گزارش| واحد "نهضت‌های آزادیبخش"؛ گروهی مورد حمایت "منتظری" که در خدمت دشمن بود
آیت‌الله منتظری علیرغم تصمیم امام خمینی مبنی بر حذف واحد "نهضت‌های آزادیبخش" از سپاه، دستور به تشکیل مجدد آن زیرنظر خود داد؛ تصمیمی که به اعتراف مهدی هاشمی به توصیه یک دیپلمات بیگانه بود.
گروه تاریخ انقلاب خبرگزاری تسنیم – محمدحسن جعفری : نهضت‌های آزادیبخش، سازمانی بیرون از نهاد تازه تاسیس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بود که چندی بعد به سپاه اضافه شد. هرچند حجت‌الاسلام محمدمنتظری پایه‌گذار این سازمان بود، اما سیدمهدی هاشمی که با سفارش و فشار آیت‌الله منتظری در سپاه رشد کرده بود، مسئولیت این بخش را برعهده داشت.
سیدمهدی هاشمی شعار صدور انقلاب و حمایت از نهضت‌های آزادیبخش را مطرح می‌کرد؛ اما رویکرد و اعمال او مورد قبول امام خمینی (ره) نبود و حتی چند مورد از کارهای او موجب آبروریزی نظام جمهوری اسلامی ایران شد. امام خمینی (ره) در نهایت دستور به انحلال این سازمان را دادند و سیدمهدی هاشمی از سپاه اخراج شد.
آیت‌الله منتظری که علاقه شدیدی به سیدمهدی هاشمی داشت، پس از انحلال واحد نهضت‌های آزادیبخش در سپاه، او را مسئول راه انداختن تشکیلات مشابهی مانند گذشته زیرنظر خود کرد. تشکیلاتی که منجر به شکل‌گیری خانه تیمی مسلحانه و بروز اقدامات خشن شد.
** رشد سفارشی مهدی هاشمی و واحد نهضتها در سپاه
براساس گفته‌های محسن رفیق‌دوست تشکیلات نهضت‌های آزادیبخش توسط حجت‌الاسلام محمد منتظری و بیرون از ساختار سپاه به وجود آمد؛ اما بعد این تشکیلات به داخل سپاه منتقل شد و مهدی هاشمی مسئول آن شد.
مهدی هاشمی پیش از انقلاب اسلامی به اتهام قتل آیت‌الله شمس‌آبادی در زندان بود و در همان سال‌ها همراه با محمد منتظری برای مبارزات چریکی، سفرهایی به لبنان و لیبی داشت.
در کتاب تاریخ شفاهی تاسیس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی و زیر نظر جواد منصوری اولین فرمانده سپاه تالیف و منتشر شده، آمده است که "مهدی هاشمی یکی از سه نفری بود که از تشکل پاسا در محل گارد سابق شهربانی به همراه محمد منتظری و یوسف کلاهدوز به عنوان اعضای تشکیل‌دهنده‌ی سپاه در جلسه چگونگی ادغام و تشکیل رسمی سپاه پاسداران حضور داشت."
مهدی هاشمی معدوم رئیس واحد نهضت‌های آزادیبخش سپاه
پس از تشکیل رسمی سپاه، او ابتدا معاون روابط عمومی و سپس مسئول آن شد. مهدی هاشمی به دلیل سفارش‌ها و فشارهای آیت‌الله منتظری و فرزندش به مسئولان ارشد سپاه، توانست وارد شورای فرماندهی سپاه شود و مسئول واحد نهضت‌های آزادیبخش بشود.
جواد منصوری اولین فرمانده سپاه گفته است: «شخص آقای منتظری به من خیلی اصرار کردند که از وجود مهدی هاشمی در سپاه استفاده کنید. ما سعی می‌کردیم طفره برویم. آقای منتظری صراحتاً می‌گفت: «مهدی هاشمی از خیلی از شماها لایق‌تر است.» و خیلی محکم از مهدی هاشمی دفاع می‌کرد.»
