گزارش ویژه تسنیم| مأموریت جدید دریایی برای موشک‌های ۲۰۰۰کیلومتری سپاه/ از «غدیر» تا «خرمشهر» مهیای مأموریت جدید

گروه امنیتی دفاعی خبرگزاری تسنیم- پس از انهدام پهپاد متجاوز آمریکایی توسط موشک پیشرفته و جدید سوم خرداد از سامانه ای به همین نام، برای ساعاتی منطقه خلیج فارس آماده بروز عکس‌العمل احتمالی طرف آمریکایی در پاسخ به اقدام دفاعی و قانونی ایران بود که به دلیل برآورد نهایی آنها از دامنه واکنش ایران، نهایتا رئیس جمهور ایالات متحده از این اقدام منصرف شد.

اخیراً سردار حاجی‌زاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه در مصاحبه ای اذعان داشت که در آن ساعت های حساس، موشک های ایرانی آماده انهدام پایگاه های آمریکا در قطر، امارات و نیز یک ناو آمریکایی مستقر در دریای عمان بوده و این نیرو توان انهدام هر هدف شناوری را تا فاصله 2000 کیلومتری دارد.

تصریح قابلیت اصابت به هدف دریایی در برد 2000 کیلومتر، مطلب بسیار مهمی بود که فرمانده نیروی هوافضای سپاه به آن اشاره کرد.

به همین دلیل در گزارش زیر، به سابقه چنین توانمندی در کشور و موشک های احتمالی دارای این قابلیت پرداخته‌ایم.

در دوران جنگ سرد بود که شوروی سابق به فکر استفاده از موشک‌های بالستیک در برابر اهداف دریایی افتاد اما به خاطر چالشی بودن چنین سامانه‌هایی، برنامه توسعه آنها را متوقف کرد. علت رویکرد شوروی برای رفتن به سمت چنین سامانه‌ای، قدرت ناوگان دریایی ایالات متحده آمریکا به عنوان ابرقدرت رقیب بود.

از حدود 20 سال پیش، چینی‌ها نیز که روند فزاینده قدرتمند شدن آنها، لزوم برقراری توازن قوای نظامی را در دریاهای شرق ایجاب می‌کرد، به طور جدی به دنبال احیای این ایده بودند و در این راستا موفق به توسعه موشک بالستیک میانبرد «دی اف-21» شدند که آخرین نمونه آن، مدل D است. بدین ترتیب، هر چند بنا بر اطلاعات موجود، اگرچه ایده استفاده از موشک بالستیک برای عملیات ضدکشتی در ایران به صورت بومی شکل گرفت، اما چین اولین کشور دارنده این نوع موشک ضد کشتی بود.

پاتریک کرونیین، از مدیران ارشد برنامه امنیت نوین آسیاپاسیفیک در مرکز امنیت نوین آمریکا در این خصوص گفته است: «قابلیت نوظهور موشک ضدکشتی چین و به ویژه موشک دی اف-21دی، نشان دهنده اولین توانمندی بعد از جنگ سرد است که می‌تواند قدرت دریایی آمریکا را با چالش جدی روبرو کند.»

اعتراف به این مطلب از سوی یک مقام آمریکایی، به خودی خود موفقیت بزرگی برای چین است که قدرت دریایی دوربرد آن به هیچ وجه قابل مقایسه با ناوگان بیش از 10 فروندی ناوهای هواپیمابر آمریکا نیست. در واقع این نوع از موشک ها به "Carrier Killer" یا "قاتل حامل" (ناوهای حامل هواپیما و بالگرد) مشهور شده‌اند.

البته پروفیل عملکرد موشک چینی یاد شده، کمی با موشک‌های بالستیک فعلی متفاوت است و به عنوان یک موشک بالستیک، به نظر می رسد برخلاف نمونه های معمول که بعد از مرحله اول پرواز، یک مسیر پرواز بالستیک زیر مداری را دنبال می‌کنند، این موشک از یک نوع سامانه هدایت نهایی و احتمالاً از  نوع راداری برای جای گرفتن در هدف استفاده می کند. بدین ترتیب و در راستای راهبرد نبرد نامتقارن با ظهور این گونه از موشک های بالستیک، توازن قوا به روشی کم هزینه، تغییر کرده و به سمت تعادل پیش می رود.

همانطور که می‌دانیم، ناوهای هواپیمابر هرگز به تنهایی به مأموریت اعزام نمی شوند و در کنار آنها چند فروند ناوشکن موشک انداز، ناوهای لجستیکی و حتی زیردریایی وجود دارد.

ناوهای هواپیمابر به تنهایی ارزشی در حدود 6 میلیارد دلار دارند و هزینه نگهداری آنها در سال بالغ بر 200 میلیون دلار است و البته به اینها بایستی ارزش ده ها فروند هواگرد، تسلیحات و مهمات موجود را نیز اضافه کرد؛ خدمه آموزش دیده و با تجربه نیز عملاً قابل قیمت گذاری نیستند. اما این پایگاه هوایی بزرگ و متحرک که روزگاری تهدید عظیمی به حساب می آمد، امروز به سادگی مورد تهدید موشک های بالستیک پرسرعت تاکتیکی و میانبرد و حتی دوربرد ایرانی قرار گرفته است.

ناوگروه های هواپیمابر برای رهایی از تهدید این سلاح های نوین، بایستی منطقه ایستایی خود را از سواحل کشور هدف، به اندازه برد این موشک ها دور کنند که به معنی دورتر شدن مسیر حرکت هواپیماهای موجود در آنها، کاهش جنگ افزارهای قابل حمل به دلیل لزوم حمل سوخت بیشتر و نیازمند شدن به سوختگیری هوایی و همچنین افزایش خطر رهگیری و انهدام توسط نیروهای مدافع است.

