مسابقه‌هایی که نخبه نمی‌سازند و تقلیدی‌اند/ چرا به مسابقه‌های ایرانی برنمی‌گردیم؟
تلویزیون باید از لاک تقلیدی به سمت نوآوری و خلاقیت برود؛ سخنی که کارشناسان همواره بر آن تأکید کردهاند اما کماکان ظواهر بر محتوا غلبه دارد و حتی در برنامه‌سازی به سمت کپی چهره مجری از نسخه خارجی هم می‌رویم.
خبرگزاری تسنیم- مجتبی برزگر: مسابقه‌ها در چند صباح اخیر تلویزیون به مسابقه‌ای برای کپی کردن و زرق و برق ظاهری تبدیل شده‌اند که بیشتر خودنمایی می‌کنند تا القای محتوا! البته گاهی اوقات مایه چالش خانواده‌ها می‌شود و مردم را درگیر می‌کند یا مایه جستجوی مخاطبین می‌شود که این برنامه یا مسابقه را از کدام نمونه خارجی‌اش کپی کردهاند. در صورتی که گذشته چنین فرم و قالبی را به مخاطب نشان نمی‌داد کاملاً ایرانی و فکر شده و با خلاقیت جامع و کامل برنامه‌ساز، نمونه‌ای ایرانی می‌دیدیم.
آنتن را برنامه‌های متکی بر بودجه، قُرق کردهاند!
امروز شاهد برنامه‌های کپی‌برداری و تقلیدی‌ایم؛ کارهایی که هیچ ربطی به فرهنگ ایرانی ندارند و صرفاً بنا است که با تولید این قبیل کارهای بیهوده و صرفاً متکی بر بودجه، آنتن تلویزیون را قُرق و مردم را سرگرم کنند. باز هم در اکثر مواقع، به جای رضایت با بی‌اعتنایی و اعتراض و انتقاد مردم، منتقدان و رسانه‌ها مواجه می‌شوند از همین رو، تلویزیون به جای بودجه، همت و توانایی خود را صرف حمایت از تولید داخلی توسط برنامه‌سازان و تهیه‌کنندگان داخلی کند؛ به ویژه در سال رونق تولید، با بیراهه رفتن و مغایرت با دیدگاه رهبری که در واقع سال جاری را سال رونق تولید مطرح کردند آب به آسیاب بیگانه‌ها می‌ریزد.
جای حمایت از تولید ملی در تلویزیون خالی است
به هر حال برنامه‌های شناخته شده‌ای مانند "دورهمی" و "خندوانه" و همچنین انواع شوهایی مثل شوی کودک یا برنامه‌های جدید التأسیس مانند "دست فرمون" ضمن آنکه هیچگونه ارتباط فرهنگی با جامعه ما ندارند و در مسیر تبلیغ و ترویج سبک زندگی ایرانی اسلامی نیستند همچنان راه را برای تبدیل تلویزیون به شبکه‌ای از تقلیدگران ماهواره‌های خارجی، باز می‌کنند. در واقع جای حمایت از تولید ملی و داخلی و همچنین آثار بومی و فرهنگی به شدت در میان برنامه‌های تلویزیون خالی است و آنچه در این عرصه جولان می‌دهد همچنان همان نگاه سرمایه‌سالارانه اسپانسرها برای تغییر مسیر و ماهیت تلویزیون کشور به سوی ماهواره‌های خارجی است.
در فضای مجازی به دنبال خودنمایی‌اند!
استفاده از فضای مجازی به قصد دیده شدن و بهرهگیری از برخی جنبه‌های تجارتی در بسیاری از برنامه‌های تلویزیون قابل مشاهده است. در واقع به عبارت صریح نه تنها فقط حرفی تازه در ساختار و محتوا ندارند که برای سرپا ماندن به استفاده از دم دست‌ترین شکل‌های هنری و تبلیغ کالاهای داخلی و خارجی و همچنین هجو روابط و مناسبات اجتماعی روی آورده‌اند.
اسپانسرها و مدیران منتظر نمونه حاضر آماده‌‌اند
امروز برنامه‌های تقلیدی و کپی‌سازی از تلویزیون‌های خارجی به ویژه آمریکا مورد توجه قرار گرفته که مثلاً "اعجوبه‌ها" از نمونه‌ای خارجی به نام ”little big shots» کپی کرده که برنامه از لحاظ دکور و شکل طراحی آن حتی استفاده از نور و رنگ بنفش هم از آن نمونه، بهره کامل گرفته است. اسپانسرها و حتی برخی از مدیران منتظر این نمونه‌های حاضر آماده بدون روتوش ایرانی‌اند؛ در واقع کمتر از خلاقیت‌ها و نوآوری‌های ایرانی بهره می‌برند؛ چون روی آنتن به ندرت می‌بینیم!
