گزارش ویژه تسنیم از پدافندهوایی ساخت ایران/ بخش اول| مسیری که ۲۱ سال قبل با «رادار ملی» آغاز شد

گروه امنیتی و دفاعی خبرگزاری تسنیم ــ 31 مرداد ماه امسال بنا بر گفته وزیر دفاع  و پشتیبانی نیروهای مسلح، به‌مناسبت روز صنعت دفاعی، از مهمترین سامانه پدافند هوایی ساخت داخل یعنی «باور373» رونمایی خواهد شد. عملیاتی شدن این سامانه که در حوزه پدافند برد بلند محسوب می‌شود، یک جهش بزرگ در عرصه طراحی و ساخت سامانه‌های موشکی پدافند هوایی در ایران ــ چه از حیث راداری و چه موشکی ــ خواهد بود.

به همین مناسب، پیش از رونمایی این دستاورد بزرگ؛ خبرگزاری تسنیم در چند قسمت به معرفی توان پدافندی جمهوری اسلامی ایران خواهد پرداخت.

این گزارش‌ها به‌صورت مجزا در دو حوزه راداری و موشکی (هر کدام دو قسمت) تهیه شده و در دو بخش اول به برخی رادارهای مهم موجود در سیستم پدافند هوایی می‌پردازیم؛ رادارهایی که به‌دست متخصصان صنایع دفاعی کشورمان طراحی و ساخته شده‌اند.

** رادار چیست و چه‌کار می‌کند؟

رادارها طی دهه‌های پس از جنگ جهانی دوم تاکنون، اصلی‌ترین عامل کشف و شناسایی تهدیدات هوایی در پدافند هوایی ارتش‌های جهان بوده‌اند. طراحی، ساخت، به‌کارگیری، تعمیر و نگهداری و بهسازی و روزآمدسازی رادارها، نیازمند دانش و مهارت بالایی در زمینه‌های مختلف علوم از جمله مخابرات، الکترونیک، نرم‌افزار، مکانیک و ساخت و تولید است.

روند سریع طی‌شده در ایران در زمینه طراحی و ساخت انواع رادارهای مورد نیاز از نمونه‌های کوچک و سبک قابل حمل توسط نفر برای دیده‌بانی زمینی گرفته تا نمونه‌های استقراری و بسیار بزرگ با برد چند هزار کیلومتر و نمونه‌های با قابلیت ردگیری موشک‌های بالستیک و حتی ماهواره‌های مدار پایین نیز نشان‌دهنده ایجاد و به‌کارگیری توان مطلوب علمی و فنی مناسب در این زمینه است. گستره انواع رادارهای تولید داخل بسیار زیاد بوده اما در این گزارش، به معرفی چند نمونه مطرح از رادارهای ساخت داخل در زمینه پدافند هوایی می‌پردازیم.

* گام اول با «رادار ملی» برداشته شد

اولین نمونه راداری که به‌صورت بومی طراحی و ساخته شد، «رادار ملی» است که پروژه آن با هدف دستیابی به راداری دیجیتالی و ساخت داخل تعریف شد. برای این امر یک نمونه رادار خارجی با کارکرد عملیاتی مطلوب، به‌عنوان خط مبنا (Base line) در نظر گرفته شد؛ موضوعی که با توجه به عدم وجود هرگونه سابقه طراحی رادار در کشور، کاری مطابق با روش‌های مرسوم اکتساب فناوری و تولید محصول در کشورهای در حال توسعه است.

این امر در نهایت به ساخت رادار ملی با برد 450 کیلومتر در سال 1377 منجر شد که مراحل طراحی و ساخت آن تماماً توسط نیروهای داخلی به انجام رسید. پیش از این کار بزرگ، فرستنده‌ها، گیرنده‌ها و برخی از اجزای سامانه‌های راداری موجود توسط متخصصان تعمیر و در صورت عدم وجود قطعات لازم بر اثر تحریم‌ها، با طراحی آن بخش به‌صورت بومی، قطعه یا بخش (ماژول) ساخت ایران روی رادارهای خارجی موجود نصب می‌شد.