حال اگر این ضعف تاکتیکی تحمیل شده، پذیرفته نشود چه خواهد شد؟

موشک های بالستیک ضد کشتی، با استفاده از پرتابگرهای متحرک، با خروج از مخفیگاه های خود و شلیک چندین فروند موشک به ناوگروه مهاجم، یورش خواهند برد و با شلیک تعداد بالایی از این موشک ها که احتمالاً همگی از نوع سوخت جامد بوده، در زمانی کمتر از یک دقیقه آماده پرتاب می شوند و با شتاب بالای خود، به سوی اهداف حرکت می کنند و در نتیجه امکان واکنش تهاجمی از سوی ناوگروه دشمن، بسیار ناچیز خواهد شد.

با توجه به برخورداری کشورمان از سواحل طولانی در جنوب و جزایر متعدد، امکان شلیک از سمت های مختلف به ناوگروه دشمن ممکن شده و توان انهدام این موشک ها عملاً ناممکن می‌شود.

* موشک های بالستیک ضد کشتی کوتاه برد

موشک «خلیج فارس» به عنوان اولین موشک شبه بالستیک (بالستیک مایل پرتاب) ضد کشتی ایرانی، برای اولین بار در 18 بهمن ماه و در دهه فجر سال 1389 پس از اتمام کارهای تحقیقاتی در وزارت دفاع، به عنوان گونه ضد کشتی فاتح-110 توسط فرمانده کل سپاه معرفی شد.

پخش تصاویر اصابت این موشک به هدف دریایی بازتاب گسترده ای در رسانه های دنیا داشت. ایده و کارهای اولیه این موشک توسط مرکز تحقیقات موشکی سپاه با مسئولیت شهید حسن طهرانی مقدم انجام شده و با کمک وزارت دفاع ساخته و به تولید انبوه رسیده است.

این موشک با برخورداری از یک جستجوگر اپتیکی، در مراحل نهایی پرواز به طور هوشمند هدف را یافته و روی آن قفل می کند اما در طول مدت پرواز نیز از سامانه های هدایتی معمول برخوردار بوده و در مجموع با استفاده از یک هدایت ترکیبی، راه گریزی برای شناورهای دشمن باقی نمی گذارد.

موشک بالستیک ضد کشتی خلیج فارس

به گفته فرمانده نیروی هوافضای سپاه: «وقتی این موشک در دومین آزمایش خود به خطای کمتر از 30 متر به شناور متحرک رسید، در ابتدا تصور می شد به موفقیت بزرگی دست یافته‌ایم وقتی گزارش این کار خدمت مقام معظم رهبری رسید ایشان فرمودند اینکه دقت آن را به 30 متر رسانده‌اید عالی است ولی خواسته من این است که دقت این موشک را بالا ببرید و به زیر 10 تا 15 متر برسانید. پس از این موضوع کمتر از 6 ماه کارشناسان ما دقت این موشک را به 8.5 متر رساندند.»

نمونه‎های مختلف فاتح-110 دارای محموله انفجاری شدید به جرم 450 است که در نمونه دریایی یعنی موشک خلیج فارس، این وزن به 650 کیلوگرم رسیده است. نمونه‎های زمین به زمین فاتح-110 دارای سرعت 1.5 کیلومتر بر ثانیه بوده و در نمونه دریایی این سرعت در حدود 1 کیلومتر بر ثانیه است. طول خلیج فارس حدود 9 متر و جرم آن حدود 3500 کیلوگرم عنوان شده است.

تصویر اصابت خلیج فارس به هدف دریایی

موشک بالستیک کوتاه‎برد فاتح-110 با توجه به بهره‎مندی از بالک‎های کنترلی نصب شده روی آن، تا انتهای مسیر قابل هدایت و راهبری (کنترل) است.

ناگفته پیدا بود که امکان مورد اصابت قرار گرفتن موشک بالستیک خلیج فارس که با سرعت 3 برابر صوت از بالا روی هدف شیرجه می رود توسط پدافند موشکی دشمن تقریباً غیرممکن است و بعدا اذعان کارشناسان مختلف داخلی و خارجی نیز بر این امر صحه گذاشتند.

بنا بر ارزیابی صهیونیست ها، این موشک در مدت کمتر از 5 دقیقه به بیشینه برد خود که 300 کیلومتر است می رسد. این موشک با سرعت بالای خود که حدود 3 برابر سرعت صوت اعلام شده (تقریباً 1038 متر بر ثانیه در سطح دریا) دارای انرژی جنبشی بالایی است که با وجود حرکت شیرجه ای با زاویه بالا بر روی هدف در مرحله نهایی پرواز، که به این انرژی می افزاید، اثر تخریبی بسیار بالایی دارد و امکان واکنش را نیز از هدف و سامانه های پدافندی آن می‌گیرد.

«خلیج فارس» علاوه بر استفاده از سامانه های هدایت و کنترل و ناوبری موجود در فاتح-110، با بهره برداری از جستجوگر اپتیکی -که احتمالاً از نوع تصویرساز فروسرخ است- قابلیت کارکرد در شب و روز را داشته و با استفاده از الگوریتم های پیشرفته پردازشی از هوش مصنوعی نیز در تشخیص اهداف برخوردار شده است.

این نوع جستجوگر در کنار قابلیت هدایت موشک تا آخرین لحظه پیش از اصابت به واسطه قفل تصویری و تعقیب هدف و وجود عملگرهای هدایت و کنترل، امکان درگیر شدن به صورت مؤثر با اهداف متحرک دریایی را فراهم می کند.

