گزارش| پیامدهای لعن آتاتورک در تریبون رسمی ایاصوفیه

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم٬ ظاهراً حواشی اقدام اردوغان برای تغییر کاربری موزه ایاصوفیه و تبدیل مجدد آن به مسجد٬ حالا حالاها دست از سر رسانه‌ها و افکار عمومی ترکیه برنمی‌دارد.

واکنش‌های یونان و به آتش کشیده شدن پرچم ترکیه در سلانیک٬ حمله به برخی مساجد در یونان و قبرس و متهم کردن دولت برآمده از حزب عدالت و توسعه به استفاده ابزاری از دین٬ مسجد و عبادت از سوی منتقدین و مخالفین٬ تنها برخی از حواشی تغییر کاربری ایاصوفیه و اقامه نماز جمعه در این بنای عظیم و تاریخی استانبول بود.

منتقدین بر این باورند که دعوتنامه وی.آی.پی و راه دادن رجال و مسئولین سیاسی به شبستان و صحن مسجد و اختصاص محوطه عمومی بیرونی برای شهروندان عادی٬ نمونه دیگری از برخوردهای سلسله مراتبی و رانتی دولت و حزب حاکم است. اما کمتر کسی تصور می‌کرد که از خلال تمام حواشی تاریخی و سیاسی٬ این اصل خطبه نماز جمعه ایاصوفیه باشد که سایه بر تمام مسائل دیگر انداخته و صدها هزار نفر را بشوراند.

ماجرا از این قرار است که رئیس تشکیلات دینی و اوقاف  ترکیه٬ شخصاً ایراد خطبه نماز جمعه افتتاحیه ایاصوفیه را بر عهده گرفت و این افتخار را به عالم دینی دیگری نداد.

او به سنت اسلامی شمشیر در دست بر منبر رفت و وعظ کرد و بازگشایی ایاصوفیه را به عنوان پایان حسرت  86 ساله امت اسلامی قلمداد کرد. اما احتمالاً هیچ کسی انتظار نداشت که پروفسور دکتر علی ارباش٬ به راحتی به مهم‌ترین شخصیت تاریخی ترکیه معاصر٬ لعن و نفرین بفرستد. 

حالا اقدام علی ارباش بالاترین مقام دینی دولت ترکیه در نثار لعن برای مصطفی کمال٬ موسس نظام جمهوری ترکیه٬ واکنش‌های فراوانی به دنبال آورده و بسیاری از کمالیست‌ها خواهان استعفای ارباش هستند.

برخی از واکنش ها چنین بود:

اوزگور گوزل از سران حزب جمهوری خلق: سوگند یاد می‌کنم که علی ارباش٬ تاوان توهین به آتاتورک را خواهد داد.

گورسل تکین از نمایندگان مجلس: اگر از سایه آتاتورک نبود٬ هیچوقت چنین سازمانی تاسیس نمی‌شد و تو چنین پستی نمی‌گرفتی.

لطفی ترک کان از سران حزب خوب: علی ارباش تصور کرده که لعنت فرستادن برای آتاتورک٬ به منزله آن است که دل بعضی‌ها را به دست بیاورد. اما فراموش نکند که روزی٬ تاوان سیاسی و حقوقی این خطا را پرداخت خواهد کرد.

آیتون چرای از سران حزب خوب: علی ارباش استعفا استعفا!

سران حزب عدالت و توسعه و حزب حرکت ملی در قبال خطبه مساله‌دار ارباش سکوت کردند. نه از او دفاع کردند و نه حاضر شدند در این مورد توضیحی  دهند.

کاراملا اوغلو رهبر حزب اسلامی سعادت نیز تنها به این جمله بسنده کرد: بهتر است مراقب لسان خود باشیم.

چه کسی ماشه را فشرد؟

امروز٬ روزنامه سوزجو٬ که عنوان پرتیراژترین روزنامه ترکیه را یدک می‌کشد٬ در تیتر و عکس صفحه نخست٬ ارباش را به خیانت متهم کرده و لعنت٬ نثار او کرد.

