بازار گرمی کتاب های کمک درسی در مدرسه/ ابعاد پنهان تعارض منافع از ستاد تا مدارس

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، حالا دیگر دانش‌آموزانِ تمام دوره‌های تحصیلی را درگیر خود کرده‌اند حتی دبستانی‌ها، کیف هر دانش‌آموز میزبان کتاب‌ های کمک درسی رنگارنگ است و گاه برای یک درس چند کتاب کمک آموزشی خریده می‌شود.

اما به دبیرستان و سال‌های نزدیک کنکور که می‌رسیم اوضاع حادتر هم می‌شود و گاه خانواده‌ها هزینه‌های میلیونی را صرف خرید کتاب‌های کمک درسی می‌کنند آن هم در فضای غبارآلودی که از سوی ناشران این کتاب‌ها به جامعه تزریق می‌شود تا این حس را القا کنند درک متون درسی بدون کتاب‌های رنگارنگ آنها شدنی نیست.

در این میان تعارض منافع هم شکل گرفته است آن هم از نوع همکاری بدنه‌ای از درون آموزش و پرورش و همچنین مدارس برای بازارگرمی کتاب‌های کمک درسی و گاه مولفان کتاب‌های درسی خودشان نویسنده کتاب‌های کمک درسی می‌شوند و همراه با ناشران این کتاب‌ها.

آموزش و پرورش نیز سیاست ثابتی را در برابر ناشران کتاب‌های کمک آموزشی که برخی از آنها در عرصه تست و کنکور فعال هستند، پیش رو ندارد، یک روز از مبارزه با مافیای کنکور و ممانعت از ورود کتاب‌های کمک آموزشی به مدارس می‌گویند و روز بعد با آمدن وزیر و مسئولان جدید سیاست تعامل با این بخش در دستور کار قرار می‌گیرد!

از سوی دیگر یکی از جلوه‌های تعارض منافع آموزش و پرورش در ارتباط با ناشران آموزشی است و گلوگاه تعارض منافع این بخش در سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی و در بخش تألیف آن رخ می‌دهد، در همین باره میدری معاون وزیر رفاه در مصاحبه‌ای تلویزیونی اعلام می‌کند چاپ کتاب درسی هر سال 1300 میلیارد تومان هزینه به دولت تحمیل می‌کند در حالی که بخش خصوصی از قبل این تغییر کتب منتفع می‌شود.

در همین باره محمدرضا نیک‌نژاد معلم با سابقه در موضوع تعارض منافع در سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی اظهار کرد: تعارض منافع در سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی بسیار مهم است، بخشی از کار افرادی که معاون، رئیس و گرداننده سازمان پژوهش هستند مشمول تعارض منافع می‌شوند.

سازمان پژوهش حاضر به دیدار با معلمان نمی‌شود چگونه با ناشران کمک آموزشی جلسه می‌گذارند؟

او به این نکته اشاره می‌کند که برخی افراد در مجلات رشد زیرمجموعه سازمان پژوهش هستند که گرفتار تعارض منافع هستند، من به عنوان معلم نقدهایی را دارم که به آسانی پذیرفته نمی‌شود و سازمان پژوهش نمی‌پذیرند دیداری با ما داشته باشد و با کلی واسطه و پادرمیانی با گروهی از معلمان دیدار می‌کنند اما چه موضوعی باعث می‌شود برخی ناشران کتاب های کمک درسی که به لحاظ تخصصی و حتی اسمی خوشنام نیستند و برچسب مافیا هم خورده‌اند به راحتی با مسئولان  این سازمان دیدار کنند و حتی پیشنهاد تبلیغ محصولات خود را در شبکه شاد ارائه می دهند.

این معلم معتقد است تعارض منافع در کتاب‌های کمک درسی از سطح کلاس شروع می‌شود و به سطوح بالاتر می‌رسد و برخی مؤسسات با سازمان پژوهش ارتباط دارند و نمونه اخیر آن دیدار مسئولان سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی با تعدادی از ناشران کتاب های کمک درسی بود.

تماس ناشران کمک آموزشی با معلمان 

نیک نژاد ادامه می دهد: معلم وقتی سر کلاس می‌رود و دانش‌آموزان را ترغیب و تشویق می‌کند تا کتاب درسی خودش یا موسسه‌ای را که معرفی می‌کند تهیه کنند، مصداق تعارض منافع است مثلاً من معلم فیزیک هستم، ناشران کتاب‌های کمک آموزشی هر سال با من تماس می‌گیرند، آدرس گرفته و کتاب کمک درسی خود را ارسال می‌کنند، این ناشران باور دارند حتی اگر از بین 40 معلم، دو نفر از آنها کتاب‌های کمک درسیشان را در کلاس درس تبلیغ کنند کارشان موفقیت‌آمیز است و این همان تعارض منافع است که از داخل کلاس درس شروع می شود تا سطوح بالاتر.