طراحی و ساخت جستجوگر اپتیکی، نرم افزارهای تحلیل تصویر و استخراج اطلاعات هدف متحرک از تصویر با سرعت عمل بالا و عملکرد بی‌درنگ (Realtime) و دقت کافی، پایدارسازی جستجوگر با توجه به سرعت و شتاب بالای موشک، دقت بالا در تشخیص زاویه قرارگیری حسگر نسبت به هدف و راستای موشک، ساخت شیشه نصب شده در جلوی جستجوگر به نحوی که هم زاویه دید کافی از اولین لحظات ممکن در فرایند شیرجه موشک روی هدف ایجاد شود و هم تحمل فشار و دمای بالای هوا در نقطه سکون (جلوترین نقطه دماغه موشک) را داشته باشد از جمله چالش های پشت سر گذاشته شده برای طراحی و ساخت موشک خلیج فارس بوده است.

سرجنگی فاتح-110 (تصویر بالا) و خلیج فارس (تصویر پایین)

بنا به اعلام فرماندهان نظامی، هم اکنون تمام سطح و زیرسطح خلیج فارس و دریای عمان توسط سامانه های مختلف به صورت 24 ساعته و بلادرنگ توسط رادارها و سایر سامانه های مراقبتی مورد پایش قرار دارد و از بابت هدفیابی اولیه برای این موشک مشکلی وجود ندارد.

مجهز بودن خلیج فارس به یک کلاهک 650 کیلوگرمی که تنها 65 کیلوگرم کمتر از کل جرم یک موشک کروز ضدکشتی نور است، قدرت تخریبی بالایی برای این سلاح ضدکشتی ایجاد می کند و شاید تنها اصابت یک فروند از این موشک، برای آسیب مهلک به یک ناوشکن و یا خارج کردن یک ناوهواپیمابر از رده عملیاتی کافی باشد.

همچنین برد 300 کیلومتری این موشک، تقریباً تمام خلیج فارس و دریای عمان را پوشش می دهد که به معنی از بین رفتن امکان اجرای امن عملیات در این گستره برای نیروهای فرامنطقه‌ای است. این موشک در آزمایش ها و رزمایش های مختلف توانسته اهداف متحرکی با ابعاد حدود یک دهم شناورهای رزمی دشمن را به موفقیت ردگیری و منهدم کند.

تصاویر ارسالی از جستجوگر اپتیکی موشک خلیج فارس، هنگام نزدیک شدن به هدف متحرک دریایی

اما دو گونه دیگر از موشک فاتح-110 نیز به تولید رسیده که شامل موشک های هرمز-1 و 2 است. موشک هرمز-1 هم ضد کشتی و هم ضد سپر موشکی است.

برای اولین بار اخباری از موشک بالستیک ضد رادار ایرانی در تیر ماه سال 1391 و در آستانه آغاز رزمایش بزرگ موشکی پیامبر اعظم-7 توسط فرمانده نیروی هوافضای سپاه منتشر شد که توانایی انهدام رادارها در هر نقطه ای از خشکی و دریا در محدوده برد خود دارد.

هر چند در آن زمان به نوع موشک فوق اشاره ای نشد اما اعلام برد 300 کیلومتری برای آن، احتمال ارتباط موشک جدید با خانواده پرنفوذ فاتح-110 را بسیار پررنگ می کرد که بعدها با نمایش موشک هرمز-1 این گمانه به واقعیت پیوست.

موشک های هرمز-1 و 2 در نمایشگاه سال 1393 نیروی هوافضای سپاه

موشک هرمز-2 نیز که در اواخر سال 92 به نتیجه رسید در اردیبهشت سال 93 برای اولین بار در کنار هرمز-1 به طور رسمی معرفی شد. موشک 4 تنی هرمز-1 با بهره گیری از جستجوگرهای امواج راداری به منبع انتشار امواج حمله می کند و با سرعت آن نیز 4 تا 5 برابر سرعت صوت است.

این موشک با جرم سرجنگی آن حدوداً 500 کیلوگرم، رادارهای مستقر روی ناوهای هواپیمابر را براحتی مورد اصابت قرار داده و راحت تر ازن می تواند به رادارهای سایت های موشکی زمین پایه مانند پاتریوت و یا رادارهای مراقبت هوایی حمله کند.

موشک هرمز در آزمایش های خود توانست یک کانتینر 20 فوتی (حدوداً 6 متری) که راداری بر بالای آن در حال کار بود را در برد 300 کیلومتری مورد اصابت قرار داده که فیلم این اصابت دقیق نیز منتشر شد.

اصابت دقیق هرمز-1 به هدف

درخصوص عملکرد و ارزش موشک ضد رادار هرمز-1 باید گفت شیوه عملکرد رادارهای معمول که بر مبنای ارسال امواج و دریافت بازتاب آن است باعث شد تا هدف قرار دادن آنها نیز روشهای کاملاً ممکن و عملی داشته باشد بدین ترتیب که با استفاده از یک گیرنده امواج رادار، می توان موقعیت فرستنده آن را نسبت به خود سنجیده و به سمت آن حرکت کرد. موشک ها به عنوان یک سلاح مناسب حامل این گیرنده ها به کار گرفته شدند که تا حد امکان ضمن حفظ نیروی خودی از آتش پدافند دشمن، حمله مؤثری را نیز به انجام می رسانند.

اصابت موشک هرمز-1 به هدف راداری

اصابت دقیق موشک هرمز-2 به یک لنج ماهیگیری به عنوان هدف دریایی

همچنین در مورد هرمز-2 گفته شده که نوع ارتقاء یافته هرمز-1 بوده و توانایی رسیدن به لایه های درونی ناوهای هواپیمابر را دارد.

