به گزارش خبرنگار اجتماعی باشگاه خبرنگاران پویا؛ در چند دهه اخیر وضعیت کمّی و کیفی جمعیّت ایران دچار تغییرات اساسی شده است؛ بهدلیل کاهش نرخ فرزندآوری از اوایل دهه 70 تاکنون، جمعیّت افراد کمتر از 15 سال کاهش یافته و جمعیّت میانسال و سالمند کشور افزایش یافته است، این تغییرات بهگونهای بوده که جمعیّت کشور در حال حرکت بهسمت سالخوردگی است.
بهدلیل کاهش فرزندآوری و افزایش سنّ امید به زندگی میان جوامع، تغییر یافتن ساختار سنّی کشورها بهسمت سالمندی تا حدودی طبیعی است امّا مطالعات و گزارشها نشان میدهند که روند سالمندی در ایران غیرطبیعی است!
تبعات و پیامدهای سرعت غیرعادی سالمندی جمعیت کشور، مشکلات بسیاری را به وجود خواهد آورد؛ مسئلهای که باعث اختلال در برنامهریزی برای آینده کشور خواهد شد و دولت و مردم را با بحران جدی در همۀ زمینهها روبهرو خواهد کرد؛ به همین علّت حرکت بهسمت سالمندی جمعیت، جزء 100 مسئله اصلی پیشِروی ایران آورده شده است؛ در این یادداشت سعی بر آن است که با استفاده از دادهها و آمار معتبر داخلی و بینالمللی وضعیت غیرعادی سالمندی ایران تشریح شود.
بنابر جدیدترین دادههای انتشاریافته توسط سازمان ملل متحد، در سال 2020 اندازۀ جمعیّت ایران 84 میلیون نفر برآورد شده است و جمعیّت افراد سالمند 65 سال و بالاتر از آن (+65 سال)، بیش از 5 میلیون و 500 هزار نفر است؛ بنابراین در سال 2020، سهم سالمندان +65 سال از کلّ جمعیّت، 6.6 درصد است.
اگر سهم جمعیّت سالمندان 65ساله و بالاتر از آن از کلّ جمعیّت یک جامعه کمتر از 5 درصد باشد، جمعیّت آن جامعه جوان محسوب میشود؛ اگر سهم جمعیّت سالمندان سال بین 5 تا 10 درصد باشد، جمعیّت جامعه مذکور میانسال به حساