ادبیات برای کودکان کار چه کرده است؟

خبرگزاری تسنیم،‌ سید‌علی کاشفی خوانساری

23 خرداد (12 ژوئن) به نام روز جهانی مبارزه با کار کودکان نامیده شده است. واقعیت تلخ این است که میلیون‌ها کودک و نوجوان در سراسر جهان به شکل غیرقانونی و در شرایطی سخت و غیر انسانی به کار مشغولند. خواه در کارهایی که ذاتاً غیرقانونی است همچون تکدی‌گری، قاچاق مواد مخدر، سرقت و... و خواه کار در شرایطی دشوار و غیرعادلانه در زمین‌های کشاورزی، معادن، کارگاه‌ها، گروه‌های نظامی و ... .

این مسئله دل هر انسان با وجدانی را به درد میآورد و او را وا میدارد به سهم خود در رفع این بیعدالتی بکوشد. حال پرسش این است نویسندگان ادبیات کودک و نوجوان در این میان چه سهمی دارند و  تاکنون چه کرده‌اند؟.

توجه به کار کودکان در ادبیات کودکات مقوله‌ای قدیمی است و حتی در میان اولین رمان های کودکانه به زبان فارسی نشانه هایی از این موضوع دیده می‌شود و نمونه آن کتاب سرگذشت یتیمان نوشته محمد اسماعیل آصف‌الوزاره در دوره مظفرالدین شاه است که در آن به فرستادن اجباری کودکان به گدایی توجه شده است. این رمان آثری ارزشمند و تاثیرگذار است که به خوبی شرایط دو دختر بچه یتیم را ترسیم کرده است.

شاخص‌ترین نویسنده دوره پهلوی که به کودکان کار پرداخته است صمد بهرنگی است اما توجه به این موضوع در سال‌های نزدیک به انقلاب اسلامی اوج گرفت. از ماندگارترین آثار این سال‌ها «مرادو» نوشته مرحوم محمدعلی آزادیخواه نویسنده دردمند سیرجانی است که سال 1353 انتشار یافته است. مرادو داستانی تلخ، صادقانه و بی ریاست و صحنه‌هایی دارد که تا سال‌ها در ذهن می‌ماند. نویسندگانی چون علی اشرف درویشیان منصور یاقوتی و نسیم خاکسار هم در سال‌های انقلاب به این موضوع پرداختند.

 سال 1359 بچه‌های قالیبافخانه به قلم هوشنگ مرادی کرمانی منتشر شد که از کارهای شاخص این حوزه است و توانست به کتابی جریان‌ساز بدل شود. این کتاب شامل دو داستان است که هنوز هم خواندنی است.  به طور کلی بخش زیادی از کتاب های مربوط به کودکان کار مرتبط با صنعت قالی بافی پدید آمده است از آن جمله می توان به "سفر به شهر سلیمان" نوشته فریدون عموزاده خلیلی، "غنچه بر قالی" نوشته ابراهیم حسن‌بیگی و "امشب نخواب آیلار" نوشته عبدالرحمان دیه‌جی اشاره کرد.

 سفر به شهر سلیمان افق جدیدی در توجه به کودکان کار در ادبیات کودک گشود. اینجا خبری از تلخی و خشونت داستان‌های رئالیسم اجتماعی و سوسیالیستی نیست بلکه در فضایی سمبولیک و یا سورئال مرگ کودک قالی‌باف به قدم گذاشتن او به داخل باغ قالی و نشستن بر قالیچه‌ای جادویی تعبیر شده است.

در میان کتاب‌های جدید  با موضوع کودکان کار و بچه‌های قالیباف باید از مجموعه "دروازه مردگان" نوشته حمیدرضا شاه‌آبادی نام برد. از دیگر نویسندگانی که به طور مستمر به کودکان کار پرداخته است محمدرضا یوسفی است.  از چهره‌های مهم جهانی در مبارزه با کار کودکان اقبال مسیح نوجوان مسلمان پاکستانی بود که جانش را در این راه گذاشت و زندگینامه او به زبان‌های مختلف من جمله فارسی منتشر شده است.

 توجه دادن به موضوع کار اجباری کودکان یکی از کارکردها و یا حتی وظایف آثار ادبی است چه داستان‌ها و آثار بزرگسالانه که در آن‌جا می‌توان شفاف‌تر از زشتی‌ها و پلیدی‌ها سخن گفت و چه آثار ادبی کودکانه که در آن باید ضمن پرهیز از ترویج خشونت و ترس و ناامیدی، کودکان را نسبت به این موضوع و معضل جهانی آگاه و ایشان را به کوشش برای محو کامل آن تشویق کرد.

انتهای پیام/