گزارش| ارمنستان در کشاکش روسیه، آمریکا و اتحادیه اروپا

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، در طی قرن ها منطقه قفقاز که بخشی از امپراتوری روسیه و سپس اتحاد جماهیر شوروی بود، عرصه تعاملات و مبارزات بین منافع مختلف سیاسی و اقتصادی اغلب مخالف بوده است. این منطقه واقع در چهارراه اروپا و آسیا، پایگاه مناسبی برای گسترش نفوذ ایالات متحده و اتحادیه اروپا در خاورمیانه و همچنین در حوضه های دریای خزر، سیاه و مدیترانه است. در عین حال قفقاز پیوند دهنده همه این مناطق می باشد.

از این رو، جای تعجب ندارد که ایالات متحده و اتحادیه اروپا توجه خود را به این منطقه افزایش داده‌اند. این امر با افزایش چشمگیر برنامه های کمک رسانی مختلف با هدف تسریع در ادغام و یکپارچگی جمهوری های قفقاز جنوبی با ارزش های غربی و جدایی آن ها از روسیه آشکار می شود. «برنامه شراکت شرقی» اتحادیه اروپا از جمله مواردی است که بر روی جمهوری های سابق اتحاد جماهیر شوروی خصوصا در منطقه قفقاز جنوبی متمرکز شده است. علیرغم اینکه امروزه این برنامه بسیار کمتر مورد بحث قرار می گیرد، اما فعالیت سازمان های اروپایی در رابطه با گرجستان، ارمنستان و جمهوری آذربایجان عاملی است که هم بر ثبات داخلی این کشورها و هم در روابط بین دولتی تأثیر می گذارد. شراکت شرقی نام برنامه‌ای از اتحادیه اروپا است تا روابطش را با کشورهای ارمنستان، جمهوری آذربایجان، بلاروس، گرجستان، مولداوی، و اوکراین سازماندهی کند. از این حرکت برای مذاکره در مورد تجارت، استراتژی اقتصادی، تفاهم‌نامه‌های مربوط به مسافرت و دیگر مسائل میان اتحادیه اروپا و همسایه‌های شرقی‌اش استفاده می‌شود. این ابتکار با هدف افزایش رفاه، ثبات در منطقه و توسعه جامع بخش هایی از جمله توسعه اقتصادی، تقویت نهادها، حکومتداری خوب، ارتباطات، بهره وری انرژی، محیط زیست و تغییرات اقلیمی تاسیس شد. این برنامه در ابتدا توسط لهستان پیشنهاد شد و بعد سوئد به آن پیوست. طرح تاسیس این برنامه در شورای سیاست خارجی اتحادیه اروپا در 26 مه 2008 مطرح شد و در 7 مه 2009 نیز در پراگ پایتخت جمهوری چک آغاز به کار کرد. اولین ملاقات وزرای امور خارجه شراکت شرقی در 8 دسامبر 2009 در بروکسل برگزار شد (1).

علاوه بر مخالفت فعال نخبگان سیاسی فعلی در واشنگتن و بروکسل با روسیه و پیوندهای سنتی مسکو با قفقاز جنوبی در سالهای اخیر، منافع اروپاییان در اینجا عمدتاً منوط به ملاحظات عملگرایانه ای چون توسعه بازارهای محلی، استفاده از منابع طبیعی، امنیت انرژی و غیره است. خط لوله های نفت و گاز و کریدورهای حمل و نقل جایگزین به طور سنتی به عنوان عوامل اصلی مانع یکپارچگی جمهوری های سابق شوروی تلقی شده است. تمایل به بیرون کردن روسیه از قفقاز، تشدید جنگ های گازی روسیه و اوکراین، تقویت زیرساخت های تاثیرگذاری بر نخبگان محلی (خصوصا از سوی ایالات متحده که گهگاه و به طور آگاهانه این وظیفه به اروپایی ها محول می شود) باعث شده تا موقعیت کشورهای غربی در گرجستان تقویت شود اما این امور در ارتباط با ارمنستان و جمهوری آذربایجان تا حدودی پیچیده تر می باشد.

