یادداشت| "مواسات" نقشۀ راه جامعه آرمانی
هنگامی که حضرت قائم عجّل‌الله‌تعالی‌فرجه قیام می‌کند دوران رفاقت می‌رسد و شخص، نیاز خود را از جیب برادر مؤمنش برمی‌دارد و او مانع نمی‌شود.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، انقلاب اسلامی ایران، شروع یک راه نورانی با هدف نیل به جامعه آرمانی اسلامی است که به نام جامعه مهدوی شناخته می‌شود. بی‌گمان، وصول به چنین هدف گسترده اجتماعی و ارائه الگوی یک جامعه آرمانی، بدون داشتن یک نقشه راه عملی و اجرایی امکان‌پذیر نیست.
جامعه آرمانی موردنظر، بر پایه دین اسلام بنا نهاده خواهد شد؛ از این رو طرح و نقش کلی این راه نورانی نیز چیزی جز محتوای دینی و معارف اسلامی نخواهد بود. با دقت در معارف دینی به نقش برجسته «مواسات» به عنوان نقشه راه عبور جامعه انقلابی از موانع و سختی‌های جامعه‌سازی پی می‌بریم.
ویژگی منحصر به فرد «مواسات»
مواسات، نه همانند انفاق که به معنای بخشش قسمت اضافه بر نیاز مال است، محدود به طبقه برخوردار می‌شود و نه همچون ایثار که به معنی گذشتن از نیاز خود و مقدم داشتن نیاز دیگران است سخت و دشوار می‌کند، بلکه به معنای شراکت و همدلی همه جانبه است.
چنان که معنای لغوی «مساوات مالی» این است: «أَنَالَهُ منه و جَعَله فیه أسْوَةً، و قیل: لا یکون ذلک منه إلا من کَفَافٍ، فإن کان من فَضْلِه فلیس بمؤاساة؛ [1] از مال خود به او بخشید و او را در آن شریک کرد. گفته شده: مواسات، در جایى است که شخص از کفاف (مورد نیاز) خود، به کسى ببخشد، و اگر از مازاد بر نیازش بدهد، مواسات نیست (بلکه انفاق است).»
پس در مواسات، از سویی مانند انفاق، از آنچه دوستش داریم می‌گذریم چنانکه قرآن کریم می‌فرماید: «لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّون؛ [2] هرگز به نیکوکارى نخواهید رسید تا از آنچه دوست دارید انفاق کنید.»
از سوی دیگر، خود را در مسیر رسیدن به نقطه اوج فضایل انسانی که همان ایثار و مقدم داشتن دیگران بر خود است آماده می‌کنیم. چنانکه امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرماید: «غایَةُ الْمَکَارِمِ الْإِیثَار؛ [3] نقطه اوج خصلت‌هاى اخلاقى، ایثار است.» به عبارت دیگر، مهم‌ترین ویژگی مواسات، همگانی بودن و مشارکت آحاد جامعه در آن است. از این رو، قابلیت آن را دارد که موجب رشد متوازن و عمومی فضائل اخلاقی در جامعه تا رسیدن به نقطه ایده آل شود.
مواسات مالی
قرآن کریم دلیل تفاوت نعمت‌ها در بین بندگان را آزمایش آنها معرفی کرده و نوع آزمایش آنها را اینگونه تشریح می‌کند: «وَ اللَّهُ فَضَّلَ بَعْضَکُمْ عَلى بَعْضٍ فِی الرِّزْقِ فَمَا الَّذینَ فُضِّلُوا بِرَادِّی رِزْقِهِمْ عَلى ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُمْ فَهُمْ فیهِ سَواءٌ أَ فَبِنِعْمَةِ اللَّهِ یَجْحَدُون؛ [4] و خدا بعضى از شما را در روزى بر بعضى دیگر برترى داده است. و[لى] کسانى که فزونى یافتهاند، روزىِ خود را به بندگان خود نمىدهند تا در آن با هم مساوى باشند. آیا باز نعمت خدا را انکار مى‌‌کنند؟»
در نگاه خدای متعال، همه انسان‌ها بندگان اویند؛ پس برتری نعمت برخی بر برخی دیگر، دلیلی جز آزمایش انسان‌ها ندارد. معنای لغوی دیگری که برای «مواسات مالی» ذکر شده، تقسیم مال به طور مساوی است چنان که گفته شده: «هو یُؤَاسِی فی مالِه، أی:یُساوِی؛ [5] مال خود را به طور مساوى تقسیم مى‌کند (مى‌بخشد).» به این معنا که به نیاز خود و دیگران، نگاهی برابر و شریکانه داشته باشیم.