اصرار برخی مناطق آموزش و پرورش برای معرفی کتاب خاص

او به این موضوع اشاره می‌کند که در دوره متوسطه اول هم برای مدتی تدریس داشته و مدیر یکی از مدارس گفته بود: اداره آموزش و پرورش منطقه برای استفاده از کتاب خاص اصرار دارد، اگر ارتباط مشخصی وجود نداشته باشد این اصرار موضوعیت ندارد و معلم اگر  تشخیص بدهد کتابی خوب است و تمایل داشته باشد از آن استفاده می‌کند.

رابط ناشران کمک آموزشی در مدارس و مناطق 

نیک‌نژاد بیان می‌کند: در یکی از مناطق تهران معلم بودم و دستور داده بودند حتما از فلان کتاب استفاده کنید و آزمونهای دوره‌ای از داخل کتاب‌ برای دانش‌آموزان برگزار می‌شود، این یعنی سوق دادن به سمت خرید این کتاب و پشت ماجرا، میلیاردها تومان پول خوابیده است، خیلی عادی شده که ناشران کتاب‌های کمک آموزشی فردی را به عنوان نماینده خود  به آموزش و پرورش مناطق و حتی مدارس می‌فرستند تا آنها را برای استفاده از کتاب‌های کمک درسی‌شان متقاعد کند و در این میان پول‌هایی بین آنها جابه‌جا می‌شود.

تعارض منافع در میان معاونان، روسای دانشگاه و نمایندگان

این معلم به این موضوع اشاره می‌کند که حتی برخی از مسئولان رده بالا، معاونان و رؤسای دانشگاه نیز کتاب‌های تالیف شده خود را با هزینه بیت‌المال خریداری کرده و به طور رایگان در اختیار دانشجویان قرار می‌دهند یا به آنها می‌فروشند و این نیز مصداق تعارض منافع است.

نمونه دیگر نمایندگان مجلس هستند که شامل تعارض منافع می‌شوند به عنوان مثال در زمان یکی از وزرای قبلی آموزش و پرورش کتاب بوی خوش معلمی منتشر، با تیراژ بالا خریداری و به صورت رایگان به مدارس ارسال شد.

نیک‌نژاد به این ماجرا اشاره می‌کند که روزی به سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی رفتم که گفتند مسئول مربوطه با ناشران کمک آموزشی جلسه دارد اما این سوال برای من مطرح شد که ناشران در این سازمان تخصصی چه کار دارند، در اسناد بالادستی مانند سند تحول و برنامه درسی تأکید شده است، دانش‌آموزان را برای زندگی آینده آماده کنیم و مهارت فردی، اجتماعی و عملی آنها را افزایش دهیم. کتاب‌های کمک درسی بیشتر در سطح شناختی افراد را پرورش می‌دهند یعنی خواندن و یادگرفتن در حالی که اسناد بالادستی بر مهارت فردی و اجتماعی تاکید دارند و تأکید بیش از حد بر حفظیات، مطالب ذهنی و بخش شناختی آموزش توسط کتاب‌های کمک درسی انجام می‌شود.

او معتقد است که سازمان پژوهش باید در این زمینه فعالتر باشد و برای توجه به ابعاد مختلف آموزش با اساتید، معلمان و ناشران دیدار و درخواست همکاری ‌کند و بعد تربیتی و پرورشی را  در دانش‌آموزان تقویت کند.بخش شناختی و آموزشی در سطح ذهنی دانش‌آموز تا چه اندازه به درد او می‌خورد جز اینکه مواردی را یاد گرفته، امتحان می‌دهد و در زمان کوتاه فراموش می‌کند و بخش مهارتی کار نادیده گرفته می‌شود.

پول نباید در حیطه آموزش وارد شود

این معلم عنوان می‌کند: از سازمان پژوهش انتظار داریم در این زمینه از ناشران کمک بخواهد اما آنها نمی‌توانند چون بنیان کارشان این است از ضعف کتابهای درسی استفاده کنند و پایه آن پول است، پول روابط را به شدت به نفع خود تغییر می‌دهد چون جاذبه لازم را دارد و نباید در برخی حیطه‌ها از جمله آموزش پول را وارد کنیم که اگر وارد شود مشکلات را تشدید می‌کند.

نیک‌نژاد به مقاله‌ای که اخیراً ترجمه کرده اشاره می‌کند و می‌گوید: این مقاله تجربه یک دبیر ریاضی آمریکایی بود که به فنلاند رفته و حاصل آن چند مقاله است، این دبیر می‌گوید زمان آموزش در فنلاند کم است و دانش‌آموزان بخش زیادی از تکالیف را در مدرسه انجام می‌دهند. او درباره کتاب‌های درسی فنلاند هم گفته است کتاب یک سال تحصیلی ریاضی را بررسی کردم به اندازه یک ماه تدریسم در آمریکا است یعنی حجم کتاب‌های درسی برای یک سال تحصیلی پایین است. تمام این موارد در شرایطی است که فنلاند جزو موفقترین نظام‌های آموزشی دنیاست و 20 سال است رتبه نخست جهان در آموزش را دارد.