نقش قفقاز در طرح چندجانبه گرایانه «سیاست همسایگی اتحادیه اروپا» از برنامه هایی چون کریدور تراسیکا (دهلیز حمل و نقل سراسری اروپا- قفقاز- آسیا) گرفته تا برنامه شراکت شرقی تحول خاصی را پشت سر گذاشته و ویژگی های متمایز خود را در رابطه با کشورهای مختلف منطقه دارد. جدید ترین ابزار سیاست خارجی اتحادیه در قبال همسایگان خود، سیاست موسوم به همسایگی اتحادیه اروپا (ENP) می باشد. این سیاست را باید در واقع محل تقاطع سیاست خارجی، امنیتی، توسعه ای و تجاری اتحادیه اروپا دانست که هدف اصلی آن صدور هنجارهای اروپایی به آن سوی مرزها و تشکیل حلقه ای از دوستان با تأکید بر ایجاد حکومت خوب، ثبات اقتصادی و سیاسی، دموکراسی سازی و احترام به حقوق بشر در همسایگان اتحادیه به عنوان مقدمه ای برای ارتقاء ثبات و امنیت درون اتحادیه می باشد.کریدور تراسیکا شامل سیستم حمل‌ونقل ترکیبی در منطقه آسیای مرکزی، قفقاز و اروپای شرقی است، که نقش مهمی در احیای یکی از مسیرهای راه تاریخی ابریشم ایفا می‌کند و شاخه جنوبی این کریدور از ایران معرفی شده که از مرز ترکمنستان وارد ایران و سپس از طریق مرز بازرگان وارد ترکیه می‌شود (2). به دلیل سیاست خارجی چندوجهی کشورهای قفقاز جنوبی، اروپا نقش بسیار مهم برای کشورهای این منطقه دارد.

در ژانویه سال 2001، ارمنستان به عضویت شورای اروپا درآمد و این نشان دهنده تمایل ایروان برای ادغام در ساختارهایی اروپایی بود. حزب مردم اروپا که در سال 1976 توسط احزاب دموکرات مسیحی اروپایی تاسیس شد روابط بسیار خوبی با حزب حاکم جمهوری خواه ارمنستان دارد. امروزه کشورهای اتحادیه اروپا از رفاه عمومی نسبی برخوردارند، اما این آرمان برای ارمنستان ریشه هایی تاریخی دارد. ارمنستان در گذشته به منطقه تمدنی بیزانس تعلق داشت و فرهنگ آن از بسیاری جهات نزدیک به اروپا است. نکته بنیادی دیگر مذهب مشترک مسیحی است که در قرون وسطی برای ارمنی ها بسیار مهم بود. دیاسپورای ارامنه که هم اکنون در کشورهای اروپایی ساکن هستند، نقش تسهیل کننده مهمی در ادغام این کشور در اتحادیه اروپا دارند. آرزوی مردم ارمنستان برای ادغام در اروپا را می توان با یکی از نظرسنجی های اخیر نشان داد که براساس آن 64 درصد از مردم و 92 درصد از کارشناسان که با آن ها مصاحبه شده بود طرفدار ادغام و یکپارچگی در اتحادیه اروپا بودند.

اتحادیه اروپا شریک اصلی اقتصادی ارمنستان است. حدود 40 درصد از گردش مالی تجاری ارمنستان را کشورهای اتحادیه اروپا به خود اختصاص می دهند. بنابراین، از نظر اقتصادی ارمنستان از قبل کاملاً به اروپا نزدیک شده است.

دیاسپورای ارمنی در ایالات متحده احتمالاً مهم ترین عامل در روابط ایروان و واشنگتن هستند. در حال حاضر روابط آمریکا و ارمنستان نسبت به روابط ارمنستان و روسیه کم تر توسعه یافته است، اما آنها در حال طی کردن یک مرحله فعال هستند. ایالات متحده سالانه چندین میلیون دلار برای مدرن سازی ارتش ارمنستان اختصاص می دهد. در عین حال ارمنستان خود گرایش های ایده آل گرایانه نسبت به ایالات متحده دارد. در این زمینه می بایست وودرو ویلسون رئیس جمهور آمریکا و حکمیت او را به یاد آوریم که با تصمیم وی قلمرو جمهوری ارمنستان دو برابر شد و بیشتر مناطق ارمنستان تاریخی را در بر گرفت.

