«معجزه آبخیزداری» | آشنایی با "آبخیزداری کوهستان"

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم،کوه­‌ها برج­‌های آبی طبیعت هستند. چه اینکه هوا و بخارهایی که در اطرف کره زمین در چرخش هستند، توسط کوه‌ها رهگیری شده و به سمت آسمان هدایت می­‌شود؛ پس از آنکه این بخارها، به ابرهای متراکم تبدیل شد به‌صورت باران و برف بر زمین می­‌بارد. کوه­‌ها معمولاً نزولات آسمانی را به صورت­‌های مختلف مثل برف و یخ در خود ذخیره کرده و در دوره­‌های گرمتر آزاد می­‌کنند.

جای تعجب نیست که در مناطق نیمه‌خشک و خشک، بیش از 70 تا 90 درصد از جریان رودخانه­‌ها از مبدأ کوهستان به‌وجود می­‌آید و در مناطق معتدل 30 تا 60 درصد آب شیرین از نواحی مرتفع فراهم می­‌شود. طبق بررسی­‌های به عمل آمده در حوزۀ آبخیز راین در اروپا، کوه­‌های آلپ سرمنشأ 31 درصد (در تابستان بیش از 50 درصد) از جریان­‌های سالانۀ رودخانه­‌ها را به خود اختصاص داده­‌اند. در واقع می­‌توان گفت، سرشاخه و سرمنشأ جریانات آب تمامی رودخانه­‌های اصلی جهان، کوه­‌ها هستند.

آبخیزداری کوهستان، از دو جنبۀ مهم و اساسی بسیار حائز اهمیت است و باید در تصمیم­‌گیری­‌ها و سیاست­‌ها مورد توجه جدی واقع شوند:

1. تأمین آب شیرین

کوهستان، یکی از منابع اصلی تأمین آب شیرین به شمار می­‌رود که از این آب می­‌توان در مصارف مختلف شرب، کشاورزی، شیلات و غیره استفاده کرد. امروزه 12 درصد ماهیانی که صید و مصرف می‌شود، حدود 20 درصد از تولید برق، حدود 40 درصد از تولید محصولات غذایی در دنیا وابسته به آب شیرین است.

حدود بیش از یک میلیارد نفر در سراسر جهان از دسترسی به منابع آب شیرین و سالم بی­‌بهره­‌اند. همچنین در دنیا کشورهای زیادی هستند که به دلیل کمبود آب شیرین، توانایی تولید موادغذایی و ایجاد یک اقتصاد پایدار را از دست داده­‌اند و این امر پیامدهای جدی برای امنیت غذایی این‌گونه کشورها را به دنبال داشته است.

با انجام عملیات آبخیزداری در مناطق کوهستانی به‌ویژه در مناطق جنگلی مرتفع، می‌توان آب ساکنان شهرها و روستاهای نزدیک به ارتفاعات را از کوهستان با هزینه­‌های بسیار اندک تأمین کرد و ساکنان این مناطق را از این نعمت خدادادی بهره­‌مند ساخت. این در حالی است که متأسفانه مشاهده می­‌شود در کشورمان ساکنان مناطقی که خود سرچشمه و منبع آب هستند، از این نعمت خدادادی بی­‌نصیب هستند یا اینکه آب این‌گونه مناطق با صرف هزینه­‌های گزاف تأمین می­‌شود. 

2. جلوگیری از وقوع سیل

نقاط کوهستانی بستر نخستین مراحل تشکیل سیلاب و سرمنشأ بسیاری از خسارت­‌های سهمگین هستند؛ بر خلاف تصورها، کوهستان به علت تماس دائمی با نزولات آسمانی مثل برف و باران، دارای اکوسیستم شکننده­ و ناپایداری است و خاک این‌گونه مناطق به دلیل ارتفاع آهسته­‌تر و کندتر از سایر مناطق شکل می­‌گیرد، و خاک به وجود آمده نیز اغلب جوان، کم­‌عمق، دارای چسبندگی ضعیف و مستعد فرسایش است. از این رو چنانچه در این گونه مناطق عملیات آبخیزداری انجام نشود، باکمترین میزان بارش، علاوه بر اینکه سبب وقوع سیل شده، حجم عظیمی از سیلاب همراه با گل­ و لای، به شهرها و مناطق مسکونی جریان خواهد یافت که بعضاً خسارت­‌های شدید مالی و جانی را به دنبال خواهد داشت.

