یادداشت|ویروس کرونا در نیمه اول سال چه بر سر کتاب کودک و نوجوان آورد؟

خبرگزاری تسنیم،‌ سید‌علی کاشفی خوانساری:

 شکی نیست که کشور ما یکی از دشوارترین شرایط اقتصادی و اجتماعی یکصد سال گذشته را تجربه می‌کند. کرونا، تحریم‌ها، اختلاس‌ها، سوءتدبیرها، خیانت‌ها و افزایش روزانه قیمت‌ها دست به دست هم داده تا همه فعالیت‌ها به ویژه امور فرهنگی تحت تاثیر آسیب‌های جدی قرار گیرد. در این میان صنعت نشر و به ویژه کتاب کودک هم شرایط سختی را تجربه می‌کند. برخی از ناشران فعالیت‌های خود را به نحو محسوسی کاهش داده‌اند و سفارش تألیف و ترجمه و تصویرگری به حداقل رسیده است.

ناشرانی را سراغ داریم که به همه سابقه و اعتبار خود پشت پا زده‌اند و از انتشار آثار قرارداد بسته اظهار عجز می‌کنند و یا کارشناسی و تصمیم‌گیری درباره انتخاب یک کتاب را ماه‌ها عقب می‌اندازند.

 با این حال نگاهی آماری و غیر احساسی به کارنامه نشر کتاب کودک و نوجوان نشان می‌دهد لطمات و آسیب‌های موجود سبب خاموشی چراغ نشر و توقف چرخ و چرخه تولید نشده است. ناشران کودک با همه تنگناها به فعالیت خود ادامه داده‌اند و با بهره‌گیری از ظرفیت‌های جدید و یا مغفول، با هر زحمتی که هست به حیات خود ادامه می‌دهند. استفاده از فضای مجازی برای ترویج و برای فروش یکی از این راهکارها بوده است.

 بیایید به کارنامه نشر کتاب کودک و نوجوان ایران در شش ماهی که گذشت نگاهی آماری بیندازیم. مطابق اطلاعات سایت خانه کتاب ایران از اول فروردین تا 31 شهریور 99 مجموعاً 5998 کتاب کودک و نوجوان منتشر شده است که این رقم در مقایسه با نیمه اول سال 1398 کاهشی 11 درصدی را نشان می‌دهد؛ البته نکته مهم تعطیلی سایت خانه کتاب در نیمه دوم اسفند 98 است که سبب شده کتاب‌های اسفند 99 که قاعدتاً به دلیل نزدیکی به نمایشگاه کتاب پرشمار هم بوده‌اند به فهرست فروردین راه یابند.

با این حال بعید است آمار واقعی کاهش، بیش از 20 درصد بوده باشد و این یعنی اینکه اولاً شکی نیست که صنعت نشر کتاب کودک با آسیبی جدی مواجه شده و ثانیاً شکی نیست که این صنعت توانسته با حدود 80 درصد ظرفیت حیات خود را ادامه دهد.

 در میان کتاب‌های کودک و نوجوان چاپ شده در نیمه اول سال جاری 40 درصد چاپ اول و 60 درصد چاپ مجدد بوده‌اند. این رقم در سال 1397 حدود 46 درصد چاپ اول بوده است. پس یکی از تاثیرات شرایط بحرانی فعلی، کاهش نسبی کتاب‌های چاپ اول بوده و برخی ناشران کوشیده‌اند با تمرکز بیشتر بر تجدید چاپ خود را سرپا نگه دارند.

 نکته قابل توجه ثابت ماندن و یا حتی افزایش سهم ناشران شهرستانی کتاب کودک در شرایط بحرانی جدید است. در نیمه اول امسال 23 درصد کتاب‌های کودک و نوجوان را ناشران شهرستانی منتشر کرده‌اند که این رقم در نیمه اول سال گذشته 20 درصد بوده است. پس شاید شرایط جدید سبب شده باشد برخی ناشران شهرستانی از بازار فروش خاص خود بهره ببرند. سهم ناشران شهرستانی در کتاب‌های چاپ اول این دوره 30 درصد بوده و این فرضیه فوق را تأیید می‌کند.

 از کتاب‌های کودک و نوجوان نیمه اول امسال 53 درصد تألیف بوده‌اند و این درصد در سال 97 کمی بیشتر و 56 درصد بوده است. پس شرایط دشوار فعلی به تولید کتاب‌های تألیف بیش از ترجمه لطمه زده است. این آمار در بررسی کتاب‌های چاپ اول هم تأیید می‌شود. در شش ماه گذشته 57 درصد از کتاب‌های چاپ اول تألیفی بوده‎اند؛ در حالی که در سال 97 کتاب‌های تألیفی 61 درصد کتاب‌های چاپ اول را به خود اختصاص داده بودند. پس لطمه بیشتر کتاب‌های تألیفی نسبت به کتاب‌های ترجمه قطعی است.

 آمار فوق نشان می‌دهد چه آنها که می‌گویند صنعت نشر هیچ آسیبی ندیده و چه آنها که می‌گویند نشر کتاب کودک تعطیل شده است، هر دو اغراق می‌کنند و در اشتباه هستند. شرایط بحرانی می‌تواند به فرصتی برای رشد و جهش تبدیل شود. ناشران محافظه‌کار عقب کشیده‌اند و برخی ناشرنمایان سودجو که پیشتر در این بازار حضور داشته‌اند، حالا به بازار بورس و ارز کوچیده‌اند.

آنها کنار رفته‌اند و سهم خود را از بازار به ناشران موقعیت‌سنج و هوشیار داده‌اند تا رشد چشمگیری را تجربه کنند. شناسایی بازارهای جدید و دالان‌های تجربه نشده برای فروش، حضور قدرتمند در فضای مجازی، قطع وابستگی به حمایت‌ها و نمایشگاه‌های دولتی، تولید کتاب‌های مورد نیاز مخاطبان و متناسب فضای امروز و ... از جمله راه‌های پیش روی ناشرانی است که قصد دارند در این فضا پابرجا بماند و هر چه بیشتر ریشه بدواند و شاخه‌های خود را به هر سو گسترش دهند.

 هر کدام از ما اگر به حافظه خود مراجعه کنیم، ناشران بزرگ کتاب کودکی را به یاد می‌آوریم که روزی یکه‌تاز بوده‌اند و امروز به خاطره‌ها پیوسته‌اند. از آن سو هم ناشران جوان، جدید، خلاق و خوش فکری را سراغ داریم که به تازگی کار خود را شروع کرده‌اند و با جدیت تمام با اتکا به دانش و قواعد حرفه‌ای رشد می‌کنند. پس بیایید از همین الآن به ناشرانی که در این فضای بحرانی چراغ کتاب کودک را روشن نگاه می‌دارند و روز به روز سازمان خود را حرفه‌ای‌تر، خلاق‌تر و نوگراتر می‌سازند و بازار آینده کتاب کودک ایران را در دست خواهند داشت، سلام کنیم.

انتهای پیام/