انقلاب مخملی که منجر به تغییر قدرت در ارمنستان شد، امیدهای خاصی را برای تغییر اساسی در سیاست خارجی ارمنستان در غرب ایجاد کرده است. در آوریل 2018، پس از ده روز تظاهرات ضددولتی در ارمنستان، سرژ سارکسیان که ازسال 2008 الی 2018 سمت ریاست جمهوری ارمنستان را برعهده داشته و با اصلاح قانون اساسی این کشور، به سمت نخست وزیری با اختیارات جدید رسیده بود، مجبور به استعفاء شد. فعال ترین عامل برای دستیابی به این هدف، استفاده از عامل مذهبی و سازمان های غیردولتی بود که با کمک آن ها واشنگتن و متحدانش امیدوارند ارمنستان را از روسیه در راهی که قبلاً در اوکراین مورد استفاده قرار گرفت، جدا کنند. در کل 5000 سازمان غیردولتی تحت کنترل و پشتیبانی مالی ایالات متحده به طور فعال در ارمنستان فعالیت می کنند که برای فعالیت های آن ها واشنگتن سالانه حدود 250 میلیون دلار فقط از طریق برنامه های رسمی اختصاص می دهد. دلیل حضور بزرگترین سفارت آمریکا در جهان در قلمرو ارمنستان از این دیدگاه کاملاً قابل فهم است.

تاکنون هیچ تغییر مورد انتظار غرب در زمینه تغییر جهت گیری ظاهری مقامات ارمنستان از روسیه به ایالات متحده یا اتحادیه اروپا صورت نگرفته است، اما تعداد مقامات واشنگتن و بروکسل که به شدت خواستار تغییر رویکرد ارمنستان به سمت موضعی کاملا غرب گرایانه هستند، افزایش چشمگیری داشته است.

در سال جاری میلادی، ارمنستان 60 میلیون یورو کمک مالی از اتحادیه اروپا دریافت کرده است. در مقایسه با بودجه های سنگینی که در گرجستان خرج می شود، مطمئناً این رقم ده ها برابر کمتر است، اما شکی نیست که تمام این پول ها در درجه اول صرف تبلیغات ضد روسی خواهد شد. این مساله در دیدار کریستین پردا عضو پارلمان اروپا از رومانی و شماری از سیاستمداران رومانیایی نزدیک به وی با هیئت ارمنستانی متشکل از کارشناسان، نمایندگان ارگان های دولتی و روزنامه نگاران که در تاریخ 30 مه در بخارست صورت گرفت نیز مورد تاکید قرار گرفت. مطابق گزارش رسانه های ارمنستان، هیئت رومانیایی در این دیدار سیاست های روسیه در قفقاز را به شدت محکوم کرد و با قاطعیت اظهار داشت که ارمنستان باید اصلاحاتی در سیاست خارجی خود در رابطه با نزدیکی با غرب انجام دهد (3).

نیکول پاشینیان اندکی پس از به قدرت رسیدن در ارمنستان، در ژوئیه 2018 در اجلاس دو روزه سران سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در بروکسل شرکت کرد. با توجه به سیاست ایجاد تعادل دولت پاشینیان در سیاست خارجی، حضور وی در اجلاس بروکسل مورد توجه قرار گرفت. در حالی که او پیش تر بر ادامه روابط قوی ایروان و مسکو تاکید کرده بود، اما همزمان نیز امید و نیم نگاهی به ایجاد روابط پررنگ تر با اروپایی ها و اعضای ناتو داشت. ارمنستان هرچند بدون چشم انداز پیوستن به این پیمان است، اما توافق نامه همکاری دوجانبه با اتحادیه اروپا دارد و همچنین با عضویت در سازمان پیمان امنیت جمعی و اتحادیه اورآسیا روابط قوی خود را با روسیه و کشورهای منطقه حفظ کرده و نشان می دهد، همسایگان را هم فراموش نکرده است.

1. https://tn.ai/2051620
2. http://www.traceca-org.org/en/traceca/
3. https://armenpress.am/eng/news/920945/armenia-expects-european-parliament-will-ratify-cepa-until-2019.html

انتهای پیام/