برنامه‌هایی که تقلیدی‌اند
"اعجوبه‌ها" یکی از برنامه‌های سطحی و پیش پا افتاده است که هیچ نوع جذابیت ساختاری، محتوایی و هنری ندارد؛ و در همین چند قسمتی که پخش شده نتوانسته است حتی قشرهای کودک و نوجوان را به سوی خود جلب کند. اگر همین برنامه به راستی برگرفته از واقعیت‌های زندگی و فرهنگ ایرانی بود و سلیقه‌ها، نیازها و تفکرات ایرانی بر آن سلطه داشت و از آیتم‌های مناسب فرهنگی و قابل استفاده اجتماعی برخوردار بود شاید می‌توانست به عنوان برنامه نویی مخاطب داشته باشد اما این هم مانند بسیاری از برنامه‌های تقلیدی از ماهواره تلویزیون فقط ره به ترکستان می‌برد.
اجرای ضعیف مهران غفوریان
"اعجوبه‌ها" جدا از مشکل کپی‌سازی، اجرای بسیار بد و ضعیف مهران غفوریان و عدم استفاده از جذابیت‌های بصری و مضمونی به همراه دارد که در مجموع سبب شده است "اعجوبه‌ها" در تلویزیون تبدیل به اعجوبه‌های ایرانی نشوند و نمایشگر اعجوبه‌های ناقص‌الخلقه تلویزیون‌های خارجی باشند.
نمونه‌هایی که برای تلویزیون حاشیه‌ساز شده‌اند
برای بررسی بیشتر مسابقه‌های تلویزیونی به سراغ حسین سلطان‌محمدی منتقد و کارشناس رسانه و تلویزیون رفتیم و با او همکلام شدیم.
سلطان‌محمدی با اشاره به دقت در انتخاب نام، آیتم، اجراها و عناصر برنامه تأکید کرد: مسابقات تلویزیونی یکی از جذاب‌ترین برنامه‌ها در نظام برنامه‌سازی برای این رسانه است. در این نوع برنامه‌سازی، دقت در انتخاب نام، آیتم‌ها، اجراها، عناصر برنامه (اعم از مجری و داور و شرکت‌کننده و محتوا و ...)، شبکه و ساعت پخش و مانند آن، بسیار اهمیت دارد. اینگونه نیست که از بداهه چیزی اختراع شود.گاهی نمونه اجرا شده‌ای مبنای تولید مجدد اما با شکل و ظاهری متفاوت‌تر می‌شود و گاهی نمونه اجراشده‌ای، به صورت ناشیانه و تقلیدی، تولید مجدد و باعث می‌شود که حواشی دامن آن را بگیرد.
مسابقات بسیار درهم و برهم...
وی افزود: تلویزیون جمهوری اسلامی، در عمر بیش از 40 ساله خود، انواع مسابقات را تجربه کرده است. از مسابقه صرفاً محتوایی سنگین تا محتوایی ساده، از مسابقات پرتحرک فردی و جمعی، از مسابقات کودکانه تا بزرگسالانه، تا مسابقات بسیار درهم و برهم!
برای مخاطب خاص خیلی مته به خشخاش گذاشته نمی‌شود
سلطان‌محمدی به ماجرای ثبت‌نام پولی و غیرپولی در مسابقات تلویزیونی اشاره کرد و گفت: گاه مخاطب مسابقات مردم عادی‌اند و با ثبت‌نام رایگان و در مواردی با پرداخت پول شرکت کردهاند و از جمعشان، برندگانی پیدا می‌شوند و جایزه‌ای می‌برند که ظاهر آن جایزه یا مبلغ آن، برای بقیه حسرت یا در بهترین حالت، انگیزه حضوری دیگر ایجاد می‌کند. گاه مخاطب را دعوت می‌کنند و البته به او پول می‌دهند تا کرامت فرموده و شرکت کند و از دیدن او در این مسابقه، بقیه احساس سرخوشی لحظه‌ای پیدا کنند و البته علاوه بر پرداخت پول به او برای حضور در این برنامه، جایزه‌ای هم به او می‌دهند. یعنی حضور در مسابقه به دو نوع عام یا خاص، امکان‌پذیر است. البته برای مخاطب خاص، خیلی مته به خشخاش گذاشته نمی‌شود تا برنده مبلغی بشود اما برای مخاطب عام، گاه آنقدر مته به خشخاش گذاشته می‌شود که اصلاً چیزی نبرد و سرافکنده در مقابل دیدگان عموم و به خصوص خانواده از صحنه برون شود.