آنچه مزید علت بر وقوع سیل از مناطق کوهستانی می­‌شود، فعالیت­‌های انسانی است که تعادل اکوسیستم­‌های کوهستان را بر هم می­‌زند؛ فعالیت­‌هایی مثل تخریب و نابودی جنگل­‌ها به‌خصوص در مناطق مرتفع، ساخت جاده­‌ها در کوهستان و جنگل­‌های مرتفع، کشاورزی ناپایدار، شخم زدن نامناسب اراضی شیبدار، ساخت مناطق تفرجگاهی مثل ویلاها و غیره در مناطق کوهستانی باعث می­‌شود اکوسیستم کوهستان دچار اختلال شده و این امر منجر به وقوع حوادث طبیعی به‌خصوص سیل و زمین لغزش­‌ها شود.

این در حالی است که اکوسیستم­ سالم کوهستان علاوه بر جلوگیری از وقوع سیل می­‌تواند به جلوگیری از فرسایش خاک، کاهش رسوب‌گذاری در مخازن سدها، کاهش خطرات آلودگی آب و غیره کمک شایانی داشته باشد و طبیعت و محیط زیستی سالم را برای کسانی که در مناطق پایین دست زندگی می­‌کنند به ارمغان بیاورد.

آبخیزداری کوهستان از یک جنبۀ دیگر نیز بسیار حائز اهمیت است؛ این جنبه آن است که جمعیت کوهستان در کشورهای مختلف دنیا به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه از فقیرترین و محروم­‌ترین افراد هستند، به علت عدم آگاهی و درک صحیح از اصول حفاظت طبیعت و محیط زیست، مجبورند برای امرار معاش خود به شیوه­‌های غیر استاندارد و مخرب طبیعت و محیط زیست روی بیاورند، که این مسئله می­‌تواند منجر به وقوع بلاهای طبیعی مثل سیل شود یا اینکه آن را به‌طور فزاینده­‌ای تقویت کند.

این در حالی است که چنانچه اصول آبخیزداری رعایت شود، مناطق کوهستانی استعداد و ظرفیت­‌های بسیار زیادی برای رونق کسب و کار، بهبود معیشت ساکنان و جوامع محلی را داراست، از جمله این استعدادها و ظرفیت­‌ها می­‌توان به ایجاد باغ­­‌های دیم در این‌گونه اراضی اشاره کرد. در این صورت است که نه‌تنها از وقوع سیل و فرسایش خاک جلوگیری به عمل خواهد آمد بلکه باعث رونق اقتصادی مناطق کوهستانی و بهبود معیشت ساکنان این مناطق به روشی پایدار خواهد شد و از مهاجرت آنها به شهر و حاشیه‌نشینی جلوگیری به عمل خواهد آمد.

بنابراین می­‌توان گفت آب برای زندگی انسان ضروری و حیاتی است و آب منبع حیات و زندگی است «و جعلنا من الماء کل شیء حیّ» و برای تأمین آب سالم و شیرین، ضروری است اکوسیستم کوهستان سالم و از هرگونه تخریب مصون بماند و لازمۀ این امر آبخیزداری در این مناطق است. بدین سبب مراقبت از کوهستان­‌ها و آبخیزداری کوهستان می­‌تواند ما را به استفاده پایدار از این نعمت الهی و خدادادی امیدوار سازد.

انتهای پیام/