چشم‌انداز مثبت بخش کشاورزی ایران تا سال ۲۰۲۴/ رشد ۲رقمی تولید گندم، ذرت، جو، و شکر ایران طی امسال

به گزارش خبرگزاری تسنیم ، مؤسسه تحقیقاتی فیچ در آخرین گزارش مربوط به  ایران به بررسی بخش کشاورزی ایران پرداخته و ارزش صنعت کشاورزی ایران را در سال جاری 53.5 میلیارد دلار برآورد کرده و معتقد است این بخش  بین سالهای 2020 تا 2024 رشد سالانه 2.7درصدی را تجربه خواهد کرد.

مؤسسه تحقیقاتی فیچ سولوشنز (Fitch solutions) این پیش‌بینی را در جدیدترین گزارش خود از وضعیت بخش کشاورزی ایران و دورنمای آن در چهار سال آینده که در سه‌ماهه سوم سال 2020 منتشر شده مطرح کرده است.

مشروح این گزارش به‌شرح زیر است:

بخش کشاورزی ایران در راه رسیدن به هدف غایی آن که خودکفایی همه‌جانبه است با چالش‌های فراوانی دست و پنجه نرم می‌کند. تشدید تنش با آمریکا و بازگشت تحریم‌ها علیه ایران در سال‌های اخیر، در کنار تأثیر بحران کرونا و افت قیمت نفت که تأثیر منفی بر چشم‌انداز اقتصاد ایران داشته، از جمله چالش‌های مهمی هستند که ایران و به‌ویژه بخش کشاورزی آن را درگیر کرده‌اند. اما با این وجود از نظر ما بخش کشاورزی ایران طی دوره مورد پیش بینی ما یعنی از 2020 تا 2024 (1399 تا 1403 شمسی) در همه حوزه‌ها وضعیتی رو به رشد خواهد داشت. در حال حاضر وضعیت ایران در برابر آمریکا رو به بهبود است. این کشور از یک سو استراتژی بازدارندگی فعال را در پیش گرفته است و از سوی دیگر خود را برای ازسرگیری تعامل دیپلماتیک پس از انتخابات ریاست جمهوری ماه نوامبر آماده می‌کند. هدف نهایی ایران لغو تحریم‌ها است.

پیش بینی‌های مهم

* رشد تولید گندم ایران از سال 1398 تا 1402: تولید گندم ایران در این دوره به طور متوسط سالانه 5 درصد رشد می‌کند و در سال 1402 به 18.4 میلیون تن می‌رسد. استفاده از تکنولوژی پیشرفته‌تر، کشت ارقام مقاوم‌تر، افزایش دسترسی به مواد افزودنی کشاورزی و گسترده شدن زیرساخت آبیاری از جمله دلایل این رشد به حساب می‌آیند.

* رشد تولید گوشت مرغ طی دوره 1398 تا 1402: تولید گوشت مرغ در این بازه به طور متوسط رشد سالانه 1.5 درصدی را تجربه می‌کند و در سال 1402 تولید گوشت مرغ به 2.3 میلیون تن خواهد رسید. افزایش تقاضای داخلی و افزایش سرمایه گذاری از جمله دلایل این رشد به حساب می‌آید. اما در کوتاه مدت، تحریم‌های آمریکا رشد این صنعت را محدود می‌کند. شیوع آنفلوآنزای مرغی نیز می‌تواند تولید مرغ را کاهش دهد.

* رشد تولید گوشت گوساله در دوره 1398 تا 1402: پیش بینی شده است تولید گوشت گوساله در ایران طی این دوره هر سال 3 درصد رشد کند و در پایان دوره به 580 هزار تن در سال برسد. زمانی اکثر گوشت گوساله تولیدی ایران در گاوداری‌های کوچک پرورش داده می‌شد، اما امروزه صنعت تولید گوشت ایران بیشتر به سمت تجاری سازی رفته و بدین ترتیب بهره وری و حجم تولید افزایش یافته است.

* رشد مصرف گوشت گوساله در ایران از 1398 تا 1402: مصرف گوشت گوساله در ایران طی این دوره سالانه 1.7 درصد افزایش می‌یابد و در سال 1402 به 646 هزار تن خواهد رسید. افزایش دستمزدها منجر به افزایش مصرف گوشت گوساله و کاهش مصرف گوشت مرغ در ایران خواهد شد، چرا که وقتی درآمد بالاتر می‌رود مردم گرایش بیشتری به مصرف گوشت‌های گران‌تر مانند گوشت قرمز پیدا می‌کنند.

* ارزش بخش کشاورزی ایران در سال 1399: ارزش بخش کشاورزی ایران در سال جاری 53.5 میلیارد دلار برآورد شده که این رقم نسبت به رقم 50.3 میلیارد دلاری سال قبل رشد 6.3 درصدی دارد. پیش بینی می‌شود بخش کشاورزی ایران طی سال‌های 1398 تا 1402 سالانه 2.7 درصد رشد کند.

آخرین تحولات مربوط به صنعت کشاورزی

وضع دوباره تحریم‌های آمریکا علیه ایران در ماه نوامبر 2018 و تشدید این تحریم‌ها در ماه می 2019 فرصت‌های جدید رشد بخش کشاورزی ایران پس از انعقاد برجام را از بین برد. بازگشت تحریم‌ها موجب تیره‌تر شدن چشم انداز اقتصاد ایران می‌شود و ورود سرمایه خارجی و تجارت مواد غذایی و کشاورزی را دشوارتر می‌کند. ما معتقدیم تحریم‌ها طی سال‌های آتی، حداقل تا زمانی که ترامپ رئیس جمهور آمریکا باشد، همچنان برقرار خواهد بود.

همچون سایر بخش‌ها، در بخش کشاورزی نیز شرکت‌های غربی برای ورود به ایران بسیار محتاطانه رفتار می‌کنند و عمدتاً سعی می‌کنند با توقف فعالیت در ایران تحریم‌ها را رعایت کنند. با توجه به تجربه سال‌های گذشته و اوضاع بی ثبات منطقه، حتی اگر مذاکرات بین ایران و آمریکا از سر گرفته شود باز شرکت‌های خارجی سریعاً وارد بازار ایران نخواهند شد و این یعنی بخش کشاورزی ایران در میان مدت رشد کندی را تجربه خواهد کرد.

تشدید تحریم‌ها موجب شد سال 1398 سالی سخت برای بازار محصولات کشاورزی ایران باشد و این واقعیت در مصرف برخی کالاها مثل شکر، گوشت، روغن پالم، پنبه و شیر مشهود بود. به طور کلی انتظار می‌رود مصرف این کالاها در سال جاری بیشتر شود. ما پیش‌بینی می‌کنیم مصرف همه کالاهای کشاورزی در این سال افزایش یابد، بجز گوشت گوساله که مصرف آن نسبت به سال قبل 4.4 درصد کاهش می‌یابد.

رشد تجارت مواد غذایی و کشاورزی در ایران طی سال‌های آینده به خاطر تحریم‌ها محدود باقی می‌ماند. تحریم‌ها به طور مشخص تأمین مالی را در این بخش محدود می‌کنند و مانع توسعه زنجیره عرضه می‌شوند. واردات کودهای شیمیایی و ماشین آلات کشاورزی که برخلاف مواد غذایی و بذر تحت تحریم قرار دارند به سختی انجام می‌شود. شرکت‌های هندی و چینی تا حدودی خلاء حضور توسط شرکت‌های غربی در این بخش را پر می‌کنند. البته در چند ماه اخیر صادرات برنج هندی نیز به دلیل مشکل پرداخت پول کند شده است.

تحلیل SWOT صنعت کشاورزی

نقاط قوت

* تنوع اقلیمی و آب و هوایی به موجب می‌شود ایران زیرساخت قوی در اختیار داشته باشد و این ایران را به کارآمدترین تولیدکننده محصولات کشاورزی در خاورمیانه تبدیل کرده است.

* دولت ایران سخاوتمندانه از بخش کشاورزی حمایت می‌کند و سیاست خودکفایی را در این بخش دنبال می‌کند.

* ایران زیرساخت‌های نسبتاً توسعه یافته‌ای برای فرآوری شکر دارد.

* زیرساخت صنعت تولید شیر و فرآوری شیر در ایران به خوبی توسعه یافته است.

* ماه جولای سال 2019 سازمان دامپزشکی ایران اعلام کرد این کشور عاری از تمام انواع آنفلوانزای پرندگان است. سازمان جهانی بهداشت حیوانات نیز این موضوع را مورد تأیید قرار داد. در نتیجه چشم انداز رشد تولید ماکیان روشن است.

نقاط ضعف

* شرایط آب و هوایی همچنان چالشی برای بخش کشاورزی ایران است، چرا که ایران در بسیاری از مناطق خود از کمبود آب و خاک حاصلخیز رنج می‌برد. این مسئله امکان رشد تولیدات کشاورزی ایران را محدود می‌کند.

