میزگرد| آنچه زینب(س) را در تاریخ ماندگار کرد / زن در سنگرگاه خانواده باید محبت و معنویت را تزریق کند

به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، امروزه مباحث مربوط به زنان در صدر مسائل اجتماعی قرار گرفته است؛ چرا که زنان به‌عنوان نیمی از جمعیت جامعه، نقش بسیار مهم و حیاتی در سلامت روانی جامعه و خانواده دارند، نقشی که متأسفانه از مدرنیسم به این سو با جابه‌جایی‌هایی مواجه شد. در تفکر مدرنیسم، زن ابزاری تبلیغاتی در دستان سرمایه‌داران و نیز ابزار تلذذ در دستان کاسبان شهوت و قدرت قرار دارد. آنها برای این منظور با طرح مسئله‌ای مثل تساوی جنسیتی، پای زنان را برای ورود بی‌ضابطه آنان به اجتماع و فعالیت‌های اجتماعی باز کردند و این سرآغاز انحراف جامعه اروپایی و شروع راهی بود که انتهایش بی‌سامانی بنیان خانواده در اروپا بود.

اما در نگاه آموزه‌های ادیان به‌ویژه اسلام،‌ زنانی که به معنویات، رشد و سعادت اخروی خود اهمیت بیشتری می‌دهند، الگوی زن موفق شمرده می‌شوند؛ این دست از بانوان ضمن حفظ حریم خانواده و همسرداری، همواره فرزندانی آرام‌تر و با رفتارهای درست و سازگاری با اجتماع را تربیت می‌کنند و از این رهگذر برای خود و جامعه مؤثر خواهند بود، در واقع بی‌توجهی به مسئله خانواده و به‌ویژه زنان، خانواده سپس جامعه را به‌سمت عقب‌ماندگی ملموسی سوق می‌دهد.

این مسائل ما را بر آن داشت به‌مناسبت وفات حضرت زینب سلام الله علیها و همزمانی آن با صدور پیام رهبر معظم انقلاب به کنگره «هفت‌هزار زن شهید کشور» که از آن با عنوان "الگوی سوم زن" یاد می‌شود،  میزگردی با حضور مریم ورزدار، عضو هیئت علمی دانشکده حضرت زینب سلام الله علیها و پژوهشگر حوزه زنان و خانواده و فاطمه رایگانی، عضو هیئت علمی دانشکده حضرت زینب سلام الله علیها و پژوهشگر معارف انقلاب اسلامی شکل دادیم.

مشروح این میزگرد را در ادامه می‌خوانید:

رشد و تهذیب زن در اولویت نقش زنهاست

* وجه تمایز بیانیه رهبر انقلاب در "گام سوم زن" با سایر مطالعات مربوط به زنان در چه گزاره‌هایی بود؟

مریم ورزدار:بر اساس فرمایشات رهبر معظم انقلاب، زن در سه ساحت نقش‌آفرینی می‌کند: ساحت اول تهذیب نفس، ساحت دوم، حفظ خانه سالم و خانواده متعادل و ساحت سوم، ولایت اجتماعی است. نقطه تمایز این پیام با سایر مطالعات در حوزه زنان در این است که همیشه وقتی درباره زن صحبت می‌کنیم، عمدتاً به نقش وی در محیط خانواده می‌پردازیم، اما اولین نقشی که رهبر معظم انقلاب برای زن ترسیم می‌کنند، ساحت رشد و تهذیب اوست؛ یعنی بانویی که به تزکیه و رشد معنوی خود نپردازد، قطعاً توانایی تأثیرگذاری در محیط اطراف خویش و به‌ویژه تربیت فرزند را نخواهد داشت.

دومین نقطه افتراق این پیام با سایر فرمایشات رهبر انقلاب و سایر اندیشمندان مطالعات زنان، به‌کارگیری مفهوم ولایت اجتماعی است؛ یعنی اعتقاد به نقش‌آفرینی زنان در عرصه اجتماع. معتقدم اگر این دیدگاه را به بانوان مسلمان به‌درستی ارائه دهیم و آن را تبیین کنیم، به‌طور حتم راه خود را پیدا می‌کند و منشأ اثر خواهد بود به‌گونه‌ای که در سیاستگذاری‌های کلان در حوزه زنان اثر خواهد داشت.