مهم‌ترین مزیت رادار ملی، راحتی کار برای تیم فنی و فرآیند تعمیراتی است زیرا این رادار به‌دلیل استفاده از فناوری‌های نوین به‌سرعت عیب‌یابی و رفع عیب می‌شود. مزیت دیگر آن آسایش تیم عملیاتی است چراکه این رادار علائم (اسکوپ)‌ بسیار روشن و واضحی دارد و کاربر آن، اهداف مورد نظر را بین عوارض ثابت به‌راحتی پیدا می‌کند.

مزیت دیگر رادار ملی، خودکار شدن بسیاری از عملکردهای آن است به‌طوری که به‌راحتی به شبکه مکانیزه و یکپارچه پدافند‌ هوایی کشور متصل می‌شود.

محدودیت رادار ملی به‌ویژه در مورد محدودیت‌های راه‌اندازی، نسبت به رادارهای موجود تا پیش از آن کمتر است.

طبق برآوردها، این رادار حداقل در بسیاری نقاط مثل شرق، شمال و غرب کشور وارد خدمت شده و به‌عنوان بخشی از زنجیره نظارت هوایی در فواصل طولانی و هشدار زودهنگام به‌کار می‌رود.

* کاشف‌ــ‌1 و 2

سامانه راداری «کاشف‌ــ‌1» بعد از رادار ملی، جزو اولین دستاوردهای راداری کشور بود که شباهت‌هایی به یک نمونه مطرح خارجی داشت. این رادار برای اولین بار در دهه 1380 مشاهده شد.

کاشف‌ــ‌1 راداری تماماً متحرک، میانبرد، در باند S با برد بیشینه 150 کیلومتر و سقف ارتفاع قابل پوشش 14 کیلومتر بوده و عملکرد آن 2بُعدی است. این رادار همچنین نقشه‌ای از کلاتر (بازتاب‌های عوارض سطحی) داده و می‌تواند مناطق حساس را به‌صورت تقویت‌شده در نمایشگرهای چندمنظوره خود نمایش دهد.

کاشف توانایی کشف اولیه بیش از 100 هدف و ردیابی در حین جست‌وجوی 20 هدف را دارد.

کاشف‌ــ‌1

این رادار که با نام TM-ASR-1 نیز معرفی شده است توان خروجی 800کیلوواتی داشته و با توجه به برد خود به‌عنوان رادار هشدار ثانویه، در فرایند کشف اهداف به‌کار می‌رود.

با توجه به فرکانس مورد استفاده، کاشف توانایی کشف اهداف با سطح مقطع راداری پایین مانند پهپادهای کوچک و موشک‌های کروز را هم دارد. برای تضمین عملکرد بالای کاشف در فضای نبرد قابلیت مقابله با جنگ الکترونیک (ECCM)  نیز برای آن ایجاد شده است.

آنتن این رادار که از نوع سهموی (Parabolic)  است قابلیت گردش 360 درجه و با سرعت‌های دورانی 3، 6 یا 12 دور بر دقیقه را به‌تناسب موقعیت راهکنشی (تاکتیکی) و حضور تهدیدات در منطقه دارد.

تمامی زیرسامانه‌های این رادار شامل مولد برق، اتاق خدمه و سامانه‌های پردازش و کنترل و ارتباطات و اجزای مکانیکی باز کردن و حرکت دادن رادار در یک کامیون مستقر شده‌اند که یکی از عوامل تحرک بالای این مجموعه است.

قابلیت این رادار در آماده به کار شدن و یا خروج از وضعیت کاری برای حرکت به منطقه‌ای دیگر بسیار بالا بوده و در مدت زمان کمتر از 30 دقیقه آماده به کار می‌شود.

«کاشف‌ــ‌2» با بهسازی‌های مختلف به‌روی کاشف‌ــ‌1 به‌وجود آمده است به‌طوری که برد نهایی این رادار تا 200 کیلومتر بوده که حدود 33% افزایش نسبت به نسل قبلی را نشان می‌دهد.