* وابستگی زیاد تولید ناخالص داخلی ایران به درآمدهای نفتی به این معناست که سرمایه گذاری در بخش کشاورزی تا حد زیادی وابسته به فاکتورهای بی ثبات خارجی است.

* حضور و کنترل گسترده دولت بر بعضی بخش‌های کشاورزی و ناکارآمدی سیستم دولتی موجب می‌شود سود بالقوه تولیدکننده محدود شود و در نتیجه سرمایه گذاری بخش خصوصی در این بخش‌ها محدود باشد.

* بخش زراعت عمدتاً متشکل از زمین داران کوچک بخش خصوصی است که در مزارع خود با مساله بهره وری پایین مواجه هستند و زراعت آنها بدون کمک سخاوتمندانه دولت اقتصادی نیست.

* مشکل دیگر ناکارآمدی سیستم توزیع و زنجیره عرضه و حضور جدی دولت است.

* نرخ مکانیزاسیون صنعت کشاورزی ایران پایین است، چرا که سال‌ها تحریم موجب محدود شدن عرضه و خدمات نگهداری ماشین آلات کشاورزی در ایران شده است.

فرصت‌ها

* سرمایه گذاری برای توسعه زیرساخت آبیاری می‌تواند بخشی از ضرر تولید ناشی از کمبود آب و خشکسالی های پیاپی را جبران کند. البته توسعه زیرساخت آبیاری بسیار گران است.

* توافق سال 2019 ایران با روسیه و قزاقستان برای واردات گندم و صادرات مجدد محصول فرآوری شده (آرد) به کشورهای همسایه می‌تواند به رشد صنعت آرد ایران کمک کند. البته این به شرطی است که پروژه به خصوص از لحاظ تأمین اعتبار پیشرفت داشته باشد.

* انتخابات آمریکا که نوامبر امسال برگزار می‌شود می‌تواند موجب شود ایران گزینه‌های خود را در سال 2021 به طور مجدد ارزیابی کند. ایران در آن زمان می‌تواند با رییس جمهور جدید آمریکا مذاکره کند یا با این واقعیت رو به رو شود که چهار سال دیگر را تحت تحریم‌های شدید ترامپ بگذراند. در هر دو صورت از نظر ما تعامل دیپلماتیک اتفاق خواهد افتاد، چرا که ایران به دنبال رفع تحریم‌ها است.

تهدیدها

* اعمال مجدد تحریم‌های هسته‌ای آمریکا در نوامبر 2018 و تشدید تحریم‌ها در ماه می 2019 موجب محدود شدن فرصت رشد تجارت کشاورزی می‌شود. در پی انعقاد برجام امیدهایی برای گسترش این تجارت به وجود آمده بود.

* باز شدن اقتصاد موجب بیشتر شدن عایدی صنعت کشاورزی می‌شد. اما تشدید تحریم‌ها موجب محدود شدن دسترسی به مواد افزودنی کشاورزی می‌شود و در نتیجه تجارت دشوار می‌شود و آینده تولید کشاورزی و رشد مصرف در معرض خطر قرار می‌گیرد.

* گسترده شدن بازارهای خاکستری یا غیررسمی موجب اختلال در جریان بهینه کالا از طریق کانال‌های رسمی می‌شود و فضای سرمایه گذاری مالی را محدود می‌کند.

* در آینده اختصاص یارانه موجب دوری منابع مالی از بخش‌هایی می‌شود که پول در آنها بهتر و پایدارتر می‌تواند مصرف شود.

* تشدید تنش بین ایران و آمریکا بعد از حمله هوایی آمریکا در ژانویه 2020 که منجر به (ترور سردار) قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس شد.

به نظر ما بخش تولید غلات ایران رشدی مثبت خواهد داشت، اما عواملی به طور فزاینده تقاضا و مصرف غلات را در ایران تهدید می کنند. به نظر ما رشد تولید و مصرف در زمینه سه غله مهم یعنی گندم، ذرت و جو را شاهد خواهیم بود. رشد تولید ذرت و جو در سال جاری از سر گرفته می شود. به رغم این که رشد تولید این سه محصول، تا سال 1402 بیشتر از رشد تقاضا خواهد بود، به نظر ما ایران همچنان واردکننده خالص ذرت و جو باقی می ماند و فقط گندم است که تولید آن از تقاضا بیشتر خواهد شد.