فاطمه رایگانی:نسبت زن با انقلاب اسلامی یا نقش زن در انقلاب اسلامی و جایگاه وی در این حوزه مهم است، نگاه خاص امام و رهبر انقلاب به زن از حیث انسان‌شناسی است؛ یعنی انسانیت را بر مسائل جنسیتی مقدم می‌کنند؛ رهبر انقلاب همین که سه ساحت فردی، خانوادگی و اجتماعی را برای زنان در نظر گرفته است و در این بین ساحت فردی را مقدم بر سایر ساحت‌ها می‌کنند، دقیقاً به‌دلیل مسائل انسان‌شناسانه است، یعنی زن، سوای از نگاه جنسیتی، انسانی است که توانایی رشد و تعالی روح را دارد و در این بین تفاوتی با مردان ندارد.

البته باید مدنظر داشت، زن چه در حق و چه در تکلیف، تفاوتی با مرد ندارد، آنچه متفاوت می‌شود، قالب‌ها است. این خیلی نگاه مهمی است و در واقع تغییرات خیلی زیادی را همین نحوه ورود به بحث ایجاد می‌کند و شأنی را برای زن قائل می‌شود که ما می‌توانیم نام آن را الگوی سوم بگذاریم.

* اکنون مشاهده می‌کنیم غرب الگویی را درباره زنان به جوامع ارائه می‌دهد که نه‌تنها موجب رشد و ترقی زن نیست بلکه او را به اوج انحطاط اخلاقی و رفتاری می‌رساند، وجه تمایز این الگوها با الگوی اسلامی چیست؟

مریم ورزدار: روش پرداختن به مسائل زن در غرب، بسیار تک‌ساحتی و بدون در نظر گرفتن سیر تاریخی است. زن در الگوی غربی، زنی است که اگرچه در اجتماع وارد شده، اما نقش او در اجتماع، نقشی ابزاری و با سرکوبی امیال زنانه و ظرافت‌های او همراه است؛ با این رویکردها زن دچار زیان می‌شود و شالوده خانواده‌ها از هم می‌پاشد.

در مقابل، الگوی زن شرقی است؛ این زن هرچند آفت‌های حضور بی‌حساب و بدون مرز در جامعه را ندارد و به آن صورت که در غرب وجود دارد، استفاده ابزاری از وی نمی‌شود، اما از آنجایی که محدود در خانواده خویش است، چنین زنی فردی تاریخ‌ساز و تمدن‌ساز نیست و ظلمی به ساحت زن است که در تاریخ نقشی نداشته باشد. این مسئله ظلم به تاریخ و تمدن نیز محسوب می‌شود.

اما در نگاه اسلامی آن، زنی را داریم که با حفظ حریم‌های زنانه‌‌اش تمدن‌ساز و تاریخ‌ساز است و نقش اجتماعی دارد. این الگوی سوم از آنجایی ساخته می‌شود که به انسانیت زن توجه دارد و از این منظر به نقش‌های اجتماعی او می‌پردازد.

زنان در نگاه رهبر انقلاب معماران ایران جدیدند

* آیا معتقدید با مطالعه منظومه بیانات رهبر معظم انقلاب در حوزه زنان، در برخی موارد زنان وزن بیشتری در تمدن‌سازی نسبت به مردان دارند؟ 

مریم ورزدار:همین طور است. رهبر انقلابزنان را در الگوی سوم، به‌عنوان معماران ایران جدید یاد می‌کنند، در حقیقت وقتی زن شرقی را تفسیر می‌کنند، وی را عنصری در حاشیه و بی‌نقش در تاریخ‌سازی می‌دانند. با توجه به این موضوع، آیا مطلوب است که زن را موجودی بدانیم که باید در خانه بنشیند و هیچ تعاملی با اجتماع نداشته باشد؟ آیا در عصر حاضر که شبکه‌های مجازی سایه بر جوامع بشری انداخته است و تولید محتوا می‌کند، متصور است که بانویی در خانه بنشیند و هیچ بازخورد بیرونی نداشته باشد؟