محسن رضایی مسئول وقت واحد اطلاعات سپاه و از مخالفان مهدی هاشمی هم عنوان کرده است: «آقای منتظری خیلی به آقا (آیت‌الله خامنه‌ای پس از دوره فرماندهی عباس دوزدوزانی برای مدت کوتاهی از سوی شورای انقلاب مسئول رسیدگی به امور سپاه شد) توصیه کرده بود که ایشان شخصیت بسیار بارزی هستند و از توانش در سپاه استفاده شود. آقا هم در جلسه این را از قول آقای منتظری نقل کردند که آقای منتظری درباره ایشان می‌گوید که وی از افراد آینده انقلاب هستند. لذا سیدمهدی هاشمی هم در جلسات شورای فرماندهی شرکت می‌کرد.»
** چه کسی نهضت‌های آزادیبخش را منحل کرد؟
سازمان نهضت‌های آزادیبخش با هدف صدور انقلاب اسلامی و حمایت از نهضت‌های مسلمان و محروم جهان توسط محمد منتظری شکل گرفت؛ اما رویکرد و عمل سیدمهدی هاشمی نه تنها در راستای آن هدف نبود، بلکه به دولت و حکومت جمهوری اسلامی ایران نیز ضربه وارد می‌کرد. در نتیجه در اردیبهشت سال 61 با اصلاح اساسنامه سپاه، واحد نهضت‌های آزادیبخش منحل شد.
اولین درگیری‌ها و اختلافات هاشمی در سپاه با واحد اطلاعات با مسئولیت محسن رضایی بود. محسن رضایی در خصوص غائله سیستان و بلوچستان گفته است: «متاسفانه گروه‌های سیاسی مثل تشکیلات آقای مهدی هاشمی و بعضی از آدم‌های تندرو به جای کمک به ما قوز بالا قوز شده و اوضاع را در مرکز به هم می‌زدند.»
محسن رضایی که نسبت به تحرکات مهدی هاشمی حساس شده بود، به نیروهای خود دستور داد تا فعالیت‌های او و اعضای واحد نهضت‌های آزادیبخش را زیرنظر بگیرند. هوشنگ طاهری از مسئولان عملیاتی واحد اطلاعات سپاه می‌گوید: «خانه عملیات بغل خانه نهضتها بود. چون من در ستاد عملیات مسئولیت داشتم و عملیات ستاد را هم اداره می‌کردم، آقامحسن به ما راجع به آقای سیدمهدی هاشمی و کارهایی که می‌کرد نکاتی گفته بود و گوشی دست ما داده بود... یکی از موضوعات که خیلی شدید شد، بردن سلاح‌های داخل ستاد به بیرون توسط سیدمهدی بود... یک بار ایشان آمد و برخورد خیلی تندی کرد. من اولین بار بود که می‌دیدم یک روحانی تعبیرات زشت به کار می‌برد. تا حالا از یک روحانی این حرف‌ها را نشنیده بودم.»
رضایی معتقد است که درگیری‌های واحد اطلاعات با نهضتها موجب شد که مهدی هاشمی غائله پادگان ولی‌عصر(عج) را به راه بیاندازد. او در کتاب خاطرات خود با عنوان «راه» که توسط مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس سپاه منتشر شده، گفته است: «این‌ها جواب من را در پادگان ولی‌عصر دادند. ترکیبی از بنی‌صدری‌ها و تیپ مهدی هاشمی با هم غائله پادگان ولی‌عصر را درست کردند که امام به صحنه آمد و آن قضیه را جمع و جور کرد.» اشاره رضایی به ماجرایی است که معترضان در پادگان ولی‌عصر درخواست برکنار محسن رضایی از فرماندهی سپاه را داشتند، اما امام در پاسخ آیت‌الله محلاتی نماینده خود در سپاه را به آنجا فرستادند و این پیام را به حاضران منتقل کرد که این خواسته‌ها "از حلقوم دشمنان اسلام است."