در میان سه محصولی که ما بررسی کرده ایم، جو بیشترین رشد تولید و ذرت بیشترین رشد مصرف را خواهد داشت. تولیدات کشاورزی ایران همچون سایر بخش ها تحت تاثیر تحریم های آمریکا و تشدید تنش ها بین دو کشور قرار دارد. بنابراین نمی توان در این شرایط انتظار رشد قابل توجه را در تولیدات کشاورزی داشت.

نکات مهم

* پس از رشد منفی بخش غلات ایران در سال گذشته، طی سال جاری تولید غلات ایران رشد خواهد داشت. تولید گندم ایران 15.9 درصد، ذرت 16.7 درصد و جو تا حدود 28.6 درصد رشد می کند. تولید جو و ذرت ایران در سال پیش از آن به دلیل سیل سنگین افت شدیدی کرده بود.

* طی سال های اخیر در نتیجه اجرای سیاست های حمایتی از تولید گندم برای دستیابی به خودکفایی، واردات این محصول به شدت محدود بوده است. موانع و مشکلات ناشی از تحریم های تجاری نیز عامل دیگری در افت واردات گندم بوده است. اگر شرایط آب و هوایی محصول گندم ایران را نابود نکند، بعید است که دولت اجازه واردات انبوه گندم از خارج را صادر کند. با این وجود تولید ذرت و جو ایران همچنان کسری دارد و ذخایر این دو محصول رو به کاهش است.

* بازگشت تحریم ها در نوامبر 2018 و تشدید این تحریم ها در می 2019 تاثیری منفی بر بخش کشاورزی ایران می گذارد. تجارت محصولات کشاورزی مختل می شود و تولید و مصرف این محصولات در آینده با مشکل مواجه می شود.

* با وجود تحریم ها واردات غلات از خارج ادامه خواهد یافت. واردات غلات تحت تحریم قرار ندارد اما برای خرید غله باید دلار پرداخت کرد و هرگونه تبادل پول با ایران از نظر آمریکا ممنوع است. در نتیجه تحریم ها شرکت های بزرگی مثل گارگیل، بونگ و دیگر شرکت های مهم عرضه مواد غذایی به ایران را متوقف کرده اند.

* پیش بینی شده ایران در سال 1399 بالغ بر 400 هزار تن گندم مازاد بر تولید داشته باشد. با این وجود دولت ایران اجازه واردات 3 میلیون تن گندم در این سال را صادر کرده است.

* متوسط رشد سالانه تولید گندم ایران طی دوره مورد مطالعه ما یعنی سال های 1398 تا 1402 بالغ بر 5 درصد پیش بینی شده است. این رقم برای تولید ذرت 6.7 درصد در سال و برای تولید جو 7.6 درصد در سال پیش بینی شده است.

* پیش بینی شده است مصرف گندم تا سال 1402 به طور متوسط هر سال 2.1 درصد رشد کند. رشد مصرف ذرت نیز 5 درصد و جو 3.8 درصد برآورد شده است.

* ایران در دوره مورد پیش بینی ما همچنان واردکننده خالص غلات باقی می ماند. کسری تجاری ذرت و جو بیشتر خواهد شد و تا سال 1402 به  12.3 میلیون تن برای ذرت و 3.5 میلیون تن برای جو خواهد رسید. این در حالی است که کسری تجاری ذرت در سال 1398 بالغ بر 9 میلیون تن و جو 2 میلیون تن محاسبه شده است. اما ایران در مورد گندم با مازاد تولید 507 هزار تنی در سال 1402 مواجه می شود. ایران در سال 1398 کسری 1.9 میلیون تنی در زمینه تولید این محصول داشت.

 تاثیر روابط بین المللی بر تولید غلات

از زمان روی کار آمدن ترامپ در آمریکا، تجارت با ایران مشکل تر شده است. با وجود این که صادرات مواد غذایی به ایران ممنوع نیست، اما تحریم های آمریکا مانع مبادلات پولی شرکت های خارجی با ایران می شود و این مسئله کار واردات مواد غذایی به ایران را سخت می کند. براساس تحریم های آمریکا هرگونه معامله دلاری با ایران ممنوع است، مگر آن که وزارت خزانه داری آمریکا مجوزی برای آن صادر کند. حتی قبل از روی کار آمدن ترامپ نیز محدودیت هایی برای صادرات مواد غذایی به ایران وجود داشت، زیرا تحریم مبادلات دلاری مشکلاتی را در زمینه پرداخت ها پدید آورده بود.

