تحلیل: نماز جمعه به مثابه یک رسانه/ چرا از ظرفیت نماز جمعه استفاده نمی‌کنیم؟
"اگر رسانه یا media را به وسیله انتقال پیام به تعداد زیادی از مخاطبان اطلاق کنیم ، نه تنها "نماز جمعه" ، بلوک و شبکه رسانه‌ای عظیم، عاطفی، تعاملی، بی‌بدیل، متنوع، مردمی و جریان‌ساز است، بلکه از رسانه‌های دیگر به دلایل مختلف برتری دارد."
گروه سیاسی خبرگزاری تسنیم- اکبر نصراللهی استاد ارتباطات و رئیس دانشکده علوم ارتباطات و رسانه دانشگاه آزاد در یادداشت اختصاصی برای خبرگزاری تسنیم به مناسبت سالروز برگزاری اولین نمازجمعه بعد از انقلاب اسلامی نوشت:
بی تردید اگر رسانه یا media را به وسیله انتقال پیام به تعداد زیادی از مخاطبان اطلاق کنیم ، نه تنها "نماز جمعه" ، بلوک و شبکه رسانه‌ای عظیم، عاطفی، تعاملی، بی‌بدیل، متنوع، مردمی و جریان‌ساز است، بلکه از رسانه‌های دیگر به دلایل مختلف برتری دارد؛ گستره برگزاری نمازجمعه در شهرهای مختلف (حدود 900 نقطه در کشور)، مواجهه گزینشی، ارتباطات چهره به چهره، حضور مستمر، پویا، معنوی و عاطفی فرستنده و گیرندگان پیام، امکان اخذ فوری بازخورد و وجود ارزش‌های خبری مجاورت از نوع معنوی و جغرافیایی، دربرگیری، تازگی، شهرت و بزرگی (ترکیب و کثرت شرکت کنندگان )، این شبکه رسانه‌ای را از رسانه‌های دیگر مثل رادیو و تلویزیون و مطبوعات متمایز کرده است.
مخاطبان نماز جمعه با ترکیب و تنوع متفاوت از حیث جنسیت، تحصیلات، سن و سایر مولفه‌ها، هدفمند و از روی میل و اراده به مصلی می‌روند در کنار هم، فرستنده پیام را می‌بینند و سخنان او را می‌شنوند و در مورد آن در برخی مواقع همزمان یا بعد از نماز بحث می‌کنند اما در رسانه‌های دیگر مواجهه مخاطبان مثل و به اندازه رسانه نماز جمعه گزینشی و مراسم‌گونه نیست و معمولاً مردم پیام‌های این رسانه‌ها را جمعی و به صورت هم‌افزا دریافت نمی‌کنند، بلکه به دلیل تغییر در سبک زندگی، انفرادی و در اتاق‌های مجزا دریافت می‌کنند. به عبارت دقیق‌تر، کامل‌ترین و بهترین نوع ارتباطات انسانی، یعنی ارتباط چهره به چهره با امکان برقراری همزمان ارتباطات کلامی و غیرکلامی میان گوینده و شنونده، در نماز جمعه فراهم است و چون مخاطبان با خواست و با انگیزه شخصی شان این رسانه را انتخاب می‌کنند و پای آن می‌نشینند، این مواجهه گزینشی، تاثیر پیام را در آنان دوچندان و ماندگار می‌کند. علاوه براین رسانه نماز جمعه ساده، بی هزینه و خطبای آن متقی و مومن و صادق و به همین دلیل پیام های آن می تواند اثرگذار است.
همچنین نماز جمعه کارکردهای مختلف آموزشی، اطلاع رسانی و راهنمایی و رهبری دارد و به جهت اینکه فرستنده پیام دارای وجاهت دینی است، اعتبار خوبی دارد. نماز جمعه در مقاطع مهم و سرنوشت‌ساز از جمله در دوران دفاع مقدس، محل تصمیم گیری های بزرگ، شگفتی ساز و مشارکتهای سیاسی-اجتماعی و حتی اقتصادی مردم بوده است. بسیاری از حرکت‌های مردمی در حمایت از رزمندگان اسلام و گروهایی مقاومت فلسطینی و دفاع از حقوق بشر و مردم مظلوم و آزادی خواه اقصی نقاط دنیا از دل همین نمازهای جمعه صورت گرفته و می‌گیرد.