هواداران آیت‌الله منتظری و مهدی هاشمی نیز در مقابل ادعا می‌کنند که اختلافات بین رضایی و هاشمی موجب شد تا زمانی که محسن رضایی فرمانده کل سپاه است، واحد نهضتها حذف و هاشمی از سپاه اخراج شود؛ اما بررسی‌ها تاریخی نشان می‌دهد که دستور انحلال واحد نهضتها توسط امام خمینی (ره) صادر شد.
مهدی هاشمی در جلسه فرماندهان سپاه با امام خمینی به شیوه صدور انقلاب و... اشاره کرد. حضرت امام (ره) پس از صحبت‌های مهدی هاشمی، مطالبی را عنوان فرمودند که عمدتاً رد نظرات او بود.
محسن رضایی در خاطرات خود عنوان کرده است که "امام از من سوال کردند: این مهدی هاشمی چطور آدمی است؟ من خدمت امام گفتم بعضی وقت‌ها حرف‌های حقی به وی می‌زنیم، قبول می‌کند. امام فرمود: خوب ازش مراقبت کنید."
امام از پیش از انقلاب اسلامی و به دلیل اتهام مهدی هاشمی به قتل آیت‌الله شمس‌آبادی، او را فردی نامطلوب می‌دانست و حتی یکی دو بار او را قاتل نامیده بود.
امام خمینی در جلسه فرماندهان سپاه در سال 61 نیز خطر سیدمهدی هاشمی را گوشزد کرده بود. مسئول واحد اطلاعات سپاه در این مورد گفته است: «... اولین جلسه شورای عالی سپاه (بعد از عزل بنی‌صدر از فرماندهی کل قوا)، با ترکیب جدید، در حضور حضرت امام تشکیل شد. در این جلسه افرادی چون شهید محلاتی، فرمانده سپاه و مسئولان واحدهای مختلف سپاه حضور داشتند. مهدی هاشمی نیز در این جلسه شرکت داشت. افراد حاضر خدمت امام (ره) معرفی شدند و هریک از مسئولان واحدها، گزارشی از موضوع، شیوه کار خود و... ارائه کردند.
حضرت امام گزارش‌ها را شنیده، مطالبی می‌فرمودند. مهدی هاشمی ضمن گزارش خود، به شیوه صدور انقلاب و... اشاره کرد. حضرت امام (ره) پس از صحبت‌های مهدی هاشمی، مطالبی را عنوان فرمودند که عمدتاً رد نظرات او بود. لحن حضرت امام در عدم تایید و نارضایتی از او به حدی آشکار و صریح بود که سبب تعجب همگان و ناراحتی مهدی هاشمی شد. در بخش پایانی جلسه، چند تن از حاضران، به منظور ارائه گزارشی سری از اوضاع کشور نزد امام ماندند. من نیز به عنوان مسئول واحد اطلاعات سپاه جزء این جمع بودم. حضرت امام فرمودند: مواظب مهدی هاشمی باشید.»
در نتیجه امام که از رویکرد و هدف‌گیری واحد نهضت‌های آزادیبخش ناراضی بود، پس از دریافت گزارشاتی مبنی بر اقدامات این واحد دستور به انحلال این واحد داد. حجت‌الاسلام والمسلمین سیداحمد خمینی در رنجنامه خطاب به آیت‌الله منتظری نوشته است که "امام با نهضت‌هایی که آقامهدی در راسش باشد مخالف است و دستور می‌دهند واحد نهضتها منحل شود تا بصورتی دیگر تشکیل گردد."
اما نکته مهمتر در چرایی دستور امام مبنی بر حذف واحد نهضتها از سپاه، در خدمت دشمنان بودن این واحد بود. موضوعی که مهدی هاشمی هم بدان اعتراف کرد.
سیداحمد خمینی در رنجنامه نوشت: «امام با نهضت‌هایی که سر در آخور بیگانه داشته باشند مخالف بودند. امام با نهضت‌هایی که پولش را دیپلمات و سیاستش را بیگانه‌ای دیگر تعیین کند مخالف بود و چه می‌توانستند کرد جز اینکه مخالفت کنند.»
