یادداشت دیپلمات اروپایی: ترکیه و هزارتوی رابطه با غرب - بخش پایانی

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم ، در بخش نخست یادداشت مارک پیرینی سیاستمدار و دیپلمات با سابقه اروپایی، به تاریخچه اقدامات دولت برآمده از حزب عدالت و توسعه اشاره و بر این موضوع تأکید شد که اقدامات آکپارتی در سالیان اخیر، رفته رفته ترکیه را از فضای دموکراسی دور کرده و سیمایی از قدرتی را به نمایش گذاشته که به مرور، خودکامه تر و تمامیت خواه تر شده و روز به روز، از غرب، بیشتر و بیشتر، فاصله گرفته است.

مارک پیرینی که به مدت چند سال، سفیر اتحادیه اروپا در ترکیه بوده و حالا به عنوان پژوهشگر مهمان در کارنگی اروپا کار می کند، در بخش پایانی این یادداشت به بررسی وضعیت کنونی سیاست داخلی و تأثیر آن بر سیاست خارجی ترکیه و رویکرد آکپارتی به جهان غرب می پردازد.

تاوان تصمیم های سنگین

تصمیم مقامات ترکیه مبنی بر خرید سامانه موشکی اس 400 از روسیه، موجب آن شد که آمریکا هواپیماهای جنگنده افسانه ای اف 35 را به آنکارا تحویل ندهد و این کشور از پروژه مشارکت گروهی تولید این هواپیما، کنار گذاشته شود.

اگر چه بُعد نظامی این ماجرا مهم است. اما این مسئله، بُعد اقتصادی بسیار حیاتی و مهمی هم دارد که به صنایع دفاعی ترکیه لطمه زده است. چرا که پیش از این، صدها قطعه هواپیما مزبور در شرکتهای ترکیه ای تولید می شد و آورده و درآمد ارزی قابل توجهی برای بخش صنایع دفاعی ترکیه داشت. ولی تصمیم آنکارا، موجب آن شد که این درآمد به یک باره از دست برود.

البته، این یگانه موضعگیری تند دولت آکپارتی نیست و در موارد دیگر نیز، تصمیمات تندی گرفته که نه تنها به اقتصاد ترکیه لطمه زده، بلکه این کشور را در سطح و اندازه ای قابل توجه، از جبهه غرب، دور کرده و موجب گسست بین ترکیه و غرب شده است.

قدرت نظامی ترکیه و نگرش به غرب

دولت ترکیه در چند سال اخیر، در حوزه صنایع دفاعی و تجهیز نیروهای نظامی خود، اقداماتی انجام داده که برخی از آنها عبارتند از: تقویت بنیه نیروی دریایی و ساخت ناوچه ها و قایق های نظامی نسل جدید، ساخت زیردریایی با فن آوری آلمانی، طراحی ناو جنگی حامل بالگرد با طراحی اسپانیایی، تولید پهپادهای مسلح با فنآوری انگلیسی، موشک های میانبرد، انجام پروژه تحقیقاتی موشکی با کنسرسیوم فرانسوی – ایتالیایی و چندین مورد دیگر که همگی باعث می شود نیروهای مسلح ترکیه، به یک بازیگر منطقه ای مهم تبدیل شود.

بخشی از تسلیحات تولید شده جدید، در سوریه و قبرس مستقر شده و در سال 2021 میلادی، این روند، شتاب بیشتری به خود خواهد گرفت. به ویژه در شرق مدیترانه، معادلات عوض خواهد شد و ترکیه تلاش خواهد کرد قدرت نظامی بیشتری به نمایش بگذارد.

در شرایط عادی، ترکیه به عنوان یک عضو ناتو، با استفاده از قدرت نظامی و پیشرفت در حوزه صنایع دفاعی، در معادلات دفاعی ناتو، ارزش و ظرفیت های جدیدی ایجاد می کند و باید از این اقدامات آنکارا استقبال شود.

اما واقعیت این است که رویکرد ترکیه در دو سال اخیر، تا حد زیادی تغییر کرده  و در شرایط کنونی، کسی حاضر نیست از این روند، استقبال کند. چرا که خرید سامانه موشکی اس 400 از روسیه، انجام فعالیت هایی که بر روند مبارزه با داعش تأثیر منفی گذاشته، حمایت از اخوان المسلمین در لیبی، تنش و درگیری با یونان و طرح دکترین ملی گرایانه «وطن آبی» در شرق مدیترانه، مجموعاً ترکیه را برای غرب، به یک شریک مشکل دار و دردسرساز تبدیل کرده است. 