زن در تعریف غرب یعنی ابزار جنسی نظام سرمایه‌داری

از دیگر سو اگر زن غربی که ورود بی‌ضابطه به اجتماع دارد، فلسفه زن بودن خود را بشناسد و به نقش خود در چرخه عالم پی ببرد، به‌طور قطع به رفتار او جهت مثبت می‌دهد. زنان غربی اکنون خود به این مسئله اذعان دارند که زن در غرب به انحطاط رفته است و تاکنون از آنها استفاده ابزاری شده است؛ نشان به اینکه طی این چند سال اخیر اعتراضات خیابانی آنها را از سوی آنها و حتی بازیگران‌شان مبنی بر سوءاستفاده جنسی در رسانه‌ها شاهد بودیم؛ این از آن روست که هیچ الگوی دینی در جوامع غربی وجود ندارد به‌قول رهبر انقلاب، زن در تعریف غرب یعنی ابزار جنسی نظام سرمایه‌داری.

خانواده را سنگرگاه خود بدانیم

* رهبر معظم انقلاب از خانواده با تعبیر سنگرگاه یاد می‌کند، این تعبیر از چه منظری قابل ارزیابی است؟

مریم ورزدار: رسول خدا(ص) و ائمه اطهار(ع) از تعابیری مثل جهاد در حوزه خانواده یاد کرده‌اند، مثلاً فرمودند جهاد زن، خوب همسرداری است؛ جِهَادُ الْمَرْأَةِ حُسْنُ‏ التَّبَعُّل‏، یا اینکه در حدیثی جهاد مرد را کسب رزق حلال دانستند؛ اگر بخواهیم به‌طور صحیح به این مفهوم بپردازیم، آیت الله جوادی آملی در کتاب «زن در آیینه جلال و جمال» به‌خوبی این مفهوم را تعریف می‌کنند و مفهوم آن را این‌گونه می‌دانند که بانو در منزل رفتاری داشته باشد که شوهرش بیرون از منزل گرفتار گناه نشود و در منزل کاری کند که گناه و آلودگی وارد خانه این خانم نشود.

با توجه به این منظری که رسول اکرم(ص) نسبت به جهاد مرد و زن ارائه دادند، رهبر معظم انقلاب نیز خانواده را سنگری معرفی می‌کنند که زن و مرد باید برای حفظ آن، هر کدام نقش خود را به‌خوبی ایفا کنند.

فاطمه رایگانی:درباره مسئله زنان نگاه انسان‌شناسی باید حاکم باشد، با این تعریف که انسان برای هدفی به دنیا آمده است. انسان آمد تا راه دستیابی به جامعه آرمانی و توحیدی را هموار کند؛ مسیر آن هم عبودیت و بندگی خدا و رسیدن به مقام لقاء‌اللهی است. باید توجه داشت این‌چنین نیست که این مسیر بدون مانع باشد بلکه بشر آمده تا با این موانع مبارزه کند و در مسیر حق قرار بگیرد. ما نام این مبارزه را جهاد می‌گذاریم؛ از این رو زیست مؤمنانه مساوی با زیست مجاهدانه است؛ یعنی انسان به دنیا می‌آید تا به نقطه‌ای مطلوب در نظام هستی برسد؛ برای دستیابی به این نقطه باید مجاهدت کند.

نکته‌ قابل اشاره این است که خانواده در نگاه رهبر انقلاب سلولی از جامعه‌ای است که باید پرداخت شود. خانواده‌ها اساسی‌ترین سلول‌های آن جامعه آرمانی‌اند؛ یعنی خانواده در نسبت با جامعه یک سلول تعریف می‌شود؛ آن وقت است که نام سنگر بر آن تلقی می‌شود. شما اگر عرصه جامعه را عرصه نبرد حق با باطل بدانید، سنگرهای این رزمگاه خانواده‌ها می‌شوند. رهبر معظم انقلاب با این نوع نگرش، خانواده را سنگری مستحکم معرفی می‌کنند و در این بین زن، مدبّر این سنگر و فرزندان، سربازان سنگرند که باید تربیتی صحیح شوند تا در جامعه نقش خود را به‌خوبی ایفا کنند.