فرستنده و گیرنده در این رادار کاملاً از فناوری حالت جامد بهره‌مند شده‌اند که باعث افزایش قابلیت‌های عملیاتی و همچنین افزایش اطمینان‌پذیری زیرسامانه‌های مربوطه می‌شود.

کاشف‌ــ‌2 توانایی ثبت اطلاعات هزار هدف را داشته و به‌مانند نمونه قبلی خود، از قابلیت اتصال به شبکه فرماندهی و کنترل هوشمند پدافند هوایی بهره‌مند است.

کاشف‌ــ‌2

آنتن کاشف‌ــ‌2 به‌دلیل مشبک بودن، جرم کمتری داشته و در نتیجه به توان الکتریکی کمتری برای چرخش نیاز دارد و دوام اجزای متحرک آن نیز بیشتر شده و مقاومت آن در برابر باد هم بهبود می‌یابد.

کاشف‌ــ‌2 همانند نسل قبلی، روی یک کامیون مستقر بوده و در نتیجه از قابلیت تحرک و جابه‌جایی بالایی برخوردار است. آنتن این رادار نیز به‌صورت سه‌تکه ساخته شده و برای سهولت حرکت، به‌صورت خودکار باز شده و پشت کامیون حامل قرار می‌گیرد.

* مطلع الفجر؛ آغاز کشف پنهانکاران

رادار «مطلع الفجر‌ــ‌1» از اولین نمونه‌های رادارهای داخلی با توانایی مناسب در کشف اهداف پنهانکار بوده است. این رادار در زمره رادارهای با برد متوسط به بالا قرار می‌گیرد و در باند VHF کار می‌کند.

نحوه عملکرد سخت‌افزاری آنتن رادار مطلع الفجر بدین صورت است که آنتن‌های آن ــ که به‌فرم یاگی هستند ــ در حال حرکت به‌صورت جمع‌شده روی سقف کانتینر حاوی تجهیزات پردازش و کنترل قرار داشته و پس از استقرار در ناحیه مورد نظر باز می‌شوند. این رادار و سامانه‌های پردازش و کنترل و تولید توان آن مجموعاً 10 تن جرم دارند.

این مجموعه روی پایه‌ای که به‌صورت تلسکوپی جمع شده است قرار دارد که با باز شدن این پایه مرکز آنتن‌ها در ارتفاع حدوداً 8متری سطح زمین قرار می‌گیرد. در مطلع الفجر‌ــ‌1 از 12 آنتن یاگی‌شکل که مشابه آنتن‌های مرسوم گیرنده امواج تلویزیونی هستند استفاده شده است.

مطلع‌الفجر‌ــ‌1

برد این رادار که 360 درجه را پوشش می‌دهد، در حدود 300 کیلومتر بوده و سقف ارتفاع قابل پوشش آن 20 کیلومتر است که بیشتر از بالاترین سقف پرواز بسیاری از هواپیماهای نظامی معمول بوده و ارتفاع تاکتیکی اهداف را ارائه می‌دهد. مطلع الفجر‌ــ‌1 قابلیت ردگیری همزمان تا 100 هدف و نگهداری سابقه اهداف را دارد.

رادار مطلع‌الفجر به‌همراه مکانیزم‌های استقرار، سامانه‌های پردازش و کنترل، نمایشگرهای کاربران، ادوات مخابراتی و سامانه تولید برق همگی توسط یک تریلر حمل می‌شوند که توان تحرک بالایی به آن می‌دهد. این رادار از سامانه‌های ضد جنگ الکترونیک نیز بهره‌مند است و پایداری خوبی در فضای نبردهای مدرن خواهد داشت.

قابلیت کُد کردن پالس‌ها بر اساس الگوهای بومی با احتمال کشف پایین، شبکه عیب‌یابی خودکار، قابلیت پرش فرکانسی هم به‌صورت تصادفی و هم تابع الگوریتم مورد نظر تا 100 پله کنار طراحی بخشی (ماژولار) از دیگر ویژگی‌های قابل ذکر سامانه مطلع الفجر‌ــ1 است. این رادار ضمن دارا بودن قابلیت عملکرد شبانه‌روزی امکان استفاده به‌صورت شبیه‌ساز آموزشی را نیز داشته و کاربری و تعمیر و نگهداری آن آسان است.