ترکیه کنونی، از لحاظ سیاسی، نظامی و اقتصادی، با ترکیه سال 2002 میلادی و دورانی که آکپارتی به قدرت رسید، بسیار متفاوت است و حالا سیمای یک قدرت خودکامه را در ترکیه می بینیم که ویژگی های دموکراتیک کشور را کنار نهاده است.

حالا در نظام سیاسی و اجرایی ترکیه شاهد این هستیم که اغلب تصمیمات مهم سیاسی، بدون توجه به مکانیسم های نظارت، موازنه و تفکیک قوا و تنها بر اساس خواسته های کاخ ریاست جمهوری، تصویب می شوند.

انتخابات 2023 ترکیه

سال 2023 میلادی برای ترکیه سال مهمی خواهد بود. چرا که رئیس جمهور کنونی، به دنبال آن است که در انتخابات سراسری سال 2023 نیز پیروز شود و در عین حال، برگزار کننده جشن یکصدمین سالگرد تأسیس نظام جمهوری ترکیه باشد و خود را در موقعیتی نشان دهد که گویی از لحاظ نقش تاریخی و رهبری، از مصطفی کمال هم پیشی گرفته است.

ترکیه و روسیه

برخی از چهره های دانشگاهی نزدیک به حزب حاکم ترکیه، این نظریه را طرح کرده اند که اتحادیه اروپا، رو به سقوط نهاده و عضویت در اتحادیه نه تنها اهمیت خاصی ندارد، بلکه ترکیه باید تلاش کند تا خود را به عنوان یک قدرت جهانی مطرح کند.

آنان در این مسیر، بر ضرورت تقویت نظام ریاستی اصرار کرده و بر این باورند که ترکیه باید در همه حوزه ها، به دنبال استقلال کامل باشد و از خودروسازی و صنایع دفاعی گرفته تا سیاست خارجی، تمام تصمیمات را به شکل مستقل اتخاذ کند.

غافل از آن که همین حالا هم، بخش مهمی از ظرفیت های نیروی هوایی ترکیه و دیگر بخش ها، وابسته به تأمین قطعات از آمریکا است و در صورتی که ترکیه با تحریم مواجه شود، مشکلات بیشتری در انتظار این کشور خواهد بود.

ترکیه به طور همزمان با ناتو و روسیه در ارتباط است و حالا با احتیاط بیشتری با غرب مواجه می شود. از منظر استراتژیک، می توان گفت: اثرگذاری حضور ترکیه و روسیه در شرق مدیترانه، موجب آن می شود که رقابت قدرت ها، صورت جدیدی به خود بگیرد.

ترکیه راه روسیه را هموار کرد تا در شرق مدیترانه، دسترسی بهتری به اهداف استراتژیک داشته باشد.

برخی از مهم ترین اقدامات ترکیه که در حوزه شرق مدیترانه، به نفع روسیه تمام شد، عبارتند از: 1.نصب سامانه موشکی اس 400 در خاک خود و در نزدیکی حوزه جغرافیایی مدیترانه. 2. تسهیل دسترسی روسیه به لاذقیه و حمییم در سوریه و همچنین کمک به روسیه در شرق فرات برای گرفتن نقاطی که آمریکا از آنجا عقب نشینی کرده است. 3.حمایت از دولت وفاق ملی لیبی به قیمت توافق با روسیه و قدرت گرفتن روس ها در مرکز و شرق لیبی.

ترکیه و اروپا، رابطه ای که تکه تکه شد

بدون شک، دیرزمانی است که روابط بین ترکیه و اتحادیه اروپا، تکه تکه شده و لطمه جدی دیده است.

راه ها و امکانات محدود و معدودی مانده که بتواند رابطه را به سطوح پیشین باز گرداند یا حتی کاری کند که مانع از گسست شود.