هردو مدل از موشک هرمز مانند خلیج فارس از هدایت ترکیبی استفاده کرده و در فاز نهایی با بهره گیری از جستجوگرهای متفاوت از نوع موجود در موشک خلیج فارس هدف خود را یافته و روی آن قفل می کنند.

در واقع این 2 موشک در کنار مدل خلیج فارس، با پشتیبانی از هم و تکمیل توانمندی های یکدیگر در شرایط مختلف، سه گانه ای مرگبار برای ناوگروه های دشمن ایجاد خواهند کرد  که در نهایت در هر شرایط آب و هوایی یا وجود جنگ الکترونیک یا خاموش شدن رادار ناو هدف، دستکم یک نوع از این 3 موشک قابلیت انهدام هدف را خواهد داشت.

تصویری از موشک هرمز-2 آزمایش شده در رزمایش پیامبر اعظم(ص)-12 در سال 97

در 22 مرداد 1397، آخرین محصول از رده موشک های بالستیک راهکنشی با نام فاتح مبین با حضور وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح رونمایی شد. این موشک که در واقع جدیدترین نمونه از خانواده موشک های فاتح-110 به شمار می رود به یک جستجوگر اپتیکی جدید مجهز شده است. شکل طراحی دماغه این موشک متفاوت از موشک خلیج فارس، دیگر عضو مجهز به جستجوگر اپتیکی در خانواده فاتح است. فاتح مبین با جستجوگر جدید خود، قابلیت انهدام اهداف زمینی و دریایی را در تمام ساعات شبانه روز و تمام شرایط آب و هوایی دارد.

جستجوگر جدید موشک فاتح مبین

در هفته دفاع مقدس سال 1395 اما جهش دیگری در عرصه موشک های سوخت جامد برد کوتاه تا متوسط و راهکنشی (تاکتیکی) به نام موشک ذوالفقار معرفی شد که بعدها معلوم شد با وجود اینکه این موشک در سطح راهکنشی طراحی شده اما دارای آثار راهبردی است.

این موشک با برد 700 کیلومتر و مجهز به کلاهک 579 کیلوگرمی معرفی شد. نمایش تصاویر نمونه های تولیدی این موشک در 4 مهر سال 1395 نشان داد که ذوالفقار مراحل آزمایش را بی سر و صدا به پایان رسانده و آماده تحویل به نیروی هوافضای سپاه است.

موشک ذوالفقار

تصویری از اصابت دقیق موشک ذوالفقار به هدفی با ابعاد حدود 10 متر

کمتر از یک سال پس از معرفی موشک ذوالفقار و به دنبال حمله تروریست ها به حرم امام خمینی(ره) و مجلس شورای اسلامی در خرداد 1396، نیروی هوافضای سپاه در 28 خرداد حمله موشکی را با نام «لیلة القدر» علیه مواضع گروه داعش در شهر دیرالزور سوریه انجام داد. در این حمله برق آسا 4 موشک ذوالفقار و 2 موشک قیام مورد استفاده قرار گرفته که همگی با دقت هر چه تمام به اهداف از پیش تعیین شده یعنی ساختمان های محل تجمع نیروهای داعش اصابت کردند.

شلیک  یکی از موشک های ذوالفقار در عملیات لیله القدر

با وجود تنبیه سخت تروریست های داعشی، سران جنایتکار آمریکا و کشورهای مرتجع منطقه از این گوشمالی سخت درس عبرت نگرفته و یک حمله ناجوانمردانه دیگر را به مراسم رژه نیروهای مسلح در 31 شهریور 97 در شهر اهواز ترتیب دادند.

حدود 10 روز بعد، نیروی هوافضای سپاه پاسداران با یک عملیات ترکیبی موشکی و پهپادی به نام «ضربت محرم»، مجدداً 4 موشک ذوالفقار و دو موشک قیام را به سمت مواضع تروریست ها در شرق فرات در خاک سوریه شلیک کرد که با دقت تمام، ساختمان های مستحکم شده مراکز استقرار فرماندهان تروریست ها و اهداف دیگری را منهدم کرد.

شلیک موشک های ذوالفقار در عملیات ضربت محرم

این دو حمله نشان داد که ذوالفقار موشکی چابک و آماده رزم با قابلیت اطمینان مناسب است که می توان در یک عملیاتی ضربتی و غافلگیرانه روی آنها حساب باز کرد. در زمان رونمایی از موشک فاتح مبین در سال 97 وزیر دفاع به قابلیت توسعه سرجستجوگر به کار رفته روی آن در موشک های دیگر از جمله ذوالفقار اشاره کرد.

موشک «دزفول» به عنوان جدیدترین محصول موشکی کشور که قاعدتاً از توسعه موشک ذوالفقار به دست آمده در 18 بهمن 97 رونمایی شد. در واقع می توان این دو موشک را در یک نسل تقسیم بندی کرد که از مقایسه مشخصات ظاهری و تفاوت های این دو با سایر اعضای خانواده فاتح-110 نیز قابل تأیید است.

تمامی موشک های خانواده فاتح و نسل های جدیدتر آن یعنی ذوالفقار و دزفول، قابلیت هدایت تا لحظه آخر اصابت به هدف را دارند. از مقایسه تصاویر موشک فاتح-110 نسل چهارم و نیز نمونه های شلیک شده در رزمایش های پیامبر اعظم با موشک های ذوالفقار و دزفول می توان به افزایش نسبی طول و قطر موشک های جدید پی برد که سبب افزایش برد دزفول به 1000 کیلومتر شده است.

