سیر تکامل بلیت‌های مترو؛ از بلیت‌های ۱۵۰ تومانی تا آخرین تکنولوژی مورد استفاده

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، استفاده از بلیت در حمل و  نقل عمومی که امری رایج در همه کشورهای دنیاست هم‌پای توسعه و پیشرفت تکنولوژی تغییرات زیادی کرده است، از این رو شاید برای بسیاری از افراد یادآوری یا آشنا شدن با سیر تکامل بلیت در متروی کلانشهر تهران خالی از لطف نباشد.

نخستین بلیت مترو در اسفند سال 77 ، همزمان با افتتاح ایستگاه‌های تهران (صادقیه)، وردآورد و با قیمت 150 تومان به مسافران فروخته شد. مسافر می‌توانست تا زمانی که از شبکه مترو خارج نشده در همه ایستگاه‌هایی که تا آن زمان به بهره‌برداری رسیده بود از آن استفاده کند. این بلیت از جنس کاغذ و از سه قسمت جدا گانه تشکیل شده بود که هر قسمت آن با پرفراژ از یک دیگر جدا می‌شد و پشت آن نیز توصیه‌های عمومی و پیام‌های شهروندی چاپ می‌شد.

بلیت‌های اعتباری مدت‌دار، برای نخستین‌بار در حمل و نقل عمومی ایران

اما در کنار بلیت‌های کاغذی، از اولین روز بهره‌برداری رسمی اولین خط متروی تهران (خط پنج) در ایستگاه تهران (صادقیه ) به مسافرانی که تصمیم داشتند از این وسیله حمل و نقل عمومی استفاده کنند، علاوه بر بلیت کاغذی،  بلیت  جدیدی که تا آن زمان در هیچ یک از وسایل نقلیه عمومی در ایران رایج نبود به نام بلیت کارتی مدت‌دار (اعتباری) ارائه شد.

در ابتدا فقط چهار نوع بلیت از آن به مسافران فروخته می‌شد؛ یک ماهه به رنگ نارنجی و به مبلغ 4700 تومان، سه ماهه به رنگ آبی و به مبلغ 13300 تومان، شش ماهه به رنگ سبز و به مبلغ 23400 تومان و یکساله به رنگ قرمز با مبلغ 39600 تومان.

فروش بلیت‌های 60 تا 720 سفره به مسافران 

از اردیبهشت 1378 به دلیل برخی مشکلات برای بلیت‌های مدت‌دار، با اصلاح نرم‌افزار فروش و کنترل بلیت در گیت نوع بلیت به تعداد سفری تغییر کرد؛ بر این اساس بلیت 60 سفره به رنگ نارنجی، بلیت 180 سفره به رنگ آبی، بلیت 360 سفره به رنگ سبز و بلیت 720 سفره به رنگ قرمز به مسافران ارائه و به صورتی برنامه‌ریزی شد که تعدادی سفر مشخص برای هر بلیت در نظر گرفته شده و روی کارت تعداد سفر مجاز با آن درج می‌شد،کارت قابل انتقال به دیگران بود، قابلیت شارژ مجدد را داشت و نیاز به الصاق عکس بر روی کارت نبود و در صورت استفاده نکردن از کارت، باطل نمی‌شد.

ورود کارت‌های هوشمند و خداحافظی با کارت‌های بارکد‌دار 

از 20 مهر ماه 1381 فروش کارت‌های اعتباری بارکدی در تمام مراکز فروش بلیت متوقف و همزمان طی اطلاعیه‌هایی به مسافران برای فروش کارت‌های اعتباری جدید که بر اساس تکنولوژی کارت‌های هوشمند بدون تماس (CSC)، به مسافران اطلاع رسانی لازم انجام گرفت و قبل از فروش رسمی آن به مسافران، تمام متصدیان آموزش‌های لازم را طی کرده  و در ایستگاه تهران (صادقیه ) اقدام به صدور کارت‌های هوشمند برای پرسنل شرکت کردند تا با روند صدور کارت‌های جدید بیشتر آشنا شوند.