حجم کتاب‌های درسی باید کاهش یابد و محتوای آن موثر شود

او به این نکته اشاره می‌کند، کتاب‌های درسی در ایران به اندازه کافی حجیم است و خیلی تلاش کردند حجم کتاب‌ها را کم کنند اما هنوز هم سنگین است و نسبت به امروز که منابع یادگیری متفاوت و گسترده است و دانش‌آموز منابع بسیاری برای اطلاعات و داده دارد یعنی آموزش غیررسمی خیلی پررنگ شده است باید حجم کتاب‌های درسی را کاهش داد و مطالب آن را موثر کنیم تا دانش‌آموز از خواندن و یادگیری لذت ببرد و وقتی کتاب درسی را در مقایسه با آموزش غیررسمی قرار داد برای او جاذبه ایجاد کند.

نیک نژاد ادامه می‌دهد: کتاب کمک درسی حجم را به شدت افزایش می‌دهد یعنی اگر یک کتاب درسی فیزیک داریم برخی خانواده‌ها چند مدل کتاب کمک آموزشی می‌خرند و مدارس هم معمولاً یک کتاب کمک درسی معرفی می‌کنند چون اگر این کار را نکنند معلم به کم‌کاری متهم می‌شود، کتاب کمک درسی را یک نفر می‌نویسد و عموما هم استاندارد نیست، کتاب درسی از  فیلترهای مختلف می‌گذرد باز هم در چاپ اول اشکال دارد دیگر چه برسد به کتاب‌های کمک درسی.

القای مناسب نبودن کتاب‌های درسی 

این معلم می‌گوید: کتاب‌های کمک درسی می‌خواهند یک چیز متفاوت ارائه دهند تا دانش‌آموز را قانع کنند که این کتاب را تهیه کند و عموما سوالاتی در سطح شناختی مطرح می‌شود که بسیار بالاتر از سطح کتاب و آموزش معلم است. مبنای آموزش مؤسسات آموزشی و کتاب‌های کمک درسی این است که به دانش‌آموز و خانواده القا کنند کتاب درسی ساده است و به درد نمی‌خورد بنابراین برای یادگیری بهتر به کتاب کمک آموزشی نیاز است، سازمان پژوهش باید در اینجا وارد شود و ضمن مخالفت از کتاب‌های درسی حمایت کند.

هزینه‌های میلیونی خانواده‌ها برای خرید کتاب‌های کمک درسی

نیک‌نژاد اشاره می‌کند که برخی خانواده‌ها در پایه دوازدهم به جز هزینه‌های ثبت نام در این پایه گاهی تا 10 میلیون تومان کتاب کمک آموزشی می‌خرند و نمی‌توانیم بگوییم همه آنها پولدار هستند گاه یک پدر یا مادر با قرض گرفتن این هزینه را تأمین می‌کند، چون مافیای کمک آموزشی این شبهه را ایجاد کرده است که با خواندن این کتاب‌ها دانش‌آموز موفق می‌شود.

او بر این باور است که تمام اتفاقات در کنکور و حاشیه آن یعنی کتاب‌های کمک درسی یک حربه برای کسب پول است و گاهی در این بازی سازمان پژوهش خلاف منافع خودش حرف می‌زند، کتاب درسی یا خوب است یابد اگر خوب است سازمان پژوهش باید بگوید نیازی به کتاب‌های کمک درسی نیست و اگر کتاب درسی خوب نیست پس چرا در این تیراژ بالا چاپ می‌شود و نقاط ضعف آن چیست که در مسیر اصلاح حرکت نمی‌کنند، چرا باید به کمک درسی نیاز داشته باشیم؟

نیک‌نژاد می‌گوید: من به عنوان معلم تصور می‌کنم کتاب درسی مناسب است چون سرخط کلی را ارائه می‌دهد و معلم باید فضا سازی لازم را برای انتقال مطلب آماده کند و بالا بردن مهارت‌های دانش آموز مدنظر باشد در کشورهای پیشرفته مانند فنلاند تک منبعی نیستند یعنی معلم به کلاس درس می‌رود ‌و در یک گفتگو به این نتیجه می‌رسد امروز برای کتاب ریاضی 35 منبع وجود دارد و معلم اختیار دارد از بین آن منابع انتخاب و در طول سال از آن استفاده کند البته در ایران هم می‌گویند می‌خواهیم به سمت چند منبعی برویم.

این معلم معتقد است که در سازمان پژوهش متخصصانی حضور دارند که ضعف کتاب‌های درسی را می‌دانند. کتاب درسی باید سرخط آموزش را به معلم بدهد و معلم بر اساس تجارب، سواد و کتاب راهنما که در اختیارش قرار می‌گیرد آموزش را ارائه دهد اما با توجه به رانت و تعارض منافع به نظر می‌آید این کار به نفع نیست!

او به مبارزه با مافیای کنکور در دوران وزارت آقای بطحایی گریزی زده و می‌گوید: در آن زمان ورود کتاب‌های کمک درسی به دوره ابتدایی ممنوع شد اما برای مبارزه با مافیای کنکور در دوره متوسطه، قدرت‌های پشت پرده وجود دارد که نمی‌گذارد این کار انجام شود.

انتهای پیام/