کرونا و گره‌های کور دیجیتال‌سازی منابع در ایران/ دستمان از نظر حقوقی بسته است
ضرورت عرضه نسخه‌های دیجیتال در شرایط شیوع ویروس کرونا بیش از پیش احساس می‌شود. با وجود این، کتابخانه‌های مرجع با مشکلات متعددی از جمله موانع حقوقی برای استفاده مخاطبان از این منابع مواجه‌اند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، شیوع ویروس کرونا در ماه‌های اخیر علاوه بر آسیب به کسب و کارها و مشاغل مختلف، آسیب‌های جدی را نیز به حوزه علم وارد کرده است. این موضوع به خصوص در کشورهایی مانند ایران که زیرساخت‌های مناسب برای عرضه کتاب‌ها به صورت دیجیتال به صورت گسترده و حرفه‌ای وجود ندارد، بیشتر احساس می‌شود. در چنین شرایطی دانشجویان و پژوهشگران و یا حتی مخاطبان عام عموماً مجبورند به کتابخانه‌ها بروند و ریسک رفت‌وآمدها و استفاده از منابع مکتوب را- که ممکن است آلوده به ویروس باشند- به جان بخرند. بازار کانال‌های تلگرامی و سایر شبکه‌های اجتماعی برای عرضه نسخه‌های غیرقانونی کتاب نیز بیش از پیش داغ شده و ممکن است؛ در حالی که ممکن است بسیاری از مصرف‌کنندگان این فایل‌ها ندانند که با استفاده از این فایل‌ها، حقوقی بر گردنشان خواهد ماند.
هرچند کتابخانه‌های اصلی و مرجع کشور طی سال‌های اخیر تلاش کرده‌اند تا با دیجیتال‌سازی منابع، دسترسی عمومی به کتاب‌ها و سایر منابع را راحت‌تر و به نوعی عدالت را در این زمینه فراهم کنند، اما کرونا نشان داد که شرایط استفاده از این امکان چندان در کشور فراهم نیست. از روند دیجیتال‌سازی منابع گرفته که به دلایل مختلف از جمله هزینه‌های آن، چندان با سرعت انجام نمی‌شود تا مشکلات حقوقی که عرضه تمامی آثار یا بخش قابل توجهی از آن را با مشکل مواجه کرده است.
کتابخانه ملی در ماه‌های اخیر تلاش کرده تا با توجه به شیوع ویروس کرونا و خطرات احتمالی آن برای مراجعه‌کنندگان، دسترسی آسان بخشی از منابع خود را برای علاقه‌مندان فراهم کند. عرضه نسخه دیجیتال 23 هزار عنوان کتاب کودک و نوجوان تجربه موفقی در ماه‌های اخیر بود که با استقبال خوبی از سوی مخاطبان همراه شد. اما این کتابخانه برای عرضه دیگر منابع خود، همانند دیگر مراکز، با مشکلات حقوقی مواجه است؛ مشکلاتی که حالا کرونا آنها را پررنگ‌تر کرده و ضرورت بحث و بررسی و برطرف کردن آن از سوی حقوقدانان و مسئولان فرهنگی کشور را بیش از پیش احساس می‌شود.
فریبرز خسروی، معاون کتابخانه ملی، در گفت‌وگو با خبرگزاری تسنیم، درباره برنامه‌های کتابخانه در این شرایط گفت: اگر نخواهیم شعارگونه حرف بزنیم، باید بگویم که بحث‌های دیجیتال‌سازی محدودیت‌هایی دارد. محدودیت در حوزه کپی رایت است، ما نمی‌توانیم هر کتابی را که از زمان قانونی خود نگذشته باشد، در اختیار همه بگذاریم. منابعی را می‌توانیم در اختیار افراد قرار دهیم که شامل کپی رایت نشده باشد.
وی به منابع دیجیتال‌سازی شده در کتابخانه اشاره و اضافه کرد: کتابخانه همه منابع خطی خود را که بیش از 40 هزار عنوان است، در اختیار علاقه‌مندان قرار داده و همچنین بیش از 100 عنوان پایان‌نامه نیز در این قالب تهیه شده است. از سوی دیگر، نسخه دیجیتال بیش از 23 هزار عنوان کتاب کودک و نوجوان که از صاحبان آثار اجازه گرفته شده نیز در دسترس مخاطبان قرار گرفته که استقبال خوبی هم از آن صورت گرفته است.
خسروی از مذاکره با ناشران و نویسندگان برای دیجیتال‌سازی بیشتر منابع خبر داد و گفت: ما در تلاش هستیم تا بتوانیم حتی‌الامکان زمینه استفاده مراجعان از راه دور را فراهم کنیم، اما از سوی دیگر موضوع کپی رایت جدی است. مثلاً ما اجازه نداریم کتابی را که دو سال پیش منتشر شده، در اختیار همگان قرار دهیم. این باب بسته است و اگر کسی هم این کار را انجام دهد، تخلف کرده است؛ مگر اینکه با ناشر و نویسنده قراردادی بسته شود و این کار صورت گیرد.
به گفته معاون کتابخانه ملی؛ مذاکراتی با برخی از ناشران و نویسندگان آغاز شده است تا اگر امکان دارد برخی آثارشان را به ملت ایران هدیه کنند و ما فرمت دیجیتال را در اختیار همگان قرار دهیم. همچنین قرار است با ناشران درباره برخی از کتاب‌ها که فرصت قانونی آنها طی نشده است، اما قدیمی‌اند و شاید دیگر تجدید چاپ نشود نیز صحبت شود تا در صورت امکان نسخه دیجیتال این آثار نیز در اختیار علاقه‌مندان قرار گیرد.
وی ضمن اشاره به برنامه‌های این کتابخانه برای شش ماه دوم سال در صورت تداوم شرایط شیوع ویروس کرونا گفت: کتابخانه در ایامی که ستاد مبارزه با کرونا اجازه دهد، باز خواهد بود، اما تمهیدی اندیشیده شده است تا ظرفیت سالن‌ها را به گونه‌ای فراهم کنیم که افراد با فاصله مناسبی در کتابخانه بنشینند. سعی کردیم فضا به گونه‌ای باشد که خطری مراجعه‌کنندگان را تهدید نکند. روزانه مراجعه‌کنندگانی هستند که از کتابخانه استفاده می‌کنند. کتابخانه نیز از ساعت 8 الی 18 خدمات‌رسانی می‌کند. ما با توجه به شرایط ایجاد شده، محدودیت‌هایی را از نظر زمان مراجعه و همچنین تعداد مراجعه‌کنندگان برای حفظ سلامتی اعضا و کارمندان کتابخانه لحاظ کرده‌ایم.
وی با بیان اینکه تعداد مراجعین هم در این مدت کم شده است، ادامه داد: روزهایی که ستاد کرونا اجازه دهد باز خواهیم بود، حتی روزهای تعطیل. نزدیک به 400 نفر می‌توانند مراجعه کنند، اما در حال حاضر بیشتر از 200 نفر مراجعه‌کننده نداریم.
انتهای پیام/