اقدام تند سوزجو٬ واکنشی مربوط به صبح یکشنبه است و طوفان از همان بعدازظهر روز جمعه آغاز شد.

پس از انتشار خطبه‌های نماز جمعه ایاصوفیه٬ اوغور دوندار روزنامه نگار و گوینده قدیمی ترکیه که در روزنامه سوزجو هم قلم می‌زند٬ اولین فردی بود که در توییت خود٬ به تندی به ارباش تاخت.

او نزدیک به 4 میلیون دنبال کننده دارد و توییت تندش علیه ارباش٬ چندین هزار بار ریتوییت شد.

در مجموع باید گفت٬ روزنامه سوزجو در تبدیل مساله خطبه ایاصوفیه به یک نقطه تنش جدید بین اسلام‌گرایان و محافظه‌کاران٬ نقش بسیار مهمی ایفا کرد.

ارباش دقیقا چه گفت؟

«سلطان محمد خان فاتح٬ این پرستشگاه عظیم و باشکوه را مانند مردمک چشمانش دوست داشت و این بنا را به شرطی وقف کرد و آن را برای امت به امانت گذاشت که تا روز قیامت٬ به عنوان مسجد جامع٬ مورد بهره‌برداری قرار بگیرد. در اعتقادات ما مال موقوفه٬ مصونیت دارد و اگر فردی بخواهد از یک مال موقوفه سلب مصونیت کند٬ در آتش می‌سوزد. شرط وقف٬ قابل دست‌درازی نیست و اگر کسی این شرط را تغییر دهد یا آن را بر هم بزند٬ مورد لعنت قرار می‌گیرد.‌»

ارباش به دنبال توجیه

پس از آن که در فضای مجازی و به ویژه در توییتر و فیسبوک٬ ده‌ها هزار نفر از شهروندان عادی٬ فعالان سیاسی و سران احزاب مخالف و چهره‌های برجسته منسوب به مشی فکری کمالیسم٬ به سخنان علی ارباش واکنش نشان دادند٬ او به دنبال توجیه برآمد و دست به دامن احمد هاکان٬ ستون‌نویس و سردبیر روزنامه حریت شد.

احمد هاکان٬ که در دهه پایانی قرن بیستم٬ به نجم الدین اربکان نزدیک بود٬ پس از مدتی از او جدا شده و به رسانه‌های خانواده دوغان و تفکرات کمالیستی وابسته شد.

اما در چند سال اخیر و پس از آن که خانواده ثروتمند دوغان٬ کل مجموعه رسانه‌ای تحت تملک خود را با قیمتی بیش از 1 میلیارد دلار به یکی از خانواده‌های متنفذ نزدیک به آکپارتی به نام دمیر اورن فروخت٬ هاکان نیز به سمت حزب حاکم و شخص اردوغان چرخش کرد و زیگزاگ کاملی از مشی فکری خود را به نمایش گذاشت.

او چند روز پیش اعلام کرده بود که فعلاً به دنبال استراحت و نوشتن چند کتاب است و چند هفته٬ دست از ستون نویسی خواهد شست. اما ظاهراً کسی بهتر از او نمی‌تواند مشکل ارباش را حل کند. چرا که حالا٬ احمد هاکان٬ هم یک آتاتورکچی و کمالیست است و هم یک هوادار دوآتشه اردوغان.

او در ستون خود در حریت نوشته است:«از پروفسور ارباش در مورد لعن آتاتورک توضیح تلفنی خواستم. اما او ترجیح داد٬ بنویسد. من نیز نوشته او را بدون تغییر حتی یک نقطه و ویرگول٬ منتشر می‌کنم»

توضیح ارباش از این قرار است: «سلام احمد بیگ! در مورد خطبه‌ای که در ایاصوفیه ایراد کردم٬ می‌توانم چنین توضیحی در مورد مصونیت مال موقوفه ارائه دهم. شخص واقف می‌گوید: لعنت خداوند و پیامبران و فرشتگان و کلیه مسلمانان٬ بر کسی باد که این مال موقوفه را با شرایطی خارج از شرطی که من تعیین کرده‌ام٬ به کار بگیرد.