به‌صورت کلی در ادبیات رهبر انقلاب، تعابیر جنگی و مجاهدانه می‌بینیم. جهاد، سنگر، فرمانده و ... چرا که ایشان عرصه عالم را عرصه نبرد حق و باطل می‌دانند؛ بنابراین شما در این نبرد، سنگر، فرمانده و خط مقدم می‌خواهید. بنابراین اگر قصد فهم "خانواده به‌مثابه سنگر" را داریم، باید پازل اندیشه امام و رهبر انقلاب را فهم کنیم. در این سنگر فقط زن نقش ندارد بلکه افراد همگی اعضای این سنگرند. زن، مدبر و نقش‌آفرین اصلی این سنگر است.

فاطمه رایگانی: رهبر انقلاب بلافاصله تعبیر قرآنیِ «کلمه طیبه» را برای خانواده به‌کار می‌گیرند. اگر خانواده سنگر است، باید در خط مقدم این رزمگاه مبارزه کند، عضوی مؤثر در این سلول باشد. رهبر معظم انقلاب می‌فرمایند زنان تربیت‌کنندگان سربازان نهضتند. در این سنگر سرباز نهضت تعریف می‌شود. نهضت چیست؟ همان ساخت جامعه‌ای بدون مانع برای رسیدن به کلمه توحید.

اما درباره کلمه طیبه باید بدانیم قرآن طیبه را به چه معنا به‌کار می‌گیرد. ما طیبه را به‌معنای پاکیزه فرض می‌کنیم. طیبه، سرریزکننده برکت و پاکی است. ما مدام این عبارت را داریم که می‌گوییم حضور اجتماعی زنان در اندیشه امام و آقا تکلیف است، منتها زمانی که پای خانواده وسط می‌آید، اولویت با خانواده است، اما ما همیشه به‌راحتی از آن عبور می‌کنیم.

مسئله اساسی‌تر اینکه باید پرسید؛ جامعه کجا است؟ آیا جامعه جایی است که لزوماً از پشت در خانه آغاز می‌شود؟ چه‌زمانی توانایی دارم در خانواده‌ام فعالیت اجتماعی بکنم؟ زمانی که خانواده را به‌گونه‌ای صورت‌بندی کنم که کلمه طیبه باشد؛ یعنی علاوه بر تربیت فرزندان پاک، سرریز این پاکی وارد جامعه شود؛ نه اینکه صرفاً فرزند خوبی تربیت کردم که صرفاً درس خود را خوب می‌خواند، شغلی هم دارد و در صورت کلی بچه خوبی است، اینها حداقل‌های خانواده است؛ از این جهت رهبر معظم انقلاب می‌فرمایند خانواده پایدار لزوماً کلمه طیبه نیست، زمانی اتفاق می‌افتد که سرریز آن به جامعه برسد.

آنچه این سنگر را متزلزل می‌کند، این است که من به‌عنوان زن منشأ خیرات نباشم و در نهایت خانواده من آن کارکرد را نداشته باشد. چه‌زمانی توانایی سرریز خیرات و برکات را در خانواده خودم خواهم داشت؟ زمانی که خودم صاحب این خیرات باشم، اما زمانی که مردان و زنان درکی از نقش خود نداشته باشند، نه خودشان می‌توانند صاحب معنویات و خیرات باشند و نه اینکه برای جامعه افرادی معنوی تربیت کنند، اینجا است که مسئله تهذیب بانوان جلوه‌گر می‌شود.

* مهم‌ترین نقشی را که زن باید در سنگرگاه خانواده ایفا کند در چه گزاره‌هایی تعریف می‌کنید؟  

مریم ورزدار: زن باید برای تثبیت "خانه سالم" بکوشد. سلامت هم حوزه‌های متعددی دارد که شامل امنیت روانی و جسمی می‌شود. این امنیت را زن به ارمغان می‌آورد. او با اخلاق خوش و تربیت صحیح که برگرفته از آموزه‌های قرآن و عترت است، محیط خانواده را ایمن‌سازی می‌کند؛ خانواده‌ای مطلوب است که نه در آن استبداد حاکم باشد و نه به گونه‌ای رها باشد که اعضای آن به ابتذال کشیده شوند، بلکه باید فضایی از محبت و شادی همراه با معنویت حکمفرما باشد تا اعضای آن رشد کنند.

