یادداشت|سیاست خارجی ترکیه و توجه به قدرت سخت

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم٬ ترکیه در ماجرای لیبی به دنبال اعزام نیروی نظامی به منظور حمایت از دولت وفاق ملی افتاد و مسئولیت مستقیم این پرونده را به جای مولود چاووش اوغلو وزیر امور خارجه به هاکان فیدان رئیس سرویس اطلاعاتی میت داده و حالا٬ فیدان در کنار ژنرال خلوصی آکار وزیر دفاع٬ این پرونده را مدیریت می‌کنند.

اکنون بسیاری از منتقدین اردوغان از او می‌پرسند: چرا ترکیه به حوزه دیپلماسی باز نمی‌گردد و به جای بهره گیری از ظرایف قدرت نرم٬ صرفاً از قدرت سخت و نیروی نظامی استفاده می‌کند؟ ترکیه در چند سال اخیر در سیاست خارجی خود٬ به سمت و سویی حرکت کرده که غالباً٬ استفاده از قدرت سخت و همراه شدن با قدرت‌ها را بر ضرورت استفاده از قدرت نرم٬ ترجیح داده است.

جمهوری نظامیان و قدرت سخت

در سال 1923 میلادی و زمانی که امپراطوری عثمانی آخرین نفس‌هایش را سر داده و نخستین نظام جمهوری منطقه پایه‌گذاری شد٬ ژنرالی به نام مصطفی کمال پاشا٬ قدرت را در دست گرفت و موسس و رئیس جمهور شد.

اما از عصمت اینونو اولین نخست وزیر گرفته تا فوزی پاشا و کاظم پاشا و دیگران٬ تمام افرادی که در کابینه و دیگر میادین با مصطفی کمال٬ همراه شدند٬ غالباً از سرداران نامی امپراتوری عثمانی در جبهه‌های مختلف منطقه بودند و چنین شد که جمهوری ترکیه به دست نظامیان تاسیس شد.

در همان ماه‌های نخست اعلان موجودیت جمهوری بود که عصیان کردها به رهبری شیخ سعید پیران شروع شد و مصطفی کمال٬ به تندی او را سرکوب کرد. آن واقعه و رویدادهای دیگری همچون عصیان کردهای زازا به رهبری سید رضا درسیمی در کنار هویت و کارنامه نظامی دولت‌‌ها٬ جمهوری ترکیه را نظامی و میلیتاریست بارآورد.

جمهوری ترکیه در سده بیستم میلادی٬ بر اساس برخی پارامترهای ژئوپولیتیک و همچنین بر اساس رویکردهای سیاسی مصطفی کمال آتاتورک و همراهان او٬ توجه به دنیای غرب و توپ زدن در زمین آمریکا و اروپا را بر روابط منطقه‌ای در جهان شرق ترجیح داد و بر اساس همین منطق بود که در نیمه سده بیستم٬ ترکیه نیز به عضویت پیمان نظامی ناتو درآمد.

در این مسیر٬ استفاده از قدرت نظامی٬ توجه به اهمیت پایگاه‌های نظامی هوایی آمریکا و ناتو در اینرجلیک و کوره‌جیک٬ مشارکت در جنگ کره و رویدادهایی از این دست٬ موجب آن شد که نظامی‌گری و حرب٬ ریشه‌دارتر شود.

قدرت نرم در دست گولنی‌ها

نفوذ فرهنگی٬ استفاده از ظرفیت‌های پرورش دانشجوی خارجی و اعزام دانشجوی داخلی به خارج٬ تأکید بر اشتراکات زبانی و قومی با ترک‌های آسیای میانه و تقویت اشتراکات دینی در بالکان٬ استفاده از ظرفیت‌های اسلامی و مدارس دینی٬ تاسیس خانه‌های فرهنگ٬ افزایش تعداد نمایندگی‌های خارج از کشور و افزایش میزان قدرت اثرگذار دیپلماسی٬ استفاده از ظرفیت‌های اثرگذار ورزشی و همچنین برقراری ارتباط با گروه‌های اسلامی مبارز در جهان٬ از جمله برخی ابعاد قدرت نرم ترکیه در اواخر قرن بیستم بوده که البته بخش اعظم آن در دست شبکه قدرتمند فتح‌الله گولن قرار داشت.

همان گروهی که در آخرین دهه قرن بیستم و نخستین دهه قرن بیست و یکم٬ در ترکیه صاحب اعتبار و احترام و اعتباری ویژه بود و با رسانه‌های قدرتمند٬ صدها مدرسه و خانه فرهنگ در کشورهای مختلف و شبکه‌های مالی و اطلاعاتی خود٬ از دولت حزب عدالت و توسعه حمایت می‌کرد و با برگزاری کنفرانس‌های بین‌المللی زبان ترکی٬ هر ساله امکان آن را فراهم می‌آورد که صدها نفر در جهان٬ زبان ترکی را به خوبی فرا بگیرند و به ترکیه سفر کنند.

اما پس از کودتای نافرجام٬ این تشکیلات کنار نهاده شد و بدون تعارف٬ ترکیه بخش قابل توجهی از ظرفیت‌های بهره‌گیری از قدرت نرم خود را از دست داد.

البته چنین نیست که تمام ساختار قدرت نرم این کشور در دست گولنی‌ها باشد. جمهوری ترکیه در حوزه‌های دیگر نیز اقداماتی انجام داده که برخی از آنها عبارتند از:

1.بها دادن به تورنمنت‌های بین‌المللی ورزشی.

2.افزایش قابل توجه فعالیت شبکه‌های تلویزیونی قدرتمند در حوزه سریال‌سازی و صادرات بخش قابل توجهی از این محصولات به کشورهای مختلف جهان.

3.افزایش سطح پوشش و تعداد زبان‌های رسانه‌ها و خبرگزاری‌ها و سرمایه‌گذاری کلان در بخش رسانه‌های برون‌مرزی.

4.تأکید بر ضرورت استفاده از ظرفیت میانجی‌گری در بحران‌های کوچک و بزرگ منطقه‌ای.

5.فعالیت نهادهای قدرتمند خیریه در کشورهای آفریقایی و آسیایی و ارائه خدمات درمانی٬ آموزشی و تغذیه.

6.جذب بیش از دویست هزار نفر دانشجوی خارجی در دانشگاه‌های مختلف ترکیه.

7.استفاده ویژه و تخصصی از ظرفیت‌های صنعت توریسم و صنعت هوانوردی.

جمهوری ترکیه در دوران فعالیت احمد داوود اوغلو در پست وزارت امور خارجه٬ به مفهوم قدرت نرم بهای بیشتری داد و هاکان فیدان نیز در سرویس اطلاعاتی میت٬ بر ضرورت استفاده از قدرت نرم تأکید ویژه‌ای داشته و نسلی از مسئولین رده بالای حزب عدالت و توسعه بر ضرورت استفاده از قدرت نرم تأکید می‌کنند.

اما در چند سال اخیر و به ویژه پس از  تثبیت و تحکیم پایه‌های نظام ریاستی٬ شخص رجب طیب اردوغان در مقام رئیس جمهور و سکان‌دار حزب حاکم٬ تمایل به روندهای سریع و شتابان داشته و استفاده از قدرت سخت و به‌کارگیری قدرت نظامی را بر دیگر ابزارها ترجیح داده است.

شاید به این دلیل که اولاً اردوغان از لحاظ منش شخصیتی٬ بردباری چندانی ندارد که استفاده از راهکارهای طویل المدت را در دستور کار قرار دهد و دوم این که حزب عدالت و توسعه نیز در موقعیتی قرار گرفته که مشاورین و معاونین٬ نظریات چندانی برای ارائه کردن به اردوغان ندارند و قدرت در دست او قبضه شده است.

البته اعمال محدودیت‌های شدید بر رسانه‌ها و ابزارهای فرهنگی٬ فضای پلیسی و بی‌اعتمادی شدید دوران پساکودتا٬ در پیش گرفتن رویکرد حزبی در نصب و عزل روسای دانشگاه‌ها٬ تقویت دوقطبی سیاسی و فکری در ترکیه٬ تأکید بر نتایج استفاده از ابزارهای سریع همچون اعزام نیرو و استفاده از هواپیماهای بدون سرنشین در عملیات‌های مختلف٬ مجموعاً اردوغان را به این جمع‌بندی رسانده که قدرت سخت را بیش از قدرت نرم به کار بگیرد.

یادداشت از محمد علی دستمالی کارشناس ترکیه

انتهای پیام/