رادار مطلع‌الفجر‌ــ‌2، یک رادار 3بعدی، با قابلیت تحرک مناسب، برد بلند ویژه مراقبت هوایی و هشدار زودهنگام در باند VHF است که می‌تواند به‌طور مستقل عمل کرده ویا به‌عنوان بخشی از یک سامانه پدافندی و البته جزئی از شبکه یکپارچه پدافند هوایی باشد.

این رادار قابل استفاده در تمام شرایط آب‌وهوایی و یک رادار مدرن با پردازش کوهِرِنت بوده و تماماً از اجزای نیمه‌هادی بهره‌مند است که می‌تواند اهداف هوایی را تا برد 480 کیلومتر و همچنین اهداف با سطح مقطع پایین را آشکارسازی و ردگیری کند.

به‌واسطه ویژگی‌های پردازشی مورد استفاده، مطلع الفجر‌ــ‌2 توانایی تشخیص کوچکترین تفاوت سرعت اهداف را دارد، در واقع باید گفت توانایی‌های این نسل نسبت به نسل اول، به‌صورت جهشی افزایش یافته است.

مطلع‌الفجر‌ــ‌2

استفاده از تجهیزات الکترونیکی پیشرفته نظیر نیمه‌هادی‌ها باعث افزایش مدت زمان قابل کارکرد و کاهش احتمال بروز خرابی در این رادار شده و میزان زمان مورد نیاز برای تعویض و تعمیر قطعات آن را نیز کاهش داده است.

در مطلع الفجر‌ــ‌2 از 32 آنتن در دو طبقه و در هر طبقه دو ردیف استفاده شده و در هر ردیف 8 آنتن به‌طور متقارن حول تیرک نگهدارنده قرار گرفته‌اند، بنابراین ارتفاع نهایی آنتن‌ها از سطح زمین باید به حدود 12 تا 14 متر رسیده باشد که در افزایش پوشش‌دهی ارتفاع پایین و نزدیک سطح زمین مؤثر است.

32 آنتن موجود در مطلع الفجر‌ــ‌2، دو کانال مجزا را تشکیل داده‌اند که علاوه بر افزایش پایداری عملکردی رادار و قابلیت اطمینان بالا در زمینه شناسایی و ردگیری اهداف هوایی، با بهره‌گیری از 2 کانال مجزا در صورت از کار افتادن یا بروز هر گونه مشکلی برای یکی از آنها، دیگری به کار خود ادامه می‌دهد.

طبق اعلام مسئولان مربوطه، مطلع الفجر‌ــ‌2 که عملکردی 3بعدی دارد، از قابلیت اندازه‌گیری زاویه، جهت، سرعت و ارتفاع اهداف پروازی به‌روش مقایسه سیگنال بین 2 کانال مستقل موجود در رادار نیز برخوردار است.

مطلع الفجر‌ــ‌3 نیز به‌عنوان نمونه بهسازی‌شده از نسل‌های قبلی ساخته و در آبان 1395 در صنایع الکترونیک وزارت دفاع در شیراز رونمایی شد.

برد رادار مطلع الفجر‌ــ‌3 برابر 500 و ارتفاع قابل پوشش آن 30 کیلومتر بوده و قابلیت تشخیص فاصله، زاویه و میزان تغییر فاصله اهداف را دارد.

این رادار نیز در باند VHF عمل می‌کند. همان‌طور که پیشتر اشاره شد، این باند فرکانسی مناسب برای کشف اهداف با سطح مقطع راداری پایین است.

مطلع الفجر‌ــ‌3

از تفاوت‌های این رادار نسبت به نسل قبلی یعنی مطلع الفجر‌ــ‌2، افزایش تعداد آنتن‌های یاگی هر ردیف در رادار از 8 به 10 عدد است در نتیجه مطلع الفجر‌ــ‌3 در مجموع دارای 40 آنتن است اما به‌خلاف نسل قبل، این آنتن‌ها به‌جای 2 کانال، در 8 کانال ساماندهی شده‌اند.