ایران در مواجهه با این تحریم ها مجبور است برای تامین نیازهای غذایی خود به بازارهای درحال توسعه مراجعه کند یعنی کشورهایی مثل روسیه، قزاقستان، هند و پاکستان. پیش از ترامپ، سوئیس و امارات کانون های تامین مواد غذایی مورد نیاز ایران بودند.

تحریم ها بر رشد بخش کشاورزی ایران نیز تاثیر منفی می گذارد. اگرچه پیش بینی شده است این بخش رشد 6.3 درصدی در سال جاری را تجربه کند و ارزش آن به 53.477 میلیارد دلار برسد، اما متوسط رشد این بخش در دوره منتهی به سال 1402 تنها 2.7 درصد در سال خواهد بود و ارزش این بخش در سال 1402 به 57.441 میلیارد دلار خواهد رسید.

تحریم ها از دو جنبه به تولیدات کشاورزی ایران ضربه می زند، از یک سو به دلیل تحریم ها، سرمایه خارجی کمتری وارد این بخش می شود و ایران نمی تواند با دستیابی به جدیدترین تکنولوژی ها بهره وری در این بخش را افزایش دهد. از سوی دیگر، به دلیل بدتر شدن شرایط عمومی اقتصاد کشور، قدرت خرید مردم کاهش می یابد و میزان تقاضای داخلی برای مواد غذایی رشد چندانی نخواهد کرد.

برنج

ما نگاه مثبتی به بازار برنج ایران داریم، با وجود اینکه طی سه ماهه گذشته با روند نزولی تقاضا مواجه شده است. برنج پس از گندم و جو سومین محصول تولیدی ایران است و از اهمیت بسیار زیادی برای بخش کشاورزی ایران برخوردار است. مقامات ایرانی تلاش بسیاری می کنند تا در تولید این محصول خودکفا شوند. ما انتظار نداریم ایران حداقل در دوره مورد پیش بینی ما یعنی تا سال 1402 در زمینه تولید برنج به خودکفایی دست پیدا کند. هنوز سطح زیر کشت برنج در ایران محدود است و میزان برداشت در هکتار بسیار پایین است. انتظار داریم کسری تجاری برنج ایران به 1.2 میلیون تن در سال 1402 برسد. در دوره مورد پیش انتظار داریم رشد تولید برنج ایران از رشد مصرف بیشتر باشد و بدین ترتیب وابستگی به واردات کاهش پیدا کند.

نکات مهم

* تولید برنج در ایران رقم قابل توجهی نیست و به دلیل وابستگی به نزولات جوی، هر سال تولید برنج ایران نسبت به سال قبل تغییر قابل توجهی می کند. پیش بینی می کنیم تولید برنج ایران در سال جاری با جبران افت 1 درصدی در سال قبل به 2 میلیون تن برسد. تا سال 1402 تولید برنج ایران رشد متوسطی خواهد داشت و با رشد سالانه 2.1 درصدی به 2.1 میلیون تن در سال 1402 می رسد.

* پیش بینی می کنیم مصرف برنج در ایران با رشد 1.6 درصدی در سال جاری به 3.25 میلیون تن برسد. میزان رشد مصرف برنج در ایران تا سال 1402 به طور متوسط 1.3 درصد در سال خواهد بود و به 3.3 میلیون تن در این سال خواهد رسید.

* بازگشت تحریم های آمریکا علیه ایران تاثیری منفی بر بخش برنج خواهد داشت. واردات سخت تر خواهد شد و رشد تولید و مصرف در آینده تحت فشار قرار خواهد گرفت.

* ایران راه درازی در خودکفایی در تولید برنج دارد. پیش بینی می شود کسری تجاری برنج ایران در سطح نسبتا ثابت 1.2 میلیون تن در سال طی دوره مورد مطالعه ما باقی بماند.

* طی 20 سال گذشته سطح زیر کشت برنج در ایران هیچ تغییر محسوسی نکرده و در حدود 580 هزار هکتار باقی مانده است. میزان برنج محصول نیز 4.2 تن در هکتار بوده است. سیاست های حمایتی دولت از برنج وارداتی علاقه ای در کشاورزان برای سرمایه گذاری های لازم در این بخش و افزایش تولید خود باقی نگذاشته است.

* طی دوره مورد پیش بینی یعنی سال های 1398 تا 1402 متوسط رشد تولید برنج در ایران 2.1 درصد در سال و متوسط رشد مصرف 1.3 درصد پیش بینی شده است.