** وصله ناچسب "نهضت ها"
برخی خاستگاه نیروی قدس سپاه را واحد نهضت‌های آزادیبخش می‌دانند؛ اما نه تنها خاستگاه نیروی قدس، واحد نهضتها نیست، بلکه جهت‌گیری و اقدامات این دو بخش نیز تفاوت‌های بسیاری دارد.
پس از انحلال واحد نهضت‌های آزادیبخش، قرارگاه رمضان با هدف حمایت از کردهای معارض عراقی و اجرای عملیات‌های برون‌مرزی تاسیس شد. قرارگاه رمضان آغاز شکل‌گیری نیروی قدس سپاه به حساب می‌آید.
مهدی هاشمی و واحد نهضت‌های آزادیبخش برخلاف نیروهای سپاه معتقد به مبارزه سالم و اسلامی با صدام نبودند. آیت‌الله منتظری نیز از این رویه مهدی هاشمی حمایت می‌کرد. نمونه این موضوع ماجرای دعوت "عیاد سعید ثابت" رقیب صدام در حزب بعث به ایران بود.
محسن رفیق‌دوست در این رابطه می‌گوید: «یک مقدار پول‌های بی‌صاحب بود نزدیک به 70، 80 میلیون تومان. یک روز خدمت امام رسیدم و گفتم: خیلی چیزها را پیش من آورده‌اند و من آن‌هایی را که می‌دانستم، به جاهایی رساندم؛ اما نمی‌دانم این پول‌ها مال کیست و چیست؟ این پول‌ها را خدمت شما می‌گذارم. امام فرمودند: این پول‌ها را زیرنظر آقای منتظری خرج کنید. ما هم رفتیم خدمت آقای منتظری و به ایشان گفتیم که یک همچین پولی پیش ما است و شما حواله بدهید.
... یک روز سیدمهدی تلفن را گرفت و من با آقای منتظری صحبت کردم. ایشان گفت: 7 میلیون تومان از پول‌ها را به سیدمهدی بدهید که برای گروه اعیاد خرج کند. در آن روز، 7 میلیون تومان خیلی پول بود. ما این پول را به سیدمهدی دادیم.
بعد از هفت، هشت روز سیدمهدی قرار گذاشت که من با آقای محسن رضایی (مسئول وقت اطلاعات سپاه) و یکی دیگر از فرماندهان سپاه، شب برویم و با این اعیاد سعید ثابت در حضور سیدمهدی جلسه‌ای داشته باشیم و ببینیم که این آقا می‌خواهد علیه صدام چه کار کند و چه اقدامی انجام بدهد.
وقتی به آن خانه رفتم، کار خدا بود که از درِ آشپزخانه وارد ساختمان بشوم. وقتی وارد شدم، دیدم روی کابینت‌ها پر از شیشه‌های مشروب پر و خالی است! خیلی عصبانی شدم اصلاً خونم به جوش آمد و از همان درِ آشپرخانه وارد سالن شدم.
در گوش سیدمهدی گفتم که من یک‌همچین منظره‌ای را در آشپرخانه دیدم. سیدمهدی گفت: تو فکر می‌کنی ما این‌ها را آوردیم اینجا که حمد و سوره‌شان را درست کنیم؟ گفتم: نه، نیاوردیم که برای آن‌ها مشروب بخریم و بدهیم بخورند. سیدمهدی گفت: اصلاً کاری نداشته باشید.
فرداصبح نزد آقای منتظری به قم رفتم و داستان را تعریف کردم. ایشان گفت: شما در این کارها دخالت نکنید. از آنجا بلند شدم و یک‌راست به جماران رفتم و خدمت امام رسیدم. امام فرمودند: شما دیگر به ایشان کاری نداشته باشید و این پول را زیرنظر آقای محلاتی خرج کنید.»
چند مدت بعد امام خمینی از طریق شهید رجایی به محسن رفیق‌دوست دستور داد تا عیاد سعید ثابت و تیم او را از ایران اخراج کند.