بدیهی است موارد مذکور ظرفیت ها بالقوه رسانه نماز جمعه و کارکردهای مهم آن بعد از انقلاب اسلامی بوده است؛ در عین حال نماز جمعه، در ظاهر و ماهیتا چیز خاصی نیست؛ فقط مکان تجمع مومنان است؛ مهم این است که چه کسانی در مکان های نماز جمعه، با چه وجهه و جایگاه علمی و معنوی و با چه احساس مسئولیتی، چه پیام و اطلاعاتی را با چه انگیزه ای می‌گوید و چه تاثیری را انتظار دارد؟
آنچه مسلم است باوجود اهمیت و ظرفیت های بی بدیل رسانه نماز جمعه، امامان جمعه فاضل، متقی و دانشمند در برخی شهرستان ها و تلاش های درخور قدردانی بعضی ستادهای نمازجمعه، به دلایل مختلف از آن استفاده ناکافی می شود و رونق و اثرگذاری رسانه نماز جمعه مطلوب و در تراز انقلاب اسلامی نیست؛ اگر چه برخی از این دلایل به شرایط اجتماعی و سیاسی کشور و تبلیغات نادرست رسانه‌های و گروه‌های سیاسی و بعضا معاند برمی‌گردد اما مشکلات اصلی را باید در برخی خطبه‌های شعاری، تکراری، بدون مطالعه و تحقیق، متعارض با نیازهای مردم، اختلاف‌برانگیز و مغایر با عملکرد برخی خطبا و مهمتر از همه عمل نکردن به سیره و گفتمان مقام معظم رهبری جستجو کرد.
همچنین آگاهی ناکافی برخی خطبا از ظرفیت‌ها و آرایش جدید رسانه‌ای، سواد رسانه‌ای پایین، بی‌اطلاعی یا کم‌اطلاعی از مسایل راهبردی منطقه، کشور و جهان، سن زیاد بعضی‌ها و درک ناکافی از مسائل مردم بویژه جوانان، فاصله گرفتن از مردم، غلبه نگاه اداری و اثرپذیری از برخی جریان‌های سیاسی در آسیب شناسی استفاده ناکافی از ظرفیت رسانه نماز جمعه درخور تامل است.
بی‌تردید ایمان و باور خطیبان و ستادهای نماز جمعه به نقش بی‌بدیل رسانه نماز جمعه و شناخت دقیق ظرفیت‌های آن، آگاهی دقیق از ویژگی‌ها و نیازهای مخاطبان رسانه نماز جمعه، ارتباط نزدیک امامان جمعه با مردم بویژه جوانان، طرح هوشمندانه مشکلات مردم هر منطقه در کنار ارائه راه حل از طریق ارتباط صمیمانه با مسئولان و کارشناسان همان منطقه، پیگیری عدالت و تلاش برای رفع فقر و فساد و تبعیض، زندگی مثل اقشار مختلف مردم شهر و روستای شان، و حفظ شان و جایگاه مردمی و معنوی نماز جمعه از جمله راه‌های استفاده حداکثری از ظرفیت بالقوه رسانه نماز جمعه است.
همچنین ائمه جمعه نباید از دسترسی ارزان و آسان مخاطبان به فضای مجازی و حضور گسترده و مستمر و حرفه‌ای دشمنان در این عرصه غافل شوند؛ این وضع تا حدود زیادی طبیعی و قابل پیش‌بینی بوده است؛ خطیبان نمازجمعه باید ضمن استفاده فعال، با برنامه و هوشمندانه و جذاب از رسانه نماز جمعه و سایر رسانه‌های سنتی مثل منبر، مطبوعات و رادیو و تلویزیون باید از رسانه‌های جدید به ویژه شبکه‌های اجتماعی هم به عنوان رسانه مکمل حداکثر استفاده را بکنند.
رسانه نماز جمعه، باید حفظ شود و بتواند مجدد کارکردهای خود را بویژه در مقاطع حساس مثل گذشته داشته باشد و قشرهای مختلف را دوباره به مکان های برگزاری نماز بکشاند. این امر در صورتی امکان پذیر است که نماز جمعه زبان گویای مردم باشد و مخاطبان بوژه جوانان احساس کنند، حرف دل خود را از جنس خودشان در نماز جمعه می‌شنوند.
انتهای پیام/