 متأسفانه هویت زنانه در جامعه روز به روز کمرنگ‌تر می‌شود. زنان تا زمانی که به هویت زنانه خود افتخار نکنند و بخواهند خارج از نقش خود وارد هر عرصه‌ای شوند، رشد نمی‌کنند. اکنون هر بانویی که مانند مردان رفتار کند و مدیریت مردانه اعمال کند، بانوی موفق شمرده می‌شود در حالی که نباید اینچنین باشد. بانوانی را در تلویزیون به عنوان زن نمونه معرفی می‌کنند که شاخصه‌های مردانه در او پررنگ است. زن موفق در نگاه اسلام، بانویی است که ضمن حفظ ارزش‌های معنوی، حضور تمدن‌سازانه و مؤثری دارد. چنین افرادی در تاریخ ماندگار شدند. اگر مریم سلام‌الله شاخصه زن نمونه در نگاه ادیان به ویژه دین اسلام شناخته شد، اگر ما فوق ایشان، حضرت زهرا سلام‌الله علیها همیشه در تاریخ ماندگار شد، به دلیل حفظ ارزش‌های معنوی در کنار نقش‌های تمدن‌سازانه آنها است.

* از نقش حضرت زینب سلام‌الله در تمدن‌سازی یاد کردید؛ در این باره بیشتر توضیح می‌دهید؟

مریم ورزدار: همان طور که می‌دانید، امام حسین قیام خویش را برای احیای سنت پیامبر (ص) آغاز کردند، سنتی که به دلیل اهمال‌کاری عده‌ای از سرمداران حکومت اسلامی و به تبع فساد برخی حکام اموی تضعیف شده بود. در واقع امام علیه‌السلام در شرایطی قیام کردند که مسلمانان با تبلیغات دشمن تبدیل به دشمنان درجه یک اهل بیت وحی شده بودند تا آنجا که ایشان را خارجی معرفی می‌کردند. شهادت امام حسین احیایی در امت اسلام به وجود آورد که دنباله مثبت آن را در سده‌های بعدی مشاهده می‌کنیم. منتها پس از واقعه عاشورا یکی از رفتارهای حضرت زینب روشنگری ابعاد مختلف قضیه عاشورا بود. ایشان با خطبه‌های خویش دل‌های زنگارگرفته مردم و ذهن‌های فریب‌خورده آنها را بیدار کرد. حضرت زینب(س) نشان داد داشتن شجاعت در برابر دشمن و حضور مؤثر در جامعه همراه با حفظ عفت و عزت نفس برای یک زن مسئله ناممکنی نیست.

بنابراین آنچه زینب سلام‌الله علیها را در تاریخ ماندگار کرد، در وهله اول همراهی با امام عصر خویش و تربیت در مکتب وحی بود و در وهله بعد که حاصل همین تربیت الهی است، حفظ عفت و عزت نفس برای حضور مؤثر در جامعه و در تقابل با دشمن بود.

مریم ورزدار:ما حتی درباره یاوران ظهور در روایاتمان نشانی از بانوان هم می‌بینیم؛ یعنی زنان استعداد یاری امام عصر را دارند. آیا فکر کردیم که خلأ غیبت به دلیل عدم تکمیل این عده از مؤمنان است که باید نقش مدیریتی خود در موضوع ظهور را به خوبی و منطبق بر آموزه‌های اسلام ایفا کنند؟ آنهایی که باید والیان امر ظهور باشند چه ویژگی‌هایی باید داشته باشند؟ وقتی از این منظر نگاه می‌کنیم متوجه می‌شویم که چرا رهبر معظم انقلاب مسئله تهذیب را به عنوان اولویت بحث زنان معرفی کردند؛ در واقع هم مردان و هم زنان باید در ابتدا در ساحت رشد و تهذیب خویش کوشا باشند تا منشأ اثرگذاری در امر ظهور قرار گیرند؛ بنابراین مردان نیز باید دغدغه رشد و تهذیب زنان را داشته باشند و شرایط را برای این امر برایشان فراهم کنند. گاهی مشاهده می‌کنیم حتی بانوانی که دغدغه رشد و پایبندی به ارزش‌ها را دارند، در روندی قرار می‌گیرند که از ارزش‌های الهی دور شده و در عمل وارد الگوی غربی می‌شوند. چقدر تلاش کردیم ساحت تهذیب و رشد معنویت زنان در جامعه محقق شود؟ استقلال شخصیت و هویت زن به همین ساحت وابسته است.