همچنین با توجه به اینکه کارت‌های بارکدی در اختیار مسافران باید به کارت‌های جدید تبدیل می‌شد، دو دستگاه جهت تبدیل در ایستگاه تهران (صادقیه ) و دو دستگاه در ایستگاه میدان امام خمینی(ره) یک دستگاه در ایستگاه میرداماد و یک دستگاه نیز در ایستگاه شهر ری نصب شد که مسافران می‌توانستند در این ایستگاه‌ها اقدام به تعویض کارت‌ها کنند.

همچنین در ایستگاه‌های فوق علاوه بر امکان تعویض کارت و خرید کارت جدید نیز وجود داشت و از تاریخ 81/7/26 رسماً تعویض کارت‌های بارکدی قدیمی و فروش کارت های هوشمند به مسافران آغاز و طی یک فرایند سه ماهه تمام کارت‌های بارکدی در اختیار مسافران به کارت هوشمند تبدیل شد. از مزایای کارت‌های جدید برای مسافران استفاده از تخفیف با توجه به گروه مسافر که به صورت اعتبار اضافه به کارت افزوده می‌شد، قابلیت شارژ مجدد کارت و برخورداری مجدد از تخفیفات بر اساس مبلغ شارژ، قابلیت انتقال کارت به افراد دیگر و امکان استفاده هم زمان چند نفر از کارت هنگام عبور از گیت  بود؛ همچنین دارنده کارت می‌توانست در هر زمان با مراجعه به باجه‌های فروش اقدام به استرداد بلیت و دریافت باقی‌مانده آن کند.

افتتاح سیستم AFC در مترو در سال 82

از سال 1380 بر اساس نیاز شرکت مترو به سیستم‌های هوشمند جمع‌آوری کرایه مطالعات آن در شرکت مترو شروع شد و با عقد قرار داد طراحی، ساخت، نصب، راه اندازی و پشتیبانی سامانه فروش و جمع آوری خودکار کرایه (AFC: Automatic Fare Collection) به جهت کاهش زمان معطلی مسافر برای کنترل بلیت و مکانیزه کردن سامانه فروش بلیت و جمع آوری خودکار کرایه و عادلانه کردن کرایه بر اساس مسافت طی شده با شرکت صنام الکترونیک در سال 1381 وابسته به وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح مقدمات کار فراهم شد.

پس از مطالعات و ساخت تجهیزات لازم عملاً فاز اجرا و نصب تجهیزات فوق از مهر ماه سال 1382 در ایستگاه‌های مترو آغاز شد و در بهمن 1382 فاز اول نصب تجهیزات کنترلی سیستم فوق در ایستگاه‌ها به پایان رسید و در 26 بهمن 1382 و در سال نهضت خدمت رسانی به مردم توسط وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح سردار شمخانی و شهردار وقت تهران محمود احمدی نژاد در ایستگاه میدان امام خمینی(ره) سیستم AFC افتتاح شد.

بلیت‌های مغناطیسی نسل دیگری از بلیت‌های مترو

نسل دیگری از بلیت‌هایی که در متروی تهران مورد استفاده قرار گرفت، بلیت‌های مغناطیسی  شامل یک تکه مقوای رنگی بود. روی آن نوع بلیت فلِش جهت‌نما برای راهنمای مسافر که از کدام جهت بلیت را وارد "ریدر گیت" کند و در پشت آن نیز یک نوار از مرکب مغناطیسی کشیده شده بود و اطلاعات بلیت از روی همین نوار در "ریدر گیت" خوانده و اطلاعات جدید روی آن توسط "هد ریدر" ثبت می‌شد. همچنین در قسمتی دیگری از پشت بلیت نیز توصیه و پیام های شهروندی چاپ می‌شد که با ارائه انواع جدید بلیت این بلیت ها دیگر عرضه نمی‌شوند.