* شرایط آب و هوایی یکی از مخاطراتی است که همیشه بخش تولید برنج ایران را تهدید می کند چرا که این بخش وابستگی بسیاری به نزولات جوی دارد. تشدید تنش ها با آمریکا و مختل شدن فعالیت های اقتصادی و کاهش درآمدها به دلیل شیوع کرونا نیز می تواند بر این بخش تاثیر منفی بگذارد.

تاثیر کرونا بر بازار جهانی برنج

به دلیل شیوع کرونا و بروز خشکسالی در جنوب شرق آسیا، عرضه برنج در بازار جهانی محدود شده است. درحالی که دولت ها اقداماتی را برای ممانعت از گسترش کرونا در پیش می گیرند زنجیره های عرضه مواد غذایی در جهان دچار اختلال می شود و این مسئله می تواند باعث کمبود مقطعی این مواد از جمله برنج و افزایش قیمت ها شود. کرونا تاثیری بر میزان تولید نمی تواند داشته باشد اما تقاضا افزایش یافته است. این خطر وجود دارد که تولیدکنندگان بزرگ برنج برای تضمین نیاز بازار داخلی، صادرات را محدود کنند.

تولید جهانی برنج در سال گذشته برای نخستین بار طی 5 سال گذشته 1 درصد کاهش یافت و انتظار می رود طی سال جاری تولید این محصول تغییری نسبت به سال قبل نداشته باشد. این در حالی است که سال گذشته مصرف جهانی برنج 1.6 درصد رشد داشته و امسال نیز به همین میزان، مصرف برنج در جهان افزایش خواهد یافت.

شکر

بازار شکر در ایران از کمبود سرمایه گذاری رنج می برد و شدیدا به واردات وابسته است. با وجود وابستگی به شکر وارداتی، انتظار داریم رشد تولید شکر در داخل طی دوره مورد مطالعه ما بیشتر از رشد مصرف طی این دوره باشد. پس از افت شدید تولید و مصرف شکر در سال گذشته، انتظار داریم امسال شاهد رشد محسوس تولید و مصرف شکر باشیم و در ادامه در سال های منتهی به 1402 شاهد ثبات نسبی این بازار خواهیم بود. تحریم ها نیز همچون سایر بخش ها این بازار را تحت تاثیر خود قرار داده است.

* بازگشت تحریم ها در سال 2018 تجارت شکر را محدود کرده و به دلیل کاهش سرمایه گذاری ها، تاثیری منفی بر رشد تولید داخل گذاشته است.

* به دنبال رشد قابل توجه تولید شکر در سال 1397، تولید شکر ایران در سال 1398 کاهش یافت. انتظار داریم طی امسال تولید شکر ایران 27 درصد رشد کند و به 2 میلیون تن برسد. طی دوره پنج ساله منتهی به 1402 تولید شکر ایران به طور متوسط 7.4 درصد در سال رشد می کند و به 2.1 میلیون تن در سال 1402 می رسد.

* رشد مصرف شکر در سال جاری از سر گرفته می شود و با رشد 14.5 درصدی به 2.7 میلیون تن می رسد. طی دوره پنج ساله منتهی به 1402 مصرف شکر در ایران سالانه 5.3 درصد رشد می کند و به 3 میلیون تن در این سال می رسد.

* سازمان غذا و داروی ایران برنامه هایی را برای کاهش چربی، نمک و شکر در تولیدات مواد غذایی به اجرا گذاشته است. همچنین برنامه ای برای کاهش 10 درصدی قند در نوشابه ها اجرا شده است. این اقدامات می تواند رشد مصرف شکر را مهار کند.

* ایران برنامه هایی برای افزایش تولید شکر از امسال تهیه کرده است، اما ما پیشرفت مهمی در این زمینه را مشاهده نکرده ایم.

لبنیات

بر اساس پیش بینی ما بازار لبنیات ایران طی سال های آینده چشم انداز مثبتی خواهد داشت. مصرف شیر و پنیر طی دوره منتهی به 1402 رشدی بیشتر از تولید را تجربه می کند. در بین محصولات لبنی، پنیر بیشترین رشد تولید و مصرف را خواهد داشت، اما شیر همچنان مهمترین محصول باقی خواهد ماند. تولید شیر ایران طی سال های اخیر تاثیری منفی از تحریم ها پذیرفته است.

نکات مهم

* بخش لبنیات ایران طی سال های اخیر رشد قابل توجهی داشته است و شرکت های بسیاری اقدام به صادرات محصولات خود به کشورهای خاورمیانه کرده اند. ایران پس از ترکیه بزرگترین صادرکننده این محصولات در خاورمیانه است. تراز تجاری محصولات لبنی ایران در سال 2016 بالغ بر مثبت 523 میلیون دلار بوده است.