دلایل اصلی هم، کاملاً معلوم و مشخص هستند. اول این که شیوه مدیریت آنکارا، کاملاً متضاد و مخالف نُرمها و استانداردهای اروپا است، دوم این که ترکیه غالباً علیه کشورهای عضو اتحادیه اروپا با ادبیات تهاجمی وارد میدان می شود و موضع می گیرد سوم اینکه رفتار ترکیه علیه اروپا، حالت خصمانه دارد. مثلاً در سال 2020 میلادی، به راحتی به مرز خاکی یونان حمله کرد و نشان داد که مواضع تندی دارد.

تحرکات کنونی ترکیه در شرق مدیترانه، موضوعی نیست که بتوان آن را فقط از دریچه تأمین انرژی و اکتشاف و استخراج گاز، مورد ارزیابی قرار داد. چرا که فعالیت 10 ساله ترکیه در این حوزه و انتقال آن به مقصد، بیش از 10 میلیاردر یورو هزینه دارد و با توجه به وضعیت فعلی، انتقال گاز ترکیه به اروپا نیز کار دشواری است.

بنابر این باید ورای رویکردی همچون قمار اقتصادی، انگیزه های سیاسی این اقدام ترکیه را به  خوبی تحلیل کرد.

مسئله این است که ترکیه پس از ده ها سال، به دنبال دسترسی بیشتر به آبهای شرق مدیترانه است و توافق عجیب ترکیه و دولت وفاق ملی لیبی در سال 2019 میلادی، پس از مدتی کوتاه، توافق مصر و یونان را به دنبال آورد.

اگر چه از منظر حقوقی، ترکیه حق دارد تا به دنبال استفاده از حقوق و حوزه دریایی در شرق مدیترانه باشد، این هدف نباید حسن همجواری با یونان را دچار مشکل کند.

شواهد نشان می دهد که تلاش ناتو برای حل تنش ترکیه و یونان نیز، به نتیجه نرسیده است. 

در یک جمع بندی کلی باید گفت: مشکلات کنونی ترکیه در پرونده اکتشاف و استخراج گاز در شرق مدیترانه، یکی از مصادیق روشن شکست سیاست خارجی کوبنده و تهاجمی ترکیه است. چراکه ترکیه برای نیل به این هدف صرفاً از زبان تهدید نظامی و موضع گیری های تند بهره گرفته و هر اندازه که ادعاهایی روا داشته باشد، باز هم باید بداند که با این مشی تندخویانه در سیاست خارجی نمی توان به نتیجه رسید.

از آنجایی که آنکارا، در پیش بینی واکنش های اتحادیه اروپا، دچار اشتباه و خطای محاسباتی شده، نمی تواند با مشی یکجانبه و سیاست یکطرفه، به نتیجه برسد و در ماه های پیش رو، حل این تنش دریایی، سخت تر و پیچیده تر خواهد بود.

در مورد روابط ترکیه و اتحادیه اروپا واقعیت هایی وجود دارد که سیاستمداران ترکیه نمی توانند خود را از آنها غافل کنند:

الف) ترکیه در حوزه های واردات و صادرات، بورس، سرمایه گذاری خارجی، فن آوری و صنایع دفاعی، به شکل درازمدت به غرب نیاز دارد و تمام تلاش ها، برای ایجاد منابع جدید و متنوع و پیداکردن جایگزین هایی برای غرب، تاکنون شکست خورده اند.

ب) آنکارا باید رویکرد سیاسی خود را تغییر دهد تا موضوع عضویت در اتحادیه اروپا مورد بررسی قرار بگیرد.

3.رویکرد منفی شرکت های اعتبارسنجی و گروه های سرمایه گذاری غربی در قبال ترکیه، ربطی به تئوری های توطئه ندارد.

4.اگر ترکیه مشکلات و چالش های خود را با ناتو حل نکند، در حوزه های سیاسی و اقتصادی، به شکل درازمدت، لطمه خواهد دید.

5.حملات نظامی ترکیه در شمال سوریه و غرب لیبی، به نفع روسیه تمام شده و نه به نفع خود ترکیه. انتقال جهادگران سوری به لیبی نیز، خطرات جدیدی برای مراکش و اروپا به وجود آورده است.

6.ترکیه و اتحادیه اروپا، ظرفیت های فراوانی برای گفتگو و تعامل دارند اما رویکردهای کنونی آنکارا، راه را بر دیالوگ بسته است.

انتهای پیام/