واحد نهضت‌های آزادیبخش خودسرانه و بدون هماهنگی با فرماندهی سپاه و دولت اقدامات خود را انجام می‌داد. هاشمی رفسنجانی رئیس وقت مجلس شورای اسلامی پس از انحلال واحد نهضتها در مصاحبه‌ای با مجله پیام انقلاب گفت: «آن موضعی که در رابطه با نهضتها می‌گیریم کاملاً با سیاست خارجی ما و مسائل عمده انقلاب مربوط است و حتی به مسائل خود نهضتها؛ یعنی نهضتها در سایه ایران انقلابی نیرومند می‌توانند رشد کنند.
لذا در نهضتها حتماٌ باید جوری باشد که اولاً آن‌هایی که متصدی‌اند خالص باشند، حتماٌ شناخته شده باشند، آدم‌های مرموز درونشان نباشند که با حرکت حساب‌شده غلطی، ایجاد زحمت کنند و ثانیاً کسانی هم که هستند حتماً باید سیاست دولت را بفهمند.»
موارد موفق نمونه‌هایی از اقدامات خلاف مبانی اسلام و مصالح انقلاب توسط واحد نهضت‌های آزادیبخش است. از آنجایی که این واحد از اساس مسیری اشتباه را طی می‌کرد، امام خمینی دستور به حذف آن را داد تا نیروی برون‌مرزی سپاه بر مبنای اصول اسلام و مصالح انقلاب و قانون و مقررات از نو تشکیل شود.
مقاومت منتظری در برابر تصمیم امام
تنها چند ماه پس از حذف واحد نهضتها، در دی ماه سال 61 مهدی هاشمی از سوی آیت‌الله منتظری مامور تشکیل نهادی مستقل برای برقراری ارتباطات داخلی و خارجی با ملت‌های محروم و نهضت‌های اصیل و مستقل و اسلامی شد.
مهدی هاشمی که از سوی امام حذف شده بود، از سوی آیت‌الله منتظری پر و بال گرفت. سیداحمد خمینی در رنجنامه خطاب به آیت‌الله منتظری نوشت: «حضرتعالی دوباره بدون توجه به این مساله ایشان را به نمایندگی از خود وارد نهضتها کردید، یعنی ارتقا درجه یافت.»
هاشمی هرچند در اعترافات خود شکل‌گیری مجدد واحد نهضتها را به دلیل شرح صدر آیت‌الله منتظری برای تقویت روحی خود دانسته است، اما در جایی دیگری از اعترافات خود، شکل‌گیری مجدد "نهضتها" را ایده یکی از دیپلمات‌های خارجی عنوان کرده است. او نوشت: «یکی از دیپلمات‌ها خارجی گفت: شما اگر بخواهید در صحنه داخلی باز مطرح شوید باید نخست در صحنه بین‌المللی مطرح گردید. و ما قدرت داریم آن را فراهم سازیم ما همه گونه امکانات مالی و نظامی برای راه‌انداختن دوباره واحد نهضتها در سطح منطقه حاضریم در اختیارتان بگذاریم تا کار را شروع کنید.»
هاشمی موسسه‌ای به نام «نهضت جهانی اسلام» به راه انداخت و همان اهداف واحد نهضت‌های آزادیبخش را از طریق ارتباط‌گیری با طلاب خارجی دنبال کرد. از نتایج این اقدام، درگیر شدن نیروهای شیعی در افغانستان با یکدیگر و شهادت جمعی از آنان بود.
او برای تقویت فعالیت‌های خود تسلیحات و اسنادی را از سپاه خارج کرد که خود بدان اعتراف کرده است. مهدی هاشمی گفته است: «وقتی که واحد نهضتها از سپاه جدا شد، با اینکه من قدرت داشتم برای جلوگیری، اما متاسفانه دریغ از همان روح بی‌اعتمادی به قانون و مقررات و عوامل قبلی، وقتی که تعداد زیادی از اسلحه، مهمات، مواد منفجره و اسناد سپاه را از سپاه، برادران خارج کردند، به این کار به سادگی تن در دادم...»