می توان انتظار داشت نمونه های ضدکشتی با جستجوگر اپتیکی، راداری یا ضد رادار از موشک های ذوالفقار و دزفول با برد 700 و 1000 کیلومتر دو نمونه از موشک های ایرانی با قابلیت انهدام اهداف دریایی در میان آرایه موشک های بالستیک ضد کشتی ایرانی باشند.

در این صورت هواگردهای مستقر روی ناوهای هواپیمابر و موشک های کروز شلیک شونده از ناوشکن های دشمن باید از دستکم 700 تا 1000 کیلومتر دورتر از مرزهای ایران مأموریت خود را آغاز کنند که به کاهش توان نفوذ آنها به داخل کشور (با فرض عبور از پدافندهای مرزی) منجر می شود.

* بالستیک های برد بلند و نقطه زن

برای اولین بار وزیر دفاع وقت در آذر 92 از نقطه زن شدن موشک های بالستیک برد بلند سخن گفت و اعلام کرد: «دقت اصابت موشک‌های برد بلند و بالستیک ما به قدری کم شده که می‌توانیم با آنها نقطه‌زنی کنیم. خطای موشک‌های زمین به زمین در مرحله‌ای به 200 متر رسید و الان به 2 متر رسیده‌ایم که به خطای صفر هم خواهیم رسید.»

وی همچنین مجدداً در اسفند 92 و سپس فرمانده نیروی هوافضای سپاه در اسفند 94، از قابلیت نصب سرجنگی هدایت شونده تا انتهای مسیر روی انواع موشک های قیام، قدر و سجیل سخن گفتند.

«عماد» اولین موشک بالستیک برد بالای متوسط ساخت ایران بود که به سرجنگی هدایت شونده تا انتهای مسیر مجهز و در اوائل پائیز 1394 رونمایی شده بود. این موشک در آزمایش های خود، دقت بسیار زیادی را در برد حدود 1650 کیلومتر نشان داد.

نمای نزدیک از بالک های کنترلی روی سرجنگی موشک عماد

وبگاه امور دفاعی-موشکی رژیم صهیونیستی در تحلیلی بیان کرد که قابلیت هدایت موشک عماد، امکان عبور آن از سامانه های ضدموشکی این رژیم مانند ارو-3 (پیکان-3) را به میزان زیادی افزایش می دهد.

در واقع وجود قابلیت تغییر مسیر، ضمن حفظ دقت در اصابت به هدف سبب می شود تا سرجنگی بازگشتی به جو به جای طی مسیر بالستیک مشخص از نقطه پرتاب تا نقطه اصابت، بتواند در فرایند حرکت در داخل جو، مدار بالستیکی خود را تغییر داده و سبب بر هم خوردن پیش بینی مسیر انجام شده توسط سامانه های دفاع موشکی شود.

به این ترتیب احتمال مورد اصابت قرار گرفتن سرجنگی توسط دفاع موشکی دشمن به میزان قابل توجهی کاهش می یابد زیرا اساس این دفاع بر پیش بینی مسیر حرکت پرتابه پرسرعت ورودی به جو است.

این جهش در ارزش عملیاتی موشک عماد، به نوع دیگری توسط جانشین وقت فرمانده کل سپاه نیز در مصاحبه ای تصریح شد. سردار سلامی در آبان ماه همان سال اعلام کرد: «موشک عماد موازنه نظامی را به نفع جمهوری اسلامی ایران تغییر داده است.» این گفته نشان می دهد که دشمن در محاسبات خود نیاز به تجدید نظرهای جدی با توجه به دقت بالای موشک عماد دارد.

در موشک های بالستیک مدرن ساخته شده در سایر کشورهای پیشرفته در این زمینه، قابلیت مانور سرجنگی به عنوان راهکاری برای غلبه بر سپرهای دفاع موشکی دیده شده است. از آن جمله می توان به موشک یارس ساخت روسیه اشاره کرد که با سرعت هایپرسونیک 8 کیلومتر بر ثانیه (بیش از 25 ماخ)، قابلیت مانور سرجنگی را در مسیر خود برای گمراه کردن رادارهای دشمن دارد.

نمایشی از پروفیل پروازی متغیر موشک یارس روی مسیر بالستیک

در همان ایام رونمایی از موشک عماد، تصاویر از موشک شهاب-2 بهسازی شده و مجهز به سرجنگی هدایت شونده با برد 500 کیلومتر نیز از رسانه ملی پخش شد. بعدها قیام با سرجنگی هدایت شونده با برد نهایی حدود 800 کیلومتر و در ماه های اخیر نیز موشک قدر مجهز به  این نوع سرجنگی مشاهده شده است.

موشک قیام یکی از محورهای رزمایش موشکی اقتدار ولایت در سال 94 بود. در این رزمایش برای اولین بار شلیک موشک قیام از پرتابگرها و نوعی از سیلوهای زیرزمینی به نمایش در آمد.

به گفته فرمانده نیروی هوافضای سپاه این موشک هدف خود را در فاصله 700 کیلومتری منهدم کرد.

وی افزود: «در این رزمایش نیز موشک بالستیک قیام توانست به‌صورت نقطه‌زن عمل کرده و سامانه هدایت پذیر آن تا لحظه اصابت به هدف آزمایش شد.» 

این اظهار نظر نشان می دهد که موشک قیام نیز همانند عماد و شهاب-2 به سرجنگی دارای قابلیت هدایت و کنترل مجهز و به جرگه موشک های نقطه زن ایرانی پیوسته است. نمونه هدایت شونده موشک قیام در عملیات های سپاه علیه داعش شرکت داشته است.

بخش سرجنگی در نمونه هدایت شونده موشک قیام

در 8 اردیبهشت سال 1395 و در اتفاقی نادر، رهبر معظم انقلاب و فرمانده کل قوا از یک دستاورد موشکی خاص به عنوان مثال و مصداق مشخص در بیانات خود استفاده کردند.

