ماه رمضان؛ برنامه‌ای برای رشد انسان‌ها
خدا در ماه رمضان نه تنها زمینه‌های رشد ما را فراهم آورده، بلکه موانع را نیز برطرف کرده است. یکی از بزرگ‌ترین موانع یعنی شیطان را در این ماه به بند کشیده است؛ این یعنی توسعه در ثواب و عبودیت خدا.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، «دُعِیتُمْ فِیهِ الَی ضِیافَةِ اللَّه»(1) خدا در ماه رمضان برای ما میهمانی برپا داشته است، در ماه مبارک رمضان مهمان خدا هستیم؛ مهماندار خداست. او در این ضیافت تمام نیازها و تمامی ابعاد زندگی ما را در نظر گرفته ـ چون او بر هر چیز آگاه است و این کرامت و قدرت را هم دارد ـ این ضیافت را به پا داشته تا به تمامی ابعاد ما انسان‌ها (فکر، عقل، روح و تمامی اعضا و جوارح) در این ماه روزی بدهد تا از این ضیافت دست پر خارج شویم.
خدا در ماه رمضان نه تنها زمینه‌های رشد ما را فراهم آورده، بلکه موانع را نیز برطرف کرده است. یکی از بزرگ‌ترین موانع یعنی شیطان را در این ماه به بند کشیده است؛ شیطانی که ما او را نمى‌بینیم، اما او و یارانش در هر مکانی که زمینه گناه فراهم باشد حاضر و به دنبال فتنه و فریب ما هستند(2) و از پیش رو، پشت سر، از راست و چپ به سراغ انسان می‌آیند(3)، لذت‌های دنیایی را پیش افراد محبوب و تردید و شک را در دل آنها وارد می‌کنند و... در ماه رمضان زمینه آنقدر برای انسان مهیا و توسعه یافته است که شیطان و یارانش در غُل و زنجیرند، این یعنی توسعه در ثواب و عبودیت خدا. به خاطر همین حتی خواب هم عبادت می‌شود.
همیشه می‌شود به درگاه الهی رفت و تا صبح عبادت و شب‌زنده‌داری کرد اما نیمه ماه شعبان به عنوان مقدمه و شب‌های 19، 21 و 23 رمضان به صورت مخصوص برای احیاء و شب‌زنده‌داری توصیه شده است. از ما خواسته‌اند در زمان‌های خاصی زمینه‌هایی را برای رشد خود فراهم کنیم و به یک جمع‌بندی از خود و اعمالمان برسیم. این کار باعث می‌شود هدف نهایی و اخروی را در روزمرگی‌های زندگی مادی گُم نکنیم تا از حقیقت قدر بهرمند شویم؛ حقیقتی که نوعی سلوک و بلوغ روحی ما است.
شب قدر براى این است که به حسابرسی از خودمان بپردازیم و فرصتى براى جمع‌بندى از اعمال و کارهاى خودمان داشته باشیم. یک دانه گندم را وقتى می‌کارند، 70 دانه بر مىگرداند. در این شب‌ها وقت آن است تا ببینیم با این همه استعداد و نعمت که خدا به ما داده چه کار کرده‌ایم؟ حاصلمان چیست؟ 70 برابر شده‌ایم؟ خدا به فریادمان برسد، اگر در وجودمان جز کینه، حسادت، توقعهای بی‌مورد، خودخواهی‌ها و... چیزى سبز نشده باشد.
در سوره عادیات آمده است: «إِنَّ الْانْسانَ لِرَبِّهِ لَکَنُودٌ»(4) انسان نسبت به پروردگارش ناسپاس است؛ چنین انسانی دنبال مادیات، مقام و ... می‌رود و براى خدا کاری نمی‌کند، در حالی که انسان دارای توانایی‌های بسیاری است، مثلاً در سوره یوسف آمده: «یُعَلِّمُکَ مِنْ تَأْوِیلِ الْاحادِیث»(5) تأویل احادیث، تنها به معناى تعبیر خواب دانستن نیست، به اینکه انسان بتواند حوادث تازه را به اصول ثابت و مشخصى برگرداند نیز گفته می‌شود. انسان این استعداد را دارد که به تأویل احادیث و یا خیلی از مقامات دیگر برسد.
چقدر خوب است در این شب‌ها خودمان را مورد حسابرسی قرار دهیم و ببینیم عمر خود را براى چه کسى یا چه چیزی خرج مىکنیم؟ از این لحظه‌هاى عمر چه کسى بهرهبردارى مىکند؟ و با توانایی‌هایی که خدا به ما داده چکار می‌کنیم؟ چقدر خوب است در این شب‌ها دستاوردهای خود را بررسی کنیم، ببینیم اگر کسری داریم و هنوز کاری نکرده‌ایم، زودتر فکری بکنیم.(6)
در شب قدر تصمیم می‌گیریم که افق آرزوهای‌مان کجا باشد، در این شب‌ها می‌توان کارهای نشده را جبران کرد. آنچه از شب قدر امسال تا شب قدر سال آینده قرار است رخ دهد در شب قدر تقدیر می‌شود. در شب قدر به دعا و تضرع می‌پردازیم و ولیّ و حجت خدا به تقدیر و تنظیم امور سال آیندۀ عالم و عالمیان. امیرمؤمنان در نهج‌البلاغه می‌فرماید: «در آخرالزّمان وضعیت‌های غریبی برای مردم پدید می‌آید و شخصی از ما اهل‌بیت به همراه چراغ روشنی به سیر پنهانی امور می‌پردازد»(7)
در تفسیر سوره قدر، امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: «با این سوره شما با مخالفین امامت بحث کنید» که این امری که ملائکه و الروح نازل می‌کنند و این ارتباطی که در زمان پیامبر(ص) میان آسمان و زمین است برای چه کسی است؟ «ولیّ امر» کیست که ملائکه و الروح، «امر» را برای او نازل می‌کنند؟ از آنجا که ولیّ امر به امور هرکس و اندازه‌ها و تقدیرهای هر چیز تسلط کامل دارد، ولایتشان بر ما از ولایت ما بر خویش، بیشتر است، که ایشان از ما به ما آگاه‌تر و از ما به ما مهربان‌تر است. این محبت و معرفت مبنای ولایت است. ولایتی که در آن «مَنْ کُنْتُ مَوْلاه فَهذاعَلِیٌّ مَوْلاهُ» قرار دارد. ولایت، به این معنا ولایتی است که اساس تشیع را تشکیل می دهد.
* سید حامد صدر، مدیر پژوهش پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه‌السلام
1ـ اقبال الاعمال، سید بن طاووس، خطبه شعبانیه.
2ـ إِنَّهُ یَرَاکُمْ هُوَ وَقَبِیلُهُ مِنْ حَیْثُ لاَ تَرَوْنَهُمْ. سوره اعراف آیه 27.
3ـ ثُمَّ لآتِیَنَّهُم مِّن بَیْنِ أَیْدِیهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ أَیْمَانِهِمْ وَعَن شَمَآئِلِهِمْ وَلاَ تَجِدُ أَکْثَرَهُمْ شَاکِرِینَ. سوره اعراف آیه 17.
4ـ سوره نباء، آیه 40.
5ـ سوره یوسف آیه 6.
6ـ اگر اینها که به من پشت کردهاند و از من بریدهاند، مىدانستند که چگونه در انتظارشان هستم و چگونه مشتاق بازگشتشان هستم و چگونه مىخواهم که عصیانها را رها کنند، از شوق من مىمردند و رگهاى گردنشان از فشار عشق من پاره پاره مىشد.(جامع السعادات، ج 3، ص 103).