کارت‌های هوشمند بدون تماس، نوع به‌روز‌تری از بلیت‌های مترو

مدتی بعد کارت‌های هوشمند بدون تماس نیز وارد شبکه مترو شد و تحول قابل توجهی را به وجود آورد. کارت‌های هوشمند بدون تماس کارت‌هایی هستند که بر اساس سیستم (RFID) عمل می‌کنند و به دلیل اینکه جهت استفاده از کارت نیاز به تماس کارت با ریدر نیست استفاده از آن برای مسافر راحت است. همچنین با توجه به توانایی‌های این سیستم امکان برنامه‌ریزی با این کارت‌ها بسیار گسترده بوده و از امنیت بالایی هم برخوردار هستند.

نخستین گام در اجرای بلیت الکترونیک شهر تهران 

از مهر 1386 با توجه به دستور شهردار تهران در اجرای پروژه اتوبوس‌های تندرو در شهر تهران مقرر شد انواع بلیت‌های شرکت متروی تهران در سامانه حمل نقل درون شهر نیز عمل کند و به همین منظور جلسات مشترکی با مسئولان شرکت واحد اتوبوسرانی برگزار و طی آن مقرر شد در اولین خط سامانه اتوبوسرانی BRT انواع بلیت مترو تعریف شود تا مسافران بتوانند در هر دو سامانه حل و نقل ( مترو و اتوبوس) از یک کارت استفاه کنند.

این امر اولین قدم در اجرای پروژه بلیت الکترونیک شهر تهران شد و در آذر 1386 که اولین خط BRT در شهر تهران افتتاح شد همه کارت‌های شرکت مترو قابلیت استفاده در این مجموعه را نیز دارا بود و همین امر موجب شد به جهت اینکه کارت‌های مبلغ‌دار مترو به عنوان کارت الکترونیک شهر شناخته شود یک فرمت بلیت‌های اعتباری مبلغ‌دار شرکت مترو که تخفیف هنگام خرید به کارت اضافه می‌شد، تغیر کرده و از اسفند 1386 تخفیف‌های کارت‌ها که قبلا هنگام خرید یا شارژ کارت به آن اضافه می‌شد از این تاریخ به بعد در گیت خروجی به مسافران اعطا شود.

سپس در دومین مرحله از پروژه در تیر 1387 دستگاه‌های ریدر داخل اتوبوسی در تعدای از اتوبوس‌ها نصب و پس از تست های لازم در شرکت بهره برداری مترو روی دستگاه‌ها چهار خط اتوبوسرانی به ایستگاه شهید حقانی (میرداماد سابق) به صورت آزمایشی به دستگاه‌های کارت خوان داخل اتوبوس مجهز شد تا مسافران بتوانند از کارت‌های مترو  به صورت مشترک هم در ایستگاه‌های مترو هم در اتوبوس استفاده کنند.

در شهریور 1388 با نصب 10 دستگاه خودکار فروش بلیت ticket vending machine) TVM ) و تست دستگاه‌های فوق و رفع مشکلات آنها 194 دستگاه ماشین خودکار فروش بلیت در ایستگاه‌ها نصب و مورد بهره برداری قرار گرفت.

بلیت‌های QR جایگزین بلیت‌های مغناطیسی شد

در سال 1394 بلیت‌های بارکد دو بعدی QR که جزو بلیط‌های به‌روز جهان بود، جایگزین بلیت مغناطیسی در سیستم متروی تهران شد؛ بلیت‌های QR دارای بارکد منحصر به فردی هستند که با قرار دادن آن روی صفحه نمایشگر گیت،‌ تردد امکان‌پذیر می‌شود. میزان خطا در قرائت بلیت‌های QR کد نزدیک به صفر است و با استفاده از این فناوری می‌توان جلوی هرگونه سوء استفاده و تقلب مانند کپی کردن بلیت‏‌ها را گرفت.