ایشان در دیدار با کارگران فرمودند: «ما این همه ذهن فعال در کشور داریم، ذهنی که می تواند یک موشک درست کند که این موشک دو هزار کیلومتر طی می کند و با کمتر از ده متر خطا به هدف میرسد، این چیز کوچکی است؟ من می گویم آن مغزی که می تواند یک چنین موشکی را تولید بکند که دشمنان ما اعتراف می کنند به اهمیت این کار، آیا این مغز نمی تواند خودرویی را که فرض بفرمائید مصرفش 13 لیتر در صد کیلومتر است برساند به پنج لیتر در صد کیلومتر؟ نمی تواند بکند؟ این مغر عاجر است از این کار؟ چرا به جوان ها مراجعه نمی کنید؟ چرا به این ذهن های خلاق مراجعه نمی کنید؟ چرا از اینها کمک نمی گیرید؟» (1)

کمی بعد و در 20 اردیبهشت همان سال معاون وقت تحقیقات صنعتی ستاد کل نیروهای مسلح در همایشی اعلام کرد که: «دو هفته پیش، موشک بالستیک با برد 2000 کیلومتر و با خطای 8 متر را آزمایش کردیم.»

این برای اولین بار بود که دست یافتن موشکی با این برد به قابلیت دقت نقطه زنی اعلام می شد زیرا شهاب-2 با برد 500، قیام با برد 800 و عماد با برد 1700 کیلومتر در این زمینه معرفی شده بودند.

نکته دیگر اینکه در صورت دقیق بودن تاریخ اعلام شده از سوی معاون ستاد کل نیروهای مسلح، این آزمایش در 6 اردیبهشت یعنی 2 روز قبل از سخنرانی و دیدار مذکور رهبری انجام شده است.

فرمانده کل قوا در 10 شهریور 1395 در نمایشگاه برپا شده از دستاوردهای وزارت دفاع از غرفه مربوط به دستاوردهای فناورانه متخصصان داخلی در زمینه افزایش دقت و نقطه زنی موشک های بالستیک بازدید کردند.

ایشان یک بار دیگر و در اردیبهشت سال بعد و در مراسم دانش آموختگی دانشجویان دانشگاه امام حسین (ع) به دستاورد نقطه زنی موشک های بالستیک برد بلند اشاره کرده و گفتند: «می بینید درباره مسائل موشکی چه جنجالی در دنیا راه می اندازند که ایران موشک دارد، ایران موشک دقیق دارد. بله، ما موشک داریم، موشک دقیق داریم، موشک ما هدف را از فاصله چند هزار کیلومتری با فاصله چند متری قادر است بزند. این را با قدرت به دست آوردیم، با قدرت حفظ می کنیم و با قدرت افزایش خواهیم داد انشاءالله» (2)

اما اینکه کدام موشک ایرانی با برد 2هزار کیلومتر به قابلیت خطای این چنین اندک و عملاً نقطه زنی، دست یافته، مطلبی بود که مورد بحث تحلیلگران مختلف قرار داشت. یک گزینه محتمل، همان موشک «سجیل» بود که پیشتر وجود امکان نصب کلاهک هدایت شونده روی آن اعلام شده بود.

گزینه دیگر، موشک «خرمشهر» است که هر چند در آن زمان رونمایی نشده بود اما در مراحل توسعه و آزمایش بوده است. نکته بعدی که اهمیت آن کمتر از اصل نقطه زن شدن موشک های دوربرد ایران نیست، ایجاد قابلیت درگیری آنها با اهداف دریایی است. در واقع گام منطقی پس از نقطه زن شدن این موشک ها، ایجاد قابلیت فوق است.

در آبان 1394، سردار سلامی در سخنانی در دانشگاه تهران اعلام کرد: «امروز موشک های ما می توانند دو هزار کیلومتر در آن سوی سواحل ناوهای هواپیمابر را به قعر آبها بفرستند و پهپادهای ما می توانند سه هزار کیلومتر آن طرفتر به سمت دشمن شلیک کنند و رادارهای ما می توانند ماهواره های دشمن را در فضا رصد کنند.»

این جملات نشان دهنده ایجاد قابلیت عملیات ضد کشتی در موشک های دوربرد ایرانی است که استفاده از جستجوگر هوشمند اپتیکی یکی از راهکارهای تأمین سامانه هدفگیری مورد نیاز در فاز نهایی برای قفل کردن روی هدف دریایی است. با این دستاورد، حتی شناورهای رژیم صهیونیستی تا میانه های دریای مدیترانه و نیز هر دشمن دیگری در کانال سوئز، دریای سرخ، تنگه باب المندب و اقیانوس هند، پیش از آنکه موشک های کروز یا هواپیماهای خود را به اهداف مدنظر در ایران برساند، با توجه به زمان پرواز کمتر از 15 دقیقه های موشک های سجیل و قدر تا برد 2000 کیلومتر، مورد اصابت قرار گرفته است.

شعاع عمل 2000 کیلومتری با مبنا گرفتن نقاط مختلف در خاک ایران

در مهر 1395 سردار دهقان، وزیر دفاع وقت در همایشی اعلام کرد: «امروز موشک های برد بلند ما با دقت های زیر 10 متر می تواند اهداف متخاصم را مورد هدف قرار دهد. در آینده به لطف خداوند موشک های بالستیک زمین به زمین خود را به گونه ای توسعه خواهیم داد که قادر باشد در دوردست ها، اهداف دریایی را مورد اصابت قرار دهد.»

