المولف است، حبیب السیر میر خان و ذیل حبیب السیر خان میر واحسن التواریخ نوشته حسن روملو اشاراتی به سرنوشت اسماعیل کوچک شده که سال‌ها اسارات و گریز از دشمنان را در سنین کوچک تجربه کرده است.
در جهانگشای خاقان اشاره شده است که بعد از مرگ سلطان یعقوب آق قوینولو بین فرزندانشان رستم و بایسنقر بر سر جانشینی اختلاف افتاد و رستم برای مقابله با برادر، سلطان علی و خانواده اش را آزاد کرد تا بتواند پشتیبانی قزل باش‌ها که مریدان صفویان بودند را جلب کند.سلطان علی به تبریز وارد شد و با سپاهی از صوفیان بایسنقر را شکست داد.
آغاز زندگی پنهان از جنگ شام اسبی
این اتفاق برای رستم هراس از قدرت گرفتن دوباره صوفیان را به همراه داشت تا جایی که در جنگی که با صوفیان در شام اسبی( واقع در مسیر اردبیل تا سرعین) درگرفت، به تعبیر صفویه پژوه، سلطان علی قبل از اینکه پایش به اردبیل برسد به قتل رسید.
اسدی در این خصوص تصریح کرد: در آن زمان سلطان علی، اسماعیل را به عنوان جانشین خود معرفی می‌کند و به برادر وسط یعنی ابراهیم اشاره‌ای نمی‌شود.
وی افزود: بعد از آن واقعه اسماعیل به صورت پنهانی به اردبیل انتقال می‌یابد و دو ماه خانه به خانه به صورت پنهانی منزل داده شده و نگه‌داری می‌شود.
به گفته اسدی، در کتب تاریخی عنوان شده که مدتی اسماعیل 8 ساله نزد زنی به نان «ابه خاتون» که زنی عاقله و جراح از طایفه آناتولی و مورد اعتماد بوده نگه‌داری می‌شود. در ادامه زمانی که گذر یکی از مریدان زخمی به خانه ابه خاتون جهت درمان خورده است، این بانو که از ناجیان و حامیان اسماعیل کوچک است، به مریدان خبر می‌دهد که اسماعیل نزد اوست.
قسمی که شاه اسماعیل را نجات داد
در جهانگشای خاقان اشاره شده است که بعد از اطلاع مریدان از محل پنهان شدن اسماعیل، وی را یکی از مریدان به نام «محمد بیگ» به روستای کرگن و سپس به گیلان انتقال می‌دهد و محمد بیگ به دلیل دوستی و اعتماد به حاکم گیلان، «کارکیا میرزا علی»، شاه آینده صفویه را به او می‌سپارد.
اما حاکم آق قوینلو دست بردار نیست و از کارکیا می‌خواهد که اسماعیل را تحویل دهد. در روضه الصفا نقل شده کارکیا برای رهایی از خواسته دشمن دستور می‌دهد که اسماعیل را در سبدی گذاشته و از درخت آویزان کنند و وی بعد از این اقدام قسم می‌خورد که اسماعیل بر روی خاک گیلان نیست.
به گفته صفویه پژوه بعد از این رویداد کمی از التهابات تعقیب اسماعیل کاسته شده و اهل اختصاص که طوایف مهاجر از ترکیه بودند در تربیت اسماعیل نقش ایفا می‌کنند.
در کتاب جهان گشای خاقان عنوان شده که در این مدت اسماعیل زیر نظر هفت تن از بزرگان صوفی لاهیجان فنون رزم را آموخت.در عین حال جهان گشای خاقان از فردی به نام «شمس الدین لاهیجی» یاد کرده که فارسی، عربی، قرآن و مبانی و اصول شیعه امامیه را به اسماعیل می‌آموزد.
پیوستن مریدان و شکست دشمنان
اسماعیل بعد از چند سال تعلیم و تربیت به مرور زمان به مرکزیت اتصال مریدان بدل می‌شود. تا جایی که سال 906 ه. ق سالی سرنوشت‌ساز برای ایران است.
پژوهشگر تاریخ اردبیل در این خصوص می‌گوید: در سال 906 قمری به دنبال جنگی که با امرای آق قوینلو اتفاق می‌افتد، اسماعیل موفق به شکست آن‌ها به یاری مریدان خود می‌شود.
امیر رجبی تصرح کرد: به استناد منابع تاریخی اسماعیل با پیروزی قاطعانه کنترل آذربایجان را دست گرفته و در تابستان 907 ه. ق در تبریز تاج گذاری می‌کند و با تاسیس سلطنت صفوی، مذهب شیعه را به عنوان مذهب رسمی ایران اعلام می‌کند.
وی با بیان اینکه در این هنگام اسماعیل حدود 13 سال داشته است، افزود: تاسیس حکومت صفویه به دست شاه اسماعیل دو پیامد مهم برای ایران داشت که یکی احیای دولت ملی و دیگری رسمیت یافتن مذهب تشییع اثناعشری بود و 172 سال بعد از درگذشت شیخ صفی، طریقت معنوی و عرفانی او توسط ششمین نسل از نوادگانش به صورت رسمی به سلطنت و حکومت سیاسی مبدل شد.
ضرورت معرفی شاه اسماعیل به نسل آینده
شاه اسماعیل تا قبل از پادشاهی بنا به رسم صوفیان شیخ اسماعیل نیز نامیده می‌شد. در منابع تاریخی عنوان شده که هرچند تاج‌گذاری شاه اسماعیل در تبریز بوده اما قیام بر علیه آق قوینولها از اردبیل آغاز شد و به نوعی اردبیل به واسطه قرارگیری مرقد شیخ صفی الدین عارف نامدار و جد شاه اسماعیل، پایتخت معنوی صفویان محسوب می‌شد.
تا جایی که نماینده ولی فقیه در استان معتقد است جایگاه صفویه در تاریخ ایران باید تبیین شده و شاه اسماعیل به نسل آینده معرفی شود.
آیت الله سید حسن عاملی تصریح کرد: برکاتی که از قبل اقدامات شاه اسماعیل حاصل شده همچنان قابل لمس است و ما بر سر سفره صفویه نشسته‌ایم.
وی افزود: اینکه نوجوانی 13 ساله بتواند انسجام ملی را رقم بزند باید به نسل‌های آینده معرفی شود و صفویه و شخصیت برجسته‌ای همچون شاه اسماعیل تاریخ و فرهنگ اردبیل را متمایز از سایر مناطق ساخته است.
شاه اسماعیل در 19 رجب 930 ه. ق در 37 سالگی بعد از جنگ‌های متعدد با دشمنان درگذشت و در مجاور مرقد جد خود شیخ صفی الدین در اردبیل به خاک سپرده شد.
گزارش از ونوس بهنود
انتهای پیام/ ع