مسابقه‌های گذشته تلویزیون و تأکید بر محتوا
این منتقد و کارشناس تلویزیون و رسانه با تأکید بر مسابقه‌های محتوای تخصصی تلویزیون، افزود: زمانی تجربه داشتیم که مسابقات بر مبنای محتوای بسیار تخصصی شکل می‌گرفتند. از مسابقاتی که با اجرای جناب مدرس (مجری شبکه امید) برای دانش‌آموزان مدارس گرفت تا مسابقه‌ای که بر مبنای دانش تخصصی شرکت‌کنندگان در حوزه‌های دانشی و حتی سینمایی، در یکی از شبکه‌ها برقرار شد و یا مسابقه‌ای که در سال‌های نخست پیروزی انقلاب اسلامی میان گروه‌های دانش‌آموزی دبیرستانی بر مبنای اطلاعات کتاب‌های درسی برگزار شد و البته جوایز اینگونه مسابقات، وسایلی کاربردی چون تلویزیون سایز کوچک یا سهام شرکت‌ها یا ابزارهای تخصصی کاربردی در مدرسه، بود.
مسابقه با سابقه یا مسابقه برای سبقت؟!
وی در خصوص به رخ کشیدن مسابقات امروزی تلویزیون، خاطرنشان کرد: اکنون و در گذر بیش از 40 سال تجربه مسابقه، بیشتر از آنکه برمبنای تجربیات مثبت و با نتایج کاربردی، برنامه‌سازی شود ما شاهد تجربه‌های پررنگ‌تری از مسابقه با سابقه و البته صرفاً برای سبقتیم. این روزها آنقدر مسابقه برای سبقت صرف زیاد شده است که اندک مسابقات با هدف و رو به پیشرفت برای شرکت‌کننده، به چشم نمی‌آید و عمده مسابقات برای نمایش صرف و به رخ کشیده شدن و لذت آنی از برنده‌شدن کسی و حسرت خوردن از اینکه کاش به جای او می‌بودند، است. البته در مسابقه‌ای هم این را دیدیم که بعد از پرسیدن از نقشه شرکت‌کننده برای جایزه فرضی، کاری می‌کردند که سرافکنده شود و شکست بخورد! و حسرت در حسرت شود.
مسابقاتی که متکی بر صندلی نبودند و تحرک داشتند
سلطان‌محمدی به مسابقات جذاب و پرتحرک گذشته اشاره کرد و افزود: در گذشته مسابقات پرتحرک و فراتر از نشستن روی صندلی، بسیار جذاب‌تر بود تا الان که اینگونه مسابقات را در حد اقشار خاص می‌بینیم. یادمان نرفته مسابقاتی که قبلا اجرا می‌شد، با انواع موانع و حرکت و شادی برگزار می‌کرد یا همان مسابقه جناب مدرس برای دانش‌آموزان مدارس که بخش بسیار خوبی از آن، واجد تحرک مبتنی بر علم بود و دانش‌آموزان به صورت گروهی در حرکت بودند. اما این روزها اگر مسابقه‌ای پرتحرک برگزار می‌شود، مانند مسابقه فرمانده، ویژه افراد نظامی است؛ نظامیانی که در قالب پوشش سربازی هم یک‌بار مسابقاتی ویژه آنها ساخته شده بود و تحرکات بدنی خوبی را شاهد بودیم. البته از مسابقات متحرک، این را هم دیدیم که شرکت‌کنندگان از موانعی شبیه تونل وحشت، عبور داده می‌شدند. اما این نوع تحرکات مسابقه‌ای به تدریج به حداقل رسیده است.
