جای خالی نقد در ادبیات دینی کودک و نوجوان

خبرگزاری تسنیم،‌ سید‌علی کاشفی‌خوانساری:

ادبیات دینی کودک و نوجوان بحثی میان‌رشته‌ای است که متخصصان ادبیات کودک و نوجوان، دین، تعلیم و تربیت، تاریخ، روانشناسی، رسانه و... هریک از منظر خود به آن پرداخته‌اند.

نخستین کتاب‌های کودک و نوجوان جهان و ایران کتاب‌هایی با مضامین دینی بوده‌اند و امروزه نیز درصد قابل توجهی از کمیت کتابهای کودک و نوجوان ایران را کتاب‌های دینی تشکیل می‌دهند. با این حال کارشناسان این حوزه معتقدند کیفیت، مقبولیت و اثرگذاری این دسته از آثار محل تردید است. این آثار نه مقبول و مطلوب بیشتر بچه‌هاست و نه مورد تأیید کارشناسان ادبیات کودک و نوجوان.

یکی از دلایل اصلی ضعف در این حوزه نگاهی خاص است که نسبت به کتاب‌های دینی کودک و نوجوان وجود دارد. این کتاب‌ها با کمترین دقت و سخت‌گیری در ممیزی مجوز می‌گیرند، بدون نیاز به کیفیت ادبی و هنری از فروش بالای دولتی و مردمی برخور دارند، عدم توفیق در جشنواره‌ها و فهرست کتاب‌های مناسب تأثیر منفی در سودآوری اقتصادی آنان ندارد و از سکوت نشریات ادبی و محافل هنری و روشنفکری درباره خود گلایه‌ای ندارند.

نتیجه این وضعیت افت کیفی شدید و محسوس این آثار، قلت آثار مناسب، ناشناخته ماندن آثار برجسته و متفاوت، اشکالات تاریخی و اعتقادی فاحش و مکرر در بسیاری از آثار، رشد نامتوازن کتاب‌های چند حوزه خاص (مثل شهدای کربلا، حجاب و...) و مغفول ماندن بسیاری از حوزه‌ها در اعتقادات، احکام، شخصیت‌ها، مناسک، فرهنگ و تمدن اسلامی، عوام‌گرایی شدید، غیبت نویسندگان و تصویرگران طراز اول، ترک تازی بازاری‌ترین ناشران و غیبت بسیاری از ناشران شناخته شده، بی‌توجهی برخی از این آثار به حقوق کودک و مسائل تربیتی، غیبت این کتاب‌ها در کتابفروشی‌ها و عرضه در مراکز غیرمرتبط و... بوده است.

سکوت خواسته و ناخواسته گروه‌های مختلف درباره کتاب‌های دینی کودک و نوجوان دلایلی متفاوتی دارد: ناشران و نویسندگان این کتاب‌ها با صنف و خانواده کتاب کودک و نوجوان پیوند و ارتباطی ندارند؛ منتقدان از نقد این آثار پرهیز دارند چرا که نوشته‌های آنان ممکن است به مخالفت با اصل دین تعبیر شود؛ روشنفکران و محافل روشنفکری علاقه‌ای به ادبیات کودکان و ادبیات دینی ندارند و از هرگونه توجهی به این آثار پرهیز می‌کنند، منتقدان ادبیات کودک اطلاعات دینی و تاریخی لازم برای تحلیل و نقد این کتاب‌ها را ندارند؛ مجلات تخصصی نقد کتب دینی، ادبیات کودک را جدی نمی‌گیرند و به بررسی این آثار ورود نمی‌کنند و ... .

به بیان روشن‌تر این دسته از کتاب‌ها با سکوتی فراگیر از سوی محافل مختلف روبرو هستند که سبب شده نه کارهای برجسته و ارزشمند تقدیر شوند و نه کارهای سطحی، بنجل و نازل با کوچکترین تذکر و نقدی مواجه باشند.

در یک کلام مشکل اصلی کتاب‌های دینی کودک و نوجوان این است که نقد نمی‌شوند و طبیعی است هر پدیده‌ای که از نقد مصون و عاری باشد، دچار فساد و انحراف و اعوجاج می‌شود.

انتشار نشریه‌ای اختصاصی با موضوع مباحث نظری و نقد کتاب‌های دینی کودک و نوجوان به نحوی که خلأ نقد این آثار برای دست‌اندرکاران این حوزه مرتفع شود، از نیازهای اصلی ادبیات کودک و نوجوان ماست.

چنین نشریه‌ای مخاطبان بالقوه فراوانی خواهد داشت:

• نویسندگان ، شاعران، مترجمان، تصویرگران، ویراستاران و ناشران کتاب کودک و نوجوان
• مدرسان، دانشجویان، منتقدان، پژوهشگران و روزنامه‌نگاران ادبیات کودک و نوجوان
• کتابداران، مروجان کتابخوانی، مربیان مهدهای کودک و مهدهای قرآنی، مربیان امور تربیتی و پرورشی، مربیان کانون پرورش فکری و فرهنگسراها، تسهیل‌گران باشگاه‌های کتابخوانی
• مبلغان دینی، پژوهشگران دین و کتب دینی

این نشریه باید به نقاط مشترک دو مقوله دین و کودکان و نوجوانان بپردازد. منظور از دین، عامترین تعریف موجود شامل ادیان الهی، عرفان، اخلاق و معنویت است که دربرگیرنده موضوعاتی چون الهیات و اعتقادات، احکام و مناسک، تاریخ، چهره‌ها و متون مقدس، قرآن کریم، اهل بیت(ع)، معارف و تعلیم و تربیت اسلامی، فرهنگ و سبک زندگی دینی، تمدن اسلامی و...  است.

خانواده‌ها، کتابداران و مربیان در زمینه ادبیات دینی کودک و نوجوان با نیازها و پرسش‌های فراوانی روبرو هستند. مثلاً:

• ارائه فهرست‌های موضوعی و کاربردی
• مباحث نظری، زیباشناختی، ارزش‌گذاری و شناخت‌شناسی ادبیات دینی کودک و نوجوان
• ترجمه منابع نظری و نقد از زبان‌های خارجی درباره ادبیات دینی
• تاریخ ادبیات دینی در ایران و جهان و تاریخ شفاهی
• توجه و نقد سایر حوزه‌ها و رسانه‌ها همچون مطبوعات کودک و نوجوان، تئاتر کودک، برنامه‌های تلویزیونی و ...
• توجه به تجربیات سایر ادیان و توجه جدی به تجربیات سایر کشورهای اسلامی
• توجه به قصه‌گویی، جشنواره‌ها، جلسات نقد، باشگاه‌های کتابخوانی و تمامی فعالیت‌های ترویجی
•  جستجوی معارف ناب در مکتب اهل بیت(ع) در خصوص تعلیم و تربیت فرزندان و خواندنی‌های ایشان

جا دارد نهادهای متولی در عرصه کتاب و فرهنگ همچون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، آموزش و پرورش، کانون پرورش فکری، نهاد کتابخانه‌ها، حوزه هنری و ... راهی برای جبران این نقص بیابند.

انتهای پیام/