* تحریم ها همچون سایر بخش ها، بخش لبنیات ایران را نیز تحت تاثیر خود قرار داده است و موانعی را در سر راه تجارت محصولات لبنی پدید آورده است، هرچند مواد غذایی به طور مستقیم در معرض تحریم ها قرار ندارد. در عین حال انتظار داریم تولید لبنیات در ایران با سرعت پایینی به رشد خود ادامه دهد.

* انتظار داریم تولید شیر و پنیر در ایران طی دوره پنج ساله به طور متوسط 3 درصد در سال رشد کند. در سال جاری تولید پنیر در ایران 2.6 درصد رشد می کند و به 260 هزار تن می رسد. این رقم در سال 1402 به 294 هزار تن خواهد رسید. تولید شیر نیز طی امسال 2.3 درصد رشد می کند و به 8.6 میلیون تن خواهد رسید. تولید شیر در سال 1402 بالغ بر 9.3 میلیون تن خواهد شد.

* پیش بینی می کنیم رشد مصرف شیر در ایران هر سال 3.1 درصد و پنیر 3.4 درصد در دوره پنج ساله منتهی به 1402 باشد. در سال جاری مصرف پنیر با رشد 3 درصدی به 278،300 تن می رسد و این رقم در سال 1402 بالغ بر 319،300 تن خواهد شد. مصرف شیر امسال با رشد 2.5 درصدی به 3 میلیون تن می رسد و در انتهای دوره مورد مطالعه مصرف شیر به 3.3 میلیون تن می رسد.

* تحریم آمریکا و کاهش قدرت خرید مردم دو مانع مهم توسعه صنعت لبنیات در ایران است. پایین نگه داشتن قیمت ها به طور مصنوعی توسط دولت نیز انگیزه ای برای سرمایه گذاری و توسعه این صنعت باقی نمی گذارد.

* شرایط آب و هوایی به صنعت لبنیات ایران نیز تاثیر می گذارد. خشکسالی می تواند تولید غذای دام را کاهش داده و این مسئله بر تولید شیر تاثیر مستقیم می گذارد. تحریم ها، شیوع کرونا و کاهش قدرت خرید مردم به دلیل شرایط بد اقتصادی نیز می تواند بر تولید و مصرف لبنیات تاثیر منفی بگذارد.

چشم انداز جذاب مصرف کننده

ایران بازار جذابی برای شرکت های لبنی محسوب می شود. از جمله جذابیت های این بازار عبارت است از:

* جمعیت جوان: جمعیت ایران در سال جاری 83.99 میلیون نفر تخمین زده می شود و انتظار داریم در سال 1402 به 87.89 میلیون نفر برسد. این جمعیت چندین میلیونی بازار مصرف خوبی برای شرکت هایی است که روی بازارهای بزرگ سرمایه گذاری می کنند. به ویژه این که 35 درصد از کل جمعیت فعال ایران را جوانان تشکیل می دهند.

* نرخ بالای شهرنشینی: پیش بینی می کنیم در پایان دوره مورد مطالعه ما یعنی در سال 1402 بیش از 77.7 درصد مردم ایران شهرنشین شده باشند. این رقم در سال جاری 75.9 درصد برآورد شده است. هرچه جمعیت شهرنشین بیشتر باشد عملیات بازاریابی و فروش مواد غذایی ازجمله لبنیات آسان تر می شود.

* دسترسی گسترده به خدمات مالی: با وجود تحریم ها که ایران را از دسترسی به بخش مالی بین المللی محروم کرده است، مصرف کنندگان ایرانی در مقایسه با سایر کشورهای خارومیانه دسترسی خوبی به خدمات مالی دارند. بیش از 90 درصد بزرگسالان ایرانی در سال 2014 حداقل یک حساب بانکی داشته اند و 75 درصد آن ها حداقل یک کارت اعتباری داشته اند. به نظر ما دسترسی به خدمات مالی باعث توسعه اشکال مدرن مصرف می شود.

* طبقه متوسط بزرگ: بر اساس پیش بینی ما 87.3 درصد خانوارهای ایرانی درآمد خالص 5 هزار دلار در سال جاری خواهند داشت. از سوی دیگر، توزیع درآمد در ایران تقریبا برابر است و 60 درصد جمعیت 51.6 درصد کل درآمدها را به خود اختصاص می دهند. این مسئله، نکته مثبتی برای شرکت های غذایی است، چرا که می توانند تولیدات خود را برای گستره جمعیتی وسیع تری عرضه کنند.