افق نورانی رزمایش مواسات
ویژگی کاربردی مواسات این است که طیف وسیعی از مردم می‌توانند در آن مشارکت داشته باشند، از این رو می‌تواند نقطه شروع یک رزمایش اخلاقی برای جامعه باشد؛ چنان که رهبر معظّم انقلاب فرمودند: «چه خوب است که یک رزمایش گسترده‌ای در کشور به وجود بیاید برای مواسات و همدلی و کمک مؤمنانه به نیازمندان و فقرا.» [6]
اما سؤال روشن اینکه؛ با انجام یک دوره از کمک‌های مؤمنانه در سطح وسیعی از جامعه آیا مواسات، به هدف آرمانی خود رسیده است و اینکه، اساساً سرمنزل مقصود «مواسات» کجاست؟ هدف نهایی «مواسات» برطرف شدن نیاز نیازمندان است؛ پس تا زمانی که به این هدف آرمانی نرسیم باید در رشد و توسعه مواسات بکوشیم.
امام باقر علیه‌السلام از شخصی به نام حجاج پرسیدند: مواسات شما چگونه است؟ گفت: خوب است. حضرت فرمود: «آیا هرگاه فردی از شما نیاز پیدا کند، دستش را در جیب برادرش می‌کند و به اندازه نیازش بر می‌دارد؟» گفت: در این حد، نه! حضرت فرمودند: «أَمَا لَوْ فَعَلْتُمْ مَا احْتَجْتُم؛ [7] اگر اینگونه رفتار کرده بودید، نیازمند نمی‌شدید.»
این آرمان، ترجمان دیگری از تمدن مهدوی است که در آن، جامعه ایمانی به نقطه‌ای از رشد و کمال می‌رسد که: «إِذَا قَامَ الْقَائِمُ جَاءَتِ الْمُزَایَلَةُ وَ یَأْتِی الرَّجُلُ إِلَى کِیسِ أَخِیهِ فَیَأْخُذُ حَاجَتَهُ لَا یَمْنَعُه؛ [8] هنگامی که حضرت قائم عجّل‌الله‌تعالی‌فرجه قیام می‌کند دوران رفاقت می‌رسد و شخص، نیاز خود را از جیب برادر مؤمنش برمی‌دارد و او مانع نمی‌شود.» این، نشان دهنده آن است که برای تربیت جامعه مهدوی باید طبق نقشه «مساوات» پیش برویم و تحقق جامعه آرمانی را با ترازوی مساوات عمومی بسنجیم.
* حجت‌الاسلام محسن رفیعی استاد حوزه علمیه و کارشناس مسائل دینی
----------------
پی‌نوشت:
[1] علی بن اسماعیل ابن سیده، المحکم و المحیط الأعظم (دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون: بیروت، 1421)، ج 8, 635.
[2] سوره آل عمران، آیه 92.
[3] غرر الحکم (تصحیح رجایی) (دار الکتاب الإسلامی: قم، 1410)، 469, حدیث 16.
[4] سوره نحل، آیه 71.
[5] محمد بن احمد ازهری، تهذیب اللغة (دار إحیاء التراث العربی: بیروت، 1421)، ج 13, 95.
[6] سخنرانی تلویزیونی به مناسبت ولادت حضرت امام زمان(عج)؛ 1399/01/21.
[7] جعفر سبحانی تبریزی و علی بن عیسی اربلی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة (بنی هاشمی: تبریز، 1381)، ج 2, 121.
[8] محمد بن محمد مفید، الإختصاص (الموتمر العالمى لالفیة الشیخ المفید: قم، بی‌تا)، 24.
انتهای پیام/