مسابقات روستایی و بخش‌هایی از زندگی واقعی
وی با اشاره به مسابقات روستایی در شبکه‌های استانی، گفت: مسابقات اقشار خاص، مسابقه برای تاکسیرانان و خانواده‌های آنان، یا مسابقه برای آتش‌نشانان و خانواده‌هایشان، یا مسابقات شرکت‌ها و سازمان‌ها که کارکنان به صورت گروهی می‌آمدند در استودیو و علاوه بر دیدن نمایندگان خودشان روی صندلی اصلی، خودشان هم مشارکت داشتند، از جمله این نمونه‌ها است که در کنار مسابقات دانش‌آموزی، قابل یادآوری است. همچنان که در شبکه‌های استانی به خصوص در شبکه‌های شمالی، مسابقات روستایی را دیده‌ایم که در فضای طبیعت و برمبنای بخش‌های از زندگی واقعی اجرا می‌شوند.
"اعجوبه‌ها" تجربه چندان مثبتی نیست
سلطان‌محمدی با اشاره به اینکه "اعجوبه‌ها" تجربه چندان مثبتی نیست، افزود: اکنون در گذر این همه تجربه، ما به دوران جدید مسابقه‌سازی رسیده‌ایم. در واقع به دورانی رسیده‌ایم که شبکه‌های پرمخاطب، به سرگرمی‌سازی نزدیک‌تر شده‌اند و در حال رواج دادن موجی از نخبه‌پروری انفرادی‌اند. "عصرجدید"، شناسایی نخبگان را به رخ کشید و تجربه جدیدتر آن، "اعجوبه‌ها" در مقیاس کودکانه این نخبهسازی را طرح کرده است. "عصرجدید" از جهاتی واجد نکات مثبت است اما "اعجوبه‌ها"، تجربه چندان مثبتی نیست از جهت آنچه تاکنون دیده‌ایم.
"نغمه عشاق" نخبهسازی و ایرونی‌جات حامی کارآفرینی
وی مسابقه جدید شبکه قرآن را نوعی نخبهسازی دانست و گفت: "نغمه عشاق" شبکه قرآن نوعی نخبهسازی است در حوزه بسیار مطرح جامعه ما یعنی حوزه مداحی؛ البته رقابتی هم برای مکبران و مؤذنان کوچک و قاریان کودک و نوجوان، به صورت تلفنی و زنده در شبکه قرآن را هم به یاد داریم. ما مسابقات "ایرونی‌جات" یا "میدون" و حتی "دستپخت" را هم شاهدیم که نوعی شناسایی نخبگان است اما در حوزه کارآفرینی یا حمایت از کالای ایرانی.
"عصر جدید" کمتر از "اعجوبه‌ها" آسیب می‌زند
این کارشناس و منتقد تلویزیون با اشاره به اینکه "عصر جدید" کمتر از "اعجوبه‌ها" آسیب می‌زند، افزود: مسابقه فوتبالی اخیر با حضور داورانی از حوزه مربیان و بازیکنان فوتبال نوعی نخبه‌پروری بود. اما بیشترین نخبه‌نمایی تقریباً شاد و سرخوشانه و ایجادکننده لذت و حظ آنی را در شبکه سه شاهدیم که با حجم انبوه مخاطب، بیشتر در کار تأمین سرگرمی است تا اقدامی رو به جلو. البته مسابقه "عصرجدید" که نخبگان موجود در حوزه‌های متفاوت را تحت عنوان استعداد به رخ می‌کشد، کمتر آسیب‌زننده است تا "اعجوبه‌ها" که به دلیل رجوع به بچه‌ها در سنین رو به رشد می‌تواند نشانی غلط به خانواده‌ها بدهد که بچه‌ها را به اجبار در مسیرهای ناهمگون با اجتماع و شرایط زیستی‌شان سوق دهد.
"عصر جدید" نخبه نمی‌سازد و "اعجوبه‌ها" محرک است برای تقلید
وی با بیان اینکه "عصر جدید" نخبه نمی‌سازد و "اعجوبه‌ها" محرک است برای تقلید، خاطرنشان کرد: بچه‌های حاضر، در دوره دوم رشد خود (برمبنای آموزه‌های اسلامی، که هفت سال دوم برای تحت تعلیم قرارگرفتن تعریف شده)، در این مسابقه با حوزه‌های خاصی چون دانش صحبت به دو زبان خارجی فرانسه و به خصوص انگلیسی به رخ کشیده شدند و مادرشان افتخار می‌کرد که انگلیسی‌اش بهتر از فارسی اوست یا بچه‌ای که تمرین انیمیشن‌سازی کرده بود و مانند آن. اینها می‌تواند ما را به سال‌های نخست پیروزی انقلاب برگرداند که در هر محفلی، بچه‌ای روی صحنه می‌آمد و امتیازش این بود که نام پایتخت‌های کشورها یا واحد پولشان را حفظ کرده که مشخص هم نبود چه کاربردی برای بچه دارد که والدینشان آنان را به یادگرفتن آن، مجبور کرده بودند. "عصرجدید" امتیازش این است که نخبه نمی‌سازد، نخبه‌های عام را نشان می‌دهد یعنی بیشتر بازنمایی است، در حالی که "اعجوبه‌ها" محرک است برای تقلید.
تلویزیون باید به سمت مسابقات دانش‌آموزی و دانشجویی برود
سلطان‌محمدی با تأکید بر این نکته که امروز هم تلویزیون می‌تواند به سمت مسابقات پرتعداد دانش‌آموزی، دانشجویی و کارگری و سایر اقشار برود، افزود: مسابقه برای سرگرمی خوب است و البته گردآورنده اعضای خانواده در کنار هم؛ اما باید بیشتر به حرکت رو به جلو بینجامد تا سرگرمی لحظه‌ای و درجا. قدرت تلویزیون برای جمع کردن مردم، برخلاف گفتارهای فضای مجازی و حوزه‌های خاص، بسیار زیاد است. باید این قدرت به رخ کشیده شود و در حوزه‌های سالم، به حرکت درآید. در دوره پیش از انقلاب، تلویزیون حتی برپادارنده مسابقات فوتبال در سطح محلات بود و بر این مبنا، جمع بسیاری را به بازی سالم و البته با هدایت دقیق، کشانده بود و خیلی‌ها متوجه آن بودند. اکنون هم باید برای حوزه‌های بسیار پرتعداد مانند دانش‌آموزان و دانشجویان یا کارگران و سایر اقشار، مسابقات پرتعداد طراحی شود.
تقلید تا تنظیم چهره مهران غفوریان به مانند نسخه خارجی‌اش
وی با اشاره به تنظیم چهره مهران غفوریان به مانند نسخه‌خارجی، خاطرنشان کرد: مهم نیست الگو صددرصد داخلی است یا تقلیدی. می‌توان مانند "عصرجدید" الگوی اولیه را آنچنان موفق کرد که برای خنثی کردن این توفیق، شبکه‌های بیگانه درصدد ساخت نمونه آن در همان الگوی غربی برآیند و می‌توان آنچنان ضعیف استفاده کرد مانند "اعجوبه‌ها" که برخلاف محتوای و مسیر فعلی که قابل ترمیم و اصلاح است، بیشتر حواشی آن به رخ کشیده شود و تنظیم چهره مهران غفوریان به مانند نسخه خارجی آن، براین حواشی بیفزاید. اگر قرار بود تنظیم چهره مجری هم بدون تغییر باشد، باید احسان علیخانی هم چهره‌ای شبیه «سایمون» معروف گات‌تلنت‌ها می‌بود.
"مافیا" که به درد ایتالیا می‌خورد تا ایران!
سلطان‌محمدی در خصوص مسابقه "دست فرمون" و "سبقت"، گفت: در مسابقاتی مانند "دست فرمون" که چهره‌های آشنای ورزشی یا دیگر حوزه‌ها را می‌آورند، اگر دیدن این چهره‌ها برای افزایش تعداد بیننده‌ها است، پس به زمان پخش آن دقت شود و فقط برای پرکردن آنتن نباشد مانند مسابقه "سبقت". حتی از ظاهرسازی یکسان مانند آنچه در مسابقه "مافیا" دیده شده که شرکت‌کننده‌ها با لباس فرم یکسان حضور دارند، اجتناب شود. البته نام این "مافیا" هم از اشتباهات پایه‌ای تلویزیون است که همه مسابقاتش نام ایرانی دارد (عصر جدید، اعجوبه‌ها، سبقت، ایرونی‌جات، میدون، نغمه عشاق و امثال آن) به جز این یکی که بیشتر به درد ایتالیا می‌خورد تا ایران!
"دورهمی" و "خندوانه" توجه کنند!
وی در خاتمه افزود: دقت در جزئیات، هدفمندی برنامه، توجه به مخاطبان انبوه و مانند آن که در ابتدای متن هم یادآور شدیم، بخشی از نکاتی است که در تولید مسابقات فعلی و بعدی تلویزیون و حتی در دور جدید "دورهمی" یا "خندوانه" باید به آن توجه کرد و فضا را خیلی خاص نکرد.
انتهای پیام/