او علاوه بر خارج کردن اسلحه و اسناد از سپاه، اقدام به کینه‌جویی از فرماندهان سپاه کرد. مهدی هاشمی در بخشی از اعتراف‌های خود درباره محاصره ذهن آیت‌الله منتظری درباره سپاه چنین نوشته است: «در یک مقطعی جمع ما که مرکب از من و آقا هادی (هاشمی) شریعتی و (عبدالله) نوری بود که اکثر انرژی خودمان را روی تضعیف فرماندهی سپاه متمرکز کرده بودیم. شگرد ما و اخوری این بود که هرچه نقاط ضعف خطی یا عملیاتی از سپاه به دست می‌آوردیم با گزارش کتبی یا شفاهی خدمت آقا (منتظری) سعی می‌کردیم این انگیزه را در ایشان تقویت کنیم. با هر شکستی که در عملیات نظامی رخ می‌داد یک سلسله تلاش تضعیفی صورت می‌گرفت تا اینکه به حدی رسید که ملاقات‌های محسن رضایی با آقا محدودتر گشت و زمانی اخوی از قول آقا نقل کرد که ایشان مایل به ملاقات فرماندهی نبوده و دیدارها ممنوع شده است که قضیه به حضرت امام رسید و مورد اعتراض معظم‌له قرار گرفت. القائات اخوی و سایر دوستان در جمع بیت و نزد آقا پیرامون سه محور دور می‌زد: 1. تصفیه نیروهای صالح از سپاه 2. انحراف خط فکری سپاه 3. شکست‌های پی‌درپی عملیات نظامی. از این سه محور عدم لیاقت محسن رضایی برای فرماندهی به اثبات می‌رسید.»
او همچنین در اعترافات خود نوشته است: «در امر واحدهای سپاه، واحد اطلاعات چون حساسیت خطی بیشتری داشتند، معمولاً از ملاقات‌ها محروم بوده و یا وقت سوخته آقا را به آن‌ها می‌دادند، ولی بچه‌های عملیات که ناقل ضعف‌ها و نارسایی‌های عملیاتی در جبهه بودند مرتباً از اوقات خوب بهره‌مند می‌شدند.»
به هر حال اقدامات مهدی هاشمی همچون ایجاد خانه تیمی و انباشتن اسلحه موجب دستگیری او شد که با مقاومت آیت‌الله منتظری روبرو شد. در پی آن امام خمینی (ره) در 12 مهر سال 65 در نامه‌ای خطاب به آیت‌الله منتظری عنوان فرمودند: «آنچه مسلم است و در آن پای‌فشاری دارم رسیدگی به وضعیت و موارد اتهام او است، رسیدگی به خانه تیمی و انباشتن اسلحه، آن هم با پول ملت، به اسم کمک به سازمان‌های به اصطلاح آزادیبخش. اصولاً یک همچو اعمالی بدون دخالت دولت جرم است و باید ایشان که صلاحیت این امر را ولو واقعاً برای این سازمان‌ها باشد ندارد و دخالت در حکومت است، جواب بدهد. این امر قطعی است... باید تمام فعالیت‌ها که به اسم کمک به سازمان‌های به اصطلاح آزادیبخش است، قطع شود و تمام کسانی که در این امور دخالت داشته‌اند محاکمه شوند.»
اما آیت‌الله منتظری در نامه 9 صفحه‌ای خود با پاسخی تند به امام نوشت: «... نهضتها و پول نهضتها مربوط به من و مرحوم محمد منتظری است و سیدمهدی هاشمی پس از مرحوم محمد در این جهت از من حکم دارد، حالا که نظر حضرتعالی بر مجرمیت و تعقیب جرم است و مرقوم فرموده‌اید: «تمام کسانی که در این امور دخالت داشته‌اند محاکمه شوند»، محاکمه اولاً باید متوجه من و مرحوم محمد و در عالم برزخ بشود، نه آقای حسنی و سیدمهدی هاشمی که ماموریتی را انجام داده‌اند.»
انتهای پیام/