وی همچنین علاوه بر موشک های سجیل و خرمشهر با دقت اصابت بالا، از موشک سوخت جامد برد بلند «غدیر» نیز برای اولین بار نام برد.

انواع موشک های دوربرد ایرانی با برد 2000 کیلومتر شامل قدر، سجیل و خرمشهر گزینه های مطرح به عنوان موشک های ضد کشتی دوربرد بالستیک هستند. موشک قدر که نمونه بهسازی شده و حاصل توسعه شهاب-3 است در میانه دهه 1380 برای اولین بار معرفی شد.

این موشک از سوخت مایع استفاده می کند و در گونه های مختلف خود دارای طولی در حدود 16 متر و قطر 1.25 متر است. این موشک تا به حال در رزمایش های متعددی در بردهای مختلف شلیک شده و دارای کلاهک جدا شونده است. میزان سرجنگی نهایی آن نیز در حدود کمتر از یک تن اعلام شده است.

با توجه به قابلیت های اعلام شده برای موشک شهاب-3، قدر به عنوان نمونه بهبود یافته آن قطعاً به سرعت پروازی بالاتر از 10 ماخ دست پیدا می کند.

خبر آزمایش موفق موشک بالستیک سجیل-1 در 22 آبان سال 1387 جلوه های جدیدی از پیشرفت صنعت موشکی کشورمان در زمینه موشک های سوخت جامد بر همگان اثبات شد.

موشک سجیل دارای 2 مرحله بوده که هر دوی آنها از سوخت جامد پیشرفته مرکب بهره می برند و موشک را به برد 2000 کیلومتر می رسانند. در 30 اردیبهشت ماه 1388 خبر آزمایش کاملاً موفق موشک سجیل-2 اعلام شد که بازتاب های بسیار گسترده ای در رسانه های جهانی داشت.

این آزمایش پس از رزمایشی موشکی به نام بیت المقدس انجام شده و پس از آن وزیر دفاع وقت خبر از شروع تولید این موشک داد. به گفته وزیر دفاع وقت سجیل-2 در مقایسه با نمونه قبلی از سامانه ناوبری جدید و حسگرهای پیچیده و دقیق تری برخوردار بوده که سبب افزایش قابل توجه دقت عملکرد آن نسبت به سجیل-1 گردیده است.

موشک سوخت جامد دو مرحله ای سجیل

سرعت موشک سجیل توسط مسئولان دفاعی کشور حدود 12 ماخ و در برخی منابع 13 ماخ (حدود 4300 متر بر ثانیه) و میزان ارتفاع اوج آن حدود 800 کیلومتر در بیشترین برد اعلام شده است.

این سرعت بسیار بالا کار سامانه های دفاع ضد موشکی دشمن را در برابر سجیل بسیار دشوار می کند. احتمال اصابت دقیق این موشک به هدف نیز با توجه به استفاده از نسل های جدید سامانه های هدایت و کنترل  بسیار زیاد شده است.

استفاده از سرجنگی چند صد کیلوگرمی، خود گویای میزان اطمینان به دقت بالای این موشک بوده زیرا همواره قدرت سرجنگی جبران کننده خطای موشک است. البته شتاب موشک سجیل در مراحل آغازین پرواز نیز بسیار بالا بوده که سبب دشواری ردیابی آن برای سامانه های شناسایی و تهاجمی دشمن می‌شود.

همچنین سردار وحیدی، وزیر دفاع اسبق کشورمان در مصاحبه ای، صحبت از موشک ضدکشتی دوربرد بالستیک که سرجنگی آن به سرعت 14 تا 15 ماخ (در حدود 4600 تا 5000 متر بر ثانیه) می رسد کرده است که این موشک نیز ممکن است نمونه ای از سجیل یا گونه ای مشتق شده از آن باشد.

موشک سجیل قبلاً دقت خود را در برد بیشینه (حدود 1900 تا 2000 کیلومتر) با شلیک آن به دهانه اقیانوس هند از داخل ایران اثبات کرده است.

فرمانده نیروی هوافضای سپاه در بهمن ماه 1394 در حاشیه نشستی پیرامون مباحث موشکی کشور اعلام کرد که به زودی نسل جدیدی از موشک سجیل با قابلیت هدایت تا انتهای مسیر به این نیرو تحویل داده می شود.

برخی تحلیلگران بر این باور بودند که احتمالاً بخش کلاهک هدایت شونده موشک عماد به صورت یک ماژول قابل نصب بر روی سایر موشک ها نیز قابل توسعه است.

موشک خرمشهر که در 31 شهریور 1396 رونمایی شد، آخرین محصول معرفی شده کشور در رده بالستیک های برد بلند است. رونمایی این موشک بازتاب های مهمی در بین تحلیلگران حوزه موشکی در دنیا داشت و در نمایشگاه دستاوردهای 40 ساله انقلاب اسلامی در دهه فجر سال گذشته نیز اطلاعات جدیدی از این موشک اعلام شد.

سخنان رئیس ستاد کل نیروهای مسلح در بهمن 1397 در زمینه دقت بالای موشک خرمشهر در آزمایش های نهایی خود، بار دیگر این موشک را در کانون توجه ناظران قرار داد. کمی پیش از آن در نمایشگاه دهه فجر، فیلم هایی از اصابت دقیق سرجنگی موشک خرمشهر به هدف نیز منتشر شده بود.

تصویری از موشک خرمشهر-2

پیشتر نیز مسئولین دفاعی از قابلیت تطبیق سرجنگی عماد با سایر موشک های بالستیک خبر داده بودند. اما سخنان رئیس ستاد کل نیروهای مسلح مبنی بر اصابت سرجنگی موشک خرمشهر با خطای 60 سانتیمتر به هدف در برد 1300 کیلومتر در آزمایش های نهایی خود، نشان داد که این موشک حرف های زیادی برای گفتن دارد. با این میزان خطا، عملاً سطح قابلیت نقطه زنی موشک های بالستیک ایران، بسیار بهبود یافته است.