سامانه تشخیص دوست از دشمن همانند مطلع الفجر‌ــ‌2 در این رادار نیز بین دو طبقه آنتن‌ها نصب شده است.

در نسل آخر رادارهای مطلع الفجر، از بیش از 10 تکنیک مختلف در زمینه ضد جنگ الکترونیک بهره گرفته شده است.

مطلع الفجر‌ــ‌3 قابلیت ردگیری همزمان 100 هدف را دارد.

* علیم؛ کشف اهداف دور از چشم دشمن

این رادار یکی از نمونه‌های رادارهای پسیو (Passive) ساخته‌شده در کشور است. رادارهای پسیو بدون انتشار امواج و با دریافت بازتاب‌های راداری ناشی از فرستنده‌های دیگر، کار کشف اهداف را به انجام می‌رسانند. این فرستنده‌ها شامل انواع مختلفی از جمله امواج فرستنده‌های رادیو و تلویزیون است.

این نوع رادارها مزایای قابل توجهی دارند از جمله توانمندی ویژه در کشف اهداف با سطح مقطع راداری پایین و اهداف پروازی در ارتفاع و سرعت کم.

در عملکرد رادارهای بای‌استاتیک و مولتی‌استاتیک، دریافت امواجی که توسط هواگردهای پنهانکار به‌سمتی غیر از فرستنده منحرف شده‌اند یکی از روش‌های کشف این گونه هواگردها است. رادارهای پسیو هم در واقع نوع خاصی از رادارهای مولتی‌استاتیک بوده و در نتیجه در کشف این اهداف موفق هستند.

رادار پسیو علیم

از دیگر مزیت‌های رادارهای پسیو، پایین بودن هزینه تولید و هزینه عملیاتی به‌دلیل نبود فرستنده و اجزای مکانیکی متحرک است. البته این نوع رادارها نیاز به توان پردازشی بالایی به‌دلیل ماهیت متنوع امواج دریافتی داشته و حداقل 6 مرحله کار پردازش داده‌های دریافتی باید انجام شود تا کار ردگیری هدف به انجام برسد، بنابراین ساخت رادار علیم در وهله اول نشان‌دهنده توانمندی بالای متخصصان کشور در زمینه‌های رایانه و پردازش است.

همچنین رادارهای پسیو به‌دلیل اینکه انتشار امواج ندارند، توسط سامانه‌های دشمن کشف نشده و در نتیجه از حمله دشمن در راستای سرکوب پدافند هوایی مصون باقی می‌مانند. کمتر بودن اجزای مورد نیاز برای راه‌اندازی سامانه نیز به حفاظت و اختفای بهتر این نوع رادارها کمک می‌کند، بدین ترتیب این رادارها در نواحی نزدیک به دشمن نیز قابل استقرار هستند.

رادار علیم ساخت ایران، بردی بین 250 تا 300 کیلومتر دارد که برای کشف و کمک به شکار سریع اهداف ارزشمندی چون جنگنده‌ها و هواپیماهای ضربتی و همچنین موشک‌های کروز پنهانکار راداری که به‌طور معمول در ارتفاع کمتر از 20متری سطح زمین پرواز می‌کنند ابزار ارزشمندی است.

* کاوش؛ عرصه برای پنهانکاران سخت‌تر می‌شود

«کاوش» نام یکی از سامانه‌های راداری نمایش‌داده‌شده در نمایشگاه کم‌نظیر دستاوردهای نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در اردیبهشت 1393 است. هرچند هیچ گونه مشخصاتی از این رادار در آن زمان اعلام نشد اما شباهت بسیار بالای آن به یک رادار بسیار معروف خارجی گویای اهداف طراحی آن بود.