علاوه بر آن استفاده از این بلیت‌ها به جای بلیت‌های قدیمی موجب کاهش هزینه تعمیر و نگهداری گیت‌ها به علت حذف قطعات مکانیکی می‌شود. بهبود خدمات به مسافران به دلیل افزایش سرعت تردد، بسترسازی مناسب جهت توسعه خدمات و سرویس‌های بهتر به مسافران از جمله امکان خرید و پرداخت از طریق اینترنت و موبایل از فواید دیگر استفاده از این بلیت‌ها است.

این برای نخستین بار در کشور است که از فناوری بارکد دوبعدی برای بلیت‌های تک سفره و چند سفره در سیستم حمل و مقل عمومی به صورت انبوه بهره‌برداری می‌شود. بارکد دوبعدی در طول سالیان اخیر به دلیل قابلیت ذخیره سازی اطلاعات چند سطری، کاربرد گسترده‌ای برای ثبت و ضبط و بازیابی سریع اطلاعات پیدا کرده است و نوعاً کاربرد آن به عنوان بارکد شناسه کالاها، بلیت قطارهای بین شهری، شناسه کارت پرواز و حتی به عنوان مجوزهای تردد و بلیت مراکز تفریحی و توریستی دیده شده است، اما استفاده از این تکنولوژی به عنوان بلیت در یک سیستم حمل و نقل عمومی انبوه‌بر که در آن سرعت تراکنش و نزدیک به صفر بودن خطا در قرائت بلیت و همزمان پیشگیری از هرگونه سوء استفاده و تقلب همانند کپی کردن بلیت‌‏ها از اهمیت ویژه برخوردار است.

ادامه تحولات در ارائه خدمات به مسافران با ورود دستگاه‌های سلف سرویس

ezpay یک دستگاه سلف سرویس است که در همه ایستگاههای مترو و بی آرتی نصب شده است و کارت‌های "ایزی پِی" را شارژ می‌کند؛ همان کارت‌هایی که هم اکنون در مترو و اتوبوس از آنها استفاده می‌شود و غالباً مــردم آن‌هــا را به عنــوان کــارت مترو می‌شناسند. هدف از ایجاد این دستگاه، سرعت بخشیدن به فرآیند شارژ کارت‌ها و فروش بلیت‌های تک سفره به صورتQR در عرض چند ثانیه و بدون ایستادن در صف خرید یا شارژ کارت است. 

شهروندان بدون نیاز به پرداخت پول نقد به سرعت کارت "ایزی پی" خود را شارژ و یا بلیت QR خرید می‌کنند. هر کسی می‌تواند شخصاً با استفاده از یکی از دستگاه‌های ایزی شارژ نصب شده در ایستگاه مترو، اقدام به خرید بلیت تک سفره یا کارت خود را شارژ کند. کار کردن با دستگاه ایزی شارژ بسیار ساده است و نیاز به آموزش خاصی ندارد. از منوی دستگاه گزینه «شارژ کارت» ، «مشاهده موجودی» و یا خرید بلیت را انتخاب می‌کنیم. دستگاه راهنمایی می‌کند که باید کارت ایزی پی را نزدیک کنیم و کارت بانکی را بکشیم و رمز را وارد کنیم. کار کردن با این دستگاه آسان تر از کار کردن با خودپرداز بانکی یا کارتخوان فروشگاهی است و اکنون اکثر شهروندان توانایی کار کردن با این دستگاه‌ها را دارند.

بلیت‌های اعتباری و QR-code، آخرین تکنولوژی مورد استفاده در مترو 

در حال حاضر آخرین تکنولوژی مورد استفاده در مترو، بلیت‌های اعتباری و QR-code (از جنس کاغذ) بوده که از نظر هزینه تولید، کارایی در استفاده و صرفه جویی در زمان خرید و غیره مقرون به صرفه است. در این راستا توصیه مکرر شرکت بهره برداری متروی تهران به مسافران، استفاده از کارت‌های اعتباری هوشمنداست؛ زیرا علاوه بر صرفه جویی در هزینه و زمان، به دلیل استفاده از تکنولوژی روز دنیا در این کارت‌ها، کارایی بالاتری دارند. 

انتهای پیام/