تصاویری از اصابت دقیق سرجنگی خرمشهر-2 به هدف

تصویری از آزمایش موشک قدر مجهز به کلاهک هدایت شونده

در مورد سامانه هدایت و کنترل به کار رفته در موشک های بالستیک دوربرد نقطه زن تا کنون اظهار نظر رسمی از سوی مسئولین انجام نشده است اما به هر حال علاوه بر سامانه های ناوبری اینرسی قبلی حتماً یک سامانه دیگر مانند انواع سامانه های مکانیابی جهانی و یا ناوبری ستاره ای که ساخت آن قبلاً توسط رئیس اسبق سازمان صنایع هوافضای وزارت دفاع خبری شده بود باید در موشک هایی مانند عماد و خرمشهر به کار گرفته شده باشد.

اما این سامانه ها به صورت پایه، امکان اصابت دقیق به یک هدف ثابت را فراهم می کنند. برای درگیری مؤثر با هدف دریایی متحرک، گونه های مفیدتر جستجوگر، راداری و تصویری و حتی ضد رادار (آشیانه یاب راداری) است. این انواع نیز قبلاً در موشک های خلیج فارس و هرمز-1 و 2 به کار گرفته شده و تجربیات خوبی در مورد آنها وجود دارد.

در اوائل اسفند 1392 و در جریان مراسم اختتامیه سومین جشنواره تحقیقات صنعتی سلمان فارسی، از یک دستاورد ویژه با حضور معاونین ستاد کل نیروهای مسلح، وزیر دفاع و سایر مسئولان دفاعی رونمایی شد. این دستاورد، جستجوگر اپتیکی هوشمند برای موشک های بالستیک بود. نگاهی به ابعاد این جستجوگر تفاوت آن را با نمونه به کار رفته در موشک خلیج فارس مشهود می ساخت. این نمونه به وضوح دارای شعاع انحنای زیاد در نوک خود بود که برای کاهش حرارت تولیدی در موشک هایی با سرعت بسیار بالا مورد استفاده قرار می گیرد.

جستجوگر اپتیکی موشک های بالستیک

در معرفی این محصول در سایت وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح نوشته شده: «سر جستجوگر هوشمند موشک های بالستیک که رتبه اول طرح فناورانه نیروهای مسلح در سومین جشنواره سلمان فارسی را بدست آورده است، در یکپارچگی با بقیه زیر سامانه های نوین موشک با تمایز قابلیت نقطه زنی در خشکی و دریا برای موشک ها، توانمندی جدیدی را به توان رزم نیروهای مسلح پرافتخار جمهوری اسلامی می افزاید. این قله مهم فناوری که به فتح محققان وزارت دفاع درآمده است تنها در اختیار چند کشور پیشرفته قرار دارد و به عنوان نقش آفرینی راهبردی، منحصرا روی سلاح های استراتژیک استفاده می شود.»

از اشاره این عبارات به سلاح های راهبردی (استراتژیک) پیداست که این سامانه جستجوگر روی موشک هایی با برد بلند نصب می شود زیرا موشک های کوتاه برد مانند نسل فاتح و خلیج فارس، در رده راهبردی طبقه بندی نمی شود.

توسعه محصول موشکی با برد 2000 کیلومتر و قابلیت انهدام اهداف دریایی توانمندی بی نظیری برای انهدام شناورهای دشمن در برد بلند ایجاد می کند به دست نیامده است جز با عبور از موانع دانشی و فناوری بسیار مهم که شناسایی اولیه هدف در بردهای مختلف توسط انواع روش های ممکن، دقت در تشخیص هدف در شرایط مختلف توسط جستجوگر موشک، پایدارسازی حسگر تصویری یا راداری، دقت بسیار بالای شتاب سنج ها و پردازشگرها، مقاوم سازی این مجموعه ها در برابر شتاب بسیار بالای موشک و ارتعاشات در مراحل مختلف پرواز، سرعت پاسخ بالا و دقت بسیار بالای سامانه های هدایت و کنترل در فاز نهایی که کوچکترین خطا به علت سرعت بسیار بالای موشک به انحراف بزرگی از مسیر منجر می شود و نیز یافتن راهکاری برای غلبه بر حرارت شدید تولید شونده در نوک موشک برخی از چالش های این مسیر بوده است.

در نتیجه نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران و به طور خاص نیروی هوافضای سپاه با دارای بودن موشک ضد کشتی با برد 2000 کیلومتر عملاً عمق استقرار ناوگان دشمن برای حمله احتمالی به ایران را 2000 کیلومتر عقب تر برده اند.

این به معنی فرصت بیشتر برای کشف و رهگیری هواپیماها و موشک های دشمن و گرفتن فرصت اجرای عملیات غافلگیرانه توسط آنها است. در نتیجه تیغ ناوهای هواپیمابر آمریکایی علیه کشورمان اگر برنده هم بود، با اعلام عملیاتی موشک های ضد کشتی دوربرد بالستیک، کندتر از قبل شد.

نکته مهم دیگر، امکان اعمال سیاست مد نظر ایران در منطقه با داشتن چنین سلاح راهبردی است زیرا با وجود این سلاح امکان تحت فشار قرار دادن متحدان منطقه ای ایران توسط دشمنان نیز کاهش می یابد.

پی نوشت‌ها\:

1- سایت دفتر مقام معظم رهبری، 08/02/95

2- سایت دفتر مقام معظم رهبری، 20/02/96

انتهای پیام/