در واقع٬ سخنان من هم معطوف به همین مساله بود. منظور من٬ فقط ایاصوفیه نبود و این قاعده٬ همه اموال موقوفه را در برمی‌گیرد. آتاتورک٬ 82 سال پیش درگذشته و برای کسی که فوت کرده٬ دعا می کنند و نه لعن و نفرین.

گذشته‌ها گذشته است. خداوند در قرآن مجید فرموده است: تِلْكَ أُمَّةٌ قَدْ خَلَتْ لَهَا مَا كَسَبَتْ وَلَكُمْ مَا كَسَبْتُمْ (سوره بقره آیه 141) ترجمه: آن گروه پیشین همه درگذشتند، هر چه کردند برای خود کردند و شما نیز هر چه کنید به سود خویش کنید.

بر اساس این هشدار قرآنی٬ ما هم کاری به گذشته نداریم و باید به آینده بیاندیشیم. اساساً نقش آتاتورک در تغییر کاربری مسجد ایاصوفیه به موزه٬ بحثی است که باید آن را به مورخین واگذار کرد. خلاصه این که٬ مساله وقف مساله بسیار مهمی است و حفاظت از موقوفات تنها از راه قانون ممکن نیست.

بلکه باید بر اساس باور و عقیده دینی و وجدانی هم٬ مردم را بیدار کرد و ماموریت و وظیفه من به عنوان رئیس تشکیلات دینی و اوقاف ترکیه نیز٬ یادآوری همین نکات است و در واقع٬ من وظیفه‌ام را انجام داده‌ام. اما بعضی‌ها٬ دانسته یا ندانسته به دنبال ایجاد تفرقه هستند.»

از توضیحات رئیس تشکیلات دینی ترکیه چنین برمی‌آید که او٬ حساسیت هواداران آتاتورک را به خوبی درک کرده اما در بیان توضیحات خود نیز٬ حاضر نشده امتیازی دهد و به نیکی از آتاتورک یاد کند یا به قول خودش برای او دعا بفرستد.

آیا مساله فقط آتاتورک است؟

این نخستین حمله به علی ارباش نیست و به احتمال قوی حمله آخر نیز نخواهد بود.

او چندی پیش در یک سخنرانی عمومی٬ همجنسگرایی را انحراف اخلاقی دانسته و آن را خطری بزرگ برای جوامع بشری دانست و به این اشاره کرد که دفاع از همجنسگرایی در چهارچوب اعتراض خیابانی و اجتماعی٬ جایز نیست.

اما ارتشی از روزنامه‌ها و گروه‌های مخالف حزب حاکم٬ در برابر ارباش قدرت نمایی کرده و او را به ضدیت با دموکراسی و حقوق بشر متهم کرده و او را فردی مرتجع دانستند که باید برکنار شود.

شدت حملات به قدری بود که خود اردوغان و تیم او نیز به داد ارباش رسیدند و با موضع‌گیری قاطعانه از سخنان او دفاع کردند.

به عبارتی روشن٬ تنش های گهگاهی بین کمالیست‌ها و محافظه‌کاران و رئیس تشکیلات دینی ترکیه٬ ریشه تاریخی و سیاسی دارد. اسلامی‌ها از کمالیست‌ها خون به دل دارند که چرا در دوران اقتدار آتاتورک٬ کلاس‌های قرآن تعطیل شده و آنها را به حاشیه راندند و اذان را به ترکی ترجمه کردند.

در مقابل٬ کمالیست‌ها نیز در هراسند که با تقویت مداوم گفتمان اسلامی و محافظه‌کاری٬ فضا برای بقای گفتمان لاییسم و کمالیسم٬ از میان برود. این اختلاف نظر عمیق٬ حالا از تفاوت گفتمان و اختلاف نظر و جدل فراتر رفته و به یک دوقطبی جدی تبدیل شده که تمام فضای سیاسی و اجتماعی ترکیه را تحت تاثیر قرار داده است.

انتهای پیام/