دام و احشام

بخش دام و احشام ایران چشم انداز مثبتی طی سال های آینده دارد. ما در مطالعه خود روی دو بخش تولید گوشت گوساله و ماکیان تمرکز کرده ایم. با وجود صعودی بودن روند، مسائل و مشکلات بسیاری پیش روی این صنعت وجود دارد. ایران هنوز در تولید گوشت گوساله به خودکفایی کامل نرسیده است. ما انتظار داریم مصرف گوشت مرغ در کشور رشد پیدا کند و پس از سه سال افت تقاضا، در سال جاری مجددا با افزایش تولید و مصرف این محصول مواجه شویم. شیوع آنفلوآنزا باعث افت تولید و مصرف مرغ در سال های پیش شده است. تولید گوشت و سرمایه گذاری در این بخش نیز رشد کندی را تجربه خواهد کرد. البته رشد مصرف گوشت رقم ناچیزی خواهد بود.

نکات مهم

* صنعت مرغداری ایران هنوز با مشکلات ناشی از شیوع آنفلوآنزای مرغی در سال 2016 دست و پنجه نرم می کند. در پی شیوع این بیماری میلیون ها پرنده در کشور معدوم شد و بخش تولید گوشت مرغ و تخم مرغ به شدت آسیب دید. تولید جوجه یک روزه در سال 2017 کاهش یافت و در سال های 2018 و 2019 رشد بسیار اندکی را تجربه کرد. انتظار داریم این رشد اندک در سال جاری نیز تکرار شود. مصرف گوشت مرغ نیز در اثر شیوع آنفلوآنزا کاهش یافت اما انتظار رشد مصرف را در سال جاری داریم.

* پیش بینی می شود تولید گوشت مرغ 1.2 درصد در سال جاری افزایش یابد و به 2.2 میلیون تن برسد. در سال 1402 نیز تولید این محصول بالغ بر 2.3 میلیون تن خواهد شد.

* پیش بینی می کنیم تولید گوشت گوساله در سال جاری بالغ بر 500 هزار تن باشد و طی دوره پنج ساله شاهد رشد متوسط سالانه 3 درصدی در این زمینه باشیم و در سال 1402 تولید گوشت گوساله به 560 هزار تن برسد. مصرف گوشت گوساله طی امسال با کاهش 4.4 درصدی به 570 هزار تن می رسد. در عین حال متوسط مصرف در دوره پنج ساله 1.7 درصد در سال رشد خواهد کرد و در سال 1402 به 622 هزار تن می رسد.

* تا زمانی که تحریم ها علیه ایران ادامه دارد روند تولید گوشت و سرمایه گذاری در این بخش رشدی کند خواهد داشت.

* صنعت مرغداری ایران صنعت نسبتا توسعه یافته است. طی سال های اخیر سرمایه گذاری های خوبی در این زمینه شده است.

* صنعت تولید گوشت گوساله که زمانی گاوداری های گوچک را شامل می شد اکنون به سمت تجاری شدن پیش می رود. در نتیجه، شاهد افزایش بهره وری و تولید این محصول هستیم. درعین حال این بخش همچنان نسبت به بخش مرغداری کمتر توسعه یافته است.

خودکفایی در تولید گوشت گوساله

* درحالی که ایران در تولید گوشت مرغ به خودکفایی رسیده است، اما هدف گذاری دولت برای خودکفایی در تولید گوشت گوساله خوش بینانه به نظر می رسد. در سال 1398 ایران 70 هزار تن در تولید گوشت گوساله کسری داشت. پیش بینی می شود این رقم در سال 1402 به 66 هزار تن کاهش یابد. به نظر ما ایران نمی تواند تا سال 1402 به خودکفایی در تولید گوشت گوساله دست پیدا کند. بیشتر شرکت های پرورش دهنده گوساله به دلیل کمبود دام تنها با 20 تا  30 درصد ظرفیت خود کار می کنند. حیواناتی که به کشتارگاه می روند اکثرا بیش از اندازه استاندارد وزن دارند و از کیفیت لازم برخوردار نیستند. برزیل بیش از سایر کشورها از این وضعیت سود می برد. برزیل بزرگترین صادرکننده گوشت گوساله به ایران است و سالانه 100 هزار تن از این محصول را به ایران صادر می کند.

* رادار اقتصاد

انتهای پیام/