در واقع رادار کاوش مشابه بومی رادار روسی کاستا‌ــ‌2ئی2 است که در دهه 1380 در زمره تجهیزات پدافند هوایی خریداری‌شده از روسیه و از مهمترین اجزاء ایجادکننده توان کشف اهداف پنهانکار راداری (رادارگریز) در شبکه پدافند هوایی خود کشور سازنده است.

کاستا‌ــ‌2ئی2 یک رادار جست‌وجو و مراقبت برای پوشش ارتفاعات پایین است که برای کنترل آسمان و تشخیص خودکار برد، زاویه سمتی، ارتفاع و مشخص کردن مسیر پرواز اهداف طراحی شده و در باند UHF کار می‌کند.

این رادار روسی توانایی کشف اهداف کوچک و کم‌سرعت را نیز در فواصل مختلف دارد. طول موج این رادار در حدود دسی‌متر بوده و توان پوشش بردهای 5 تا 150 کیلومتر را دارد. زاویه ارتفاعی تا 25 درجه، پوشش سمتی 360 درجه و ارتفاع پروازی اهداف تا 6000 متر سایر مشخصات عملکردی آن است.

با توجه به پیشرفت‌های کشور در زمینه نرم‌افزار و مخابرات، کار ساخت نمونه بومی رادار فوق با نام کاوش به انجام رسیده و با تولید تعداد مناسب این رادار، پوشش بهتری در یک باند فرکانسی مهم برای کشف اهداف پنهانکار راداری در کشور ایجاد شد.

آنتن رادار کاوش به‌روی یک برجک با ارتفاع دست‌کم 10 متر قرار می‌گیرد که به کشف اهداف پروازی در ارتفاع پایین کمک می‌کند.

کاوش

رادار کاوش به‌طور کامل از فناوری حالت جامد در زیرسامانه‌های خود بهره‌مند است. این رادار ضمن برخورداری از توانایی جست‌وجو در حین ردگیری، قابلیت کشف مؤثر اهداف با سطح مقطع راداری پایین مانند پهپادها و موشک‌های کروز را در شرایط وجود جنگ الکترونیک و پرواز هدف در ارتفاع پایین و میان عوارض زمینی دارد.

یک نمونه از رادار کاوش که در فهرست محصولات صادراتی ایرانی مشاهده می‌شود، دارای قابلیت کشف اهداف به‌صورت دوبعدی، قله توان 6 کیلووات، توانایی کشف 200 هدف و برد 150 کیلومتر معرفی شده است.

* بشیر؛ همکار سوم خرداد در انهدام MQ-4 آمریکایی

این رادار نیز در نمایشگاه نیروی هوافضای سپاه در سال 93 مشاهده شد و سپس تصاویری از نمای نزدیک آن در رسانه ملی به نمایش درآمد. رادار بشیر دارای یک آنتن مسطح مستقر به‌روی پایه بوده که قابلیت چرخش به‌صورت 360 درجه را دارد و از نوع آرایه فازی است.

در واقع رادار بشیر پویش محیط در افق را با چرخش مکانیکی آنتن انجام می‌دهد که ساختاری مرسوم در بسیاری از رادارهاست، به‌علاوه در رادارهای پیشرفته، پویش محیط در راستای ارتفاعی با تغییر زاویه امواج به انجام می‌رسد که قاعدتاً در رادار بشیر نیز از همین روش استفاده شده است.

شکل آنتن همچنین نشان می‌دهد در این رادار از طول موج‌های کوچکتر مانند باندهای L و S استفاده شده است که دارای دقت بالاتری در تعیین موقعیت اهداف در مقایسه با باندهای HF/VHF/UHF هستند اما همچنان برای جست‌وجو و ردیابی اهداف معمولی و پنهانکار راداری در بردهای متوسط و بلند استفاده می‌شوند.

در رادار بشیر ضمن مشابهت کلی طراحی رادار، آنتن و پایه آن و محل و شکل آنتن سامانه تشخیص دوست از دشمن، تفاوت‌های قابل توجهی نیز در همین بخش‌ها و اجزاء جانبی نسبت به یک نمونه رادار مطرح چینی دیده می‌شود.

سطح یکپارچه آنتن، تفاوت تعداد المان‌های آنتن سامانه IFF و 3 جزء نصب‌شده در پشت و دو طرف جانبی آنتن از جمله این اختلاف‌ها است که نشان‌دهنده بومی بودن طراحی رادار بشیر ضمن الگوبرداری از رادارهای مطرح و موفق خارجی است.

از تصاویر پیداست که رادار بشیر روی یک برجک با ارتفاع حدود 7 متر نصب شده است

رادار پیشرفته و آرایه فازی بشیر کار آشکارسازی، ردگیری و شناسایی اهداف هوایی مانند انواع هواپیماها، بالگردها، موشک‌های کروز و پهپادها، شناسایی اهداف در ارتفاع پست را با قابلیت کار در شرایط جنگ الکترونیک برای سامانه‌های پدافند هوایی به انجام می‌رساند.

رادار بشیر به‌عنوان رادار کشف اهداف با قابلیت ردگیری سه‌بعدی، به‌همراه آتشبارهای سامانه پدافند هوایی موشکی سوم خرداد (نظیر آنچه در عملیات انهدام پهپاد MQ-4 آمریکایی در تنگه هرمز صورت گرفت) به‌کار می‌رود. برد کشف این رادار 350 کیلومتر عنوان شده است.

* حافظ؛ آشکارسازی هدف در 250کیلومتری

رادار حافظ یک رادار جست‌وجوگر آرایه فازی فعال 3بُعدی با برد متوسط است. این رادار می‌تواند انواع پرنده‌های مهاجم از جمله جنگنده‌ها و پهپادها و موشک‌های کروز را در ارتفاع پست و متوسط کشف کرده و موقعیت دقیق آنها را در 3 بُعد، شامل برد، زاویه سمتی و زاویه ارتفاع در اختیار رادار کنترل آتش سامانه سلاح قرار دهد.

رادار حافظ سمت راست تصویر و بالای موشک صیاد‌ــ‌3 مشاهده می‌شود

حافظ همچنین قادر است پرتو رادار را در 2 بُعد سمت و ارتفاع به‌صورت الکترونیکی و در زمان بسیار کوتاه تغییر داده، اهداف را از فاصله 250کیلومتری آشکارسازی کرده و همزمان با جست‌وجوی اهداف (قابلیت TWS) تعداد 100 هدف را ردگیری و اطلاعات موقعیت آنها را در هر چند ثانیه برای سامانه سلاح به‌روزرسانی کند.

با توجه به حد تفکیک بالا در برد، زاویه و سرعت، رادار حافظ می‌تواند در مقابل تهدیدات گروهی که در حال پرواز نزدیک به هم هستند به‌خوبی عمل کند.

این رادار علاوه بر امکان تغییر زاویه امواج در جهت افقی (بنا بر اعلام مسئولان) قابلیت چرخش مکانیکی 360 درجه در این صفحه را نیز داشته و برای جست‌وجو در راستای عمودی از قابلیت پویش (اسکن) الکترونیکی توسط تغییر زاویه امواج استفاده می‌کند. آنتن این رادار توسط دو جک هیدرولیکی که در دو طرف آن قرار گرفته‌اند از موقعیت افقی (در زمان حرکت خودروی حامل) به موقعیت عملیاتی تغییر وضعیت می‌دهد.

رادار حافظ دارای توانایی کار به‌صورت 24ساعته بوده و با توجه به استقرار آن به‌روی کامیون از تحرک بسیار خوبی برخوردار و در زمان بسیار کوتاه قابل گسترش و آماده انجام عملیات است.

این رادار از روش‌های پیشرفته و به‌روز ضد جنگ الکترونیک، بهره‌مند بوده و قادر است در محیط‌های دارای اختلال و جنگ الکترونیک و همچنین در شرایط جوی و آب‌وهوایی مختلف نقش مؤثری را ایفا کند.

* نجم 802؛ ستاره آسمان پدافندی ایران

رادار آرایه فازی نجم‌ــ‌802 ساخت ایران یکی از نمونه‌های پیشرفته در این دسته است که یک رادار آرایه فازی با قابلیت جست‌وجو و ردگیری چندگانه اهداف هوایی بوده و برای استفاده در سامانه‌های پدافند هوایی برد متوسط طراحی و ساخته شده است. این رادار در حالت جست‌وجو می‌تواند اهداف را در برد متوسط آشکارسازی و آنها را با بهره‌گیری از قابلیت TWS ردگیری کند.

با استفاده از توانایی TWS در حالی که رادار مشغول ردگیری یک یا چند هدف شناسایی‌شده است بخشی از توان خود را نیز برای جست‌وجوی مجدد اختصاص داده و در واقع هوشیاری مجموعه پدافند نسبت به فضای تحت پوشش بیشتر می‌شود زیرا با وجود این قابلیت در صورت حضور اهداف جدید در پهنه آسمان، سامانه از وجود آنها مطلع خواهد شد.

اولین نمونه رادار نجم802 در نمایشگاه سال 1390

در حالت ردگیری با مدیریت منابع رادار و استفاده از روش شکل‌‌دهی دیجیتالی پرتو، رادار نجم قادر است اهداف را به‌صورت همزمان از فاصله متوسط ردگیری کند. با روش شکل‌دهی پرتو می‌توان امواج را در جهات مورد نظر تقویت یا تضعیف و بهترین مسیر را برای سیگنال‌های ارسالی و مشخصات دامنه و فاز آنها مطابق شرایط تنظیم کرد.

نمونه اول رادار نجم802 که برنده جایزه در جشنواره بین‌المللی خوارزمی نیز شد، در سامانه موشکی پدافند هوایی صیاد کنار موشک‌های صیاد‌ــ‌2 به‌کار گرفته شده است. این نمونه برای اولین بار در اول تیرماه سال 1390 و در نمایشگاه دستاوردهای دفاعی کشور مورد بازدید مقام معظم رهبری قرار گرفت.

ساختار کلی نجم802 مشابه رادار فوق‌پیشرفته روسی گاماــ‌دی‌ــ‌ئی بوده که از دو بخش مستطیلی قرارگرفته به‌روی هم تشکیل شده است. در رادار نجم802 این دو بخش مجموعاً دارای 5120 المان راداری کوچک هستند.

نجم802بی

همچنین در سامانه پدافند هوایی موشکی صیاد ساخت سپاه، رادار نجم802بی که تفاوت‌های زیادی با نمونه اول آن دارد در نمایشگاه اقتدار40 در مصلای تهران در سال 1397 مشاهده شد.

با توجه به هماهنگ شدن این رادار با موشک‌های صیاد‌ــ‌2 با برد 75 کیلومتر، برد رادار نجم802 دست‌کم 150 کیلومتر قابل گمانه‌زنی است.

* نجم804

رادار نجم804 به‌عنوان جزئی از سامانه 15 خرداد، در بهار 1398 رونمایی شد. این رادار پیشرفته آرایه فازی که هم به‌عنوان رادار کشف هدف و هم ردگیری اهداف عمل می‌کند قابلیت شناسایی اهداف در برد 150 و ردگیری در برد 120 کیلومتر را دارد. همچنین این رادار توانایی شناسایی اهداف پنهانکار از فاصله 85کیلومتری را دارد.

سامانه 15 خرداد به‌کمک این رادار می‌تواند از فاصله 45کیلومتری با اهداف پنهانکار درگیر شود.

رادار نجم804 مورد استفاده در سامانه 15 خرداد

رادار نجم804 که ساخت صنایع الکترونیک وزارت دفاع در شیراز است، ظرف مدت 5 دقیقه آماده به کار شده و توانایی درگیری همزمان با 6 هدف مختلف را برای سامانه 15 خرداد ایجاد می‌نماید.

آنتن صفحه‌تخت این رادار برای شرایط حرکت جاده‌ای، به‌صورت افقی پشت کامیون و روی اتاقک خدمه جمع می‌شود.

ادامه دارد... .

+