حتی وقتی الگوی زن در قرآن را مطالعه می‌کنیم، با ارزش‌های ایمانی و اخلاقی مواجه می‌شویم نه شخصیتی که هویت خود را در کسب موقعیت‌های اجتماعی می‌داند؛ مثلاً هرگاه از همسر فرعون یاد می‌شود از واژه «امرأة» یعنی زن استفاده می‌شود؛ چرا که اسم مهم نیست بلکه خصلت‌های این بانوان جلوه بیشتری دارد. اگر زن فرعون مطالبه خانه‌ای در بهشت می‌کند، به خاطر مقام قرب به خداوند است. مقام «عندیت» او نسبت به خداوند به چنین بانویی ارزش داده است. چرا در مواجهه با بانوان، این ارزش‌ها نادیده گرفته می‎شود؟

وقتی بانویی که با هزار رقم آرایش در مقابل مردان حاضر می‌‎شود و صرفاً به موفقیتی دنیوی دست پیدا می‌کند، به عنوان زن نمونه معرفی می‌کنیم، در واقع به جامعه الگوی منفی ارائه می‌دهیم؛ الگویی که در آن، زن عنصری اثرگذار در مسیر برنامه‌های الهی و ظهور امام عصر (عج) نیست.

تساوی جنسیتی در نگاه قرآن، تساوی در حقوق معنوی است

* شما در بخشی از صحبت‌های خود درباره انفعال صدا و سیما در معرفی الگوی زن نمونه یاد کردید؛ این نهاد به عنوان اثربخش‌ترین نهاد فرهنگی چه نقشی باید ایفا کند؟

فاطمه رایگانی: صدا و سیما ارائه‌دهنده محتویات است. ما باید ابتدا بپرسیم کلاً جمهوری اسلامی برای تربیت انسان چه برنامه‌ای دارد؟ آیا همین مفهوم "انسان مجاهد" در مدارس و دانشگاه‌ها تدریس می‌شود؟ همین چالش سبب می‌شود انسان‌ها تکلیفشان با خودشان مشخص نباشد. من اگر نقش خود را به عنوان مرد بفهمم، ضرورت نقش زن در کنار خودم را خواهم فهمید. آیا فهمیدم؟ یعنی قضیه‌ای دو طرفه است؛ بنابراین موضوع من صرفاً درباره حوزه زنان نیست بلکه شامل مردان هم می‌شود. همان طور که اشاره کردیم، قرآن درباره حقوق معنوی تساوی جنسیتی برقرار می‌کند و گاهی راه را برای زنان هموارتر می‌کند.

فرآیند تربیتی اگر پس از انقلاب زمین گذاشته شود و تکلیف افراد مشخص نشود، جامعه متزلزل می‌شود. اگر سنگر خانواده را متزلزل می‌بینیم و خانواده به هویت طیبه خود دست نمی‌یابد، برای آن است که این هویت را برای افراد جامعه جا نینداختیم و افراد هم نسبت به نقش‌های خود بی‌تفاوت شدند.

ما تا الگوهای موفق و مؤثری مانند حضرت زهرا سلام‌الله علیها و دختر بزرگوار ایشان و یا بهتر است بگوییم شاگرد مکتبشان حضرت زینب سلام‌الله علیها را پیش رو داریم و از آنها استفاده نمی‌کنیم، همواره عقبگرد خواهیم داشت.

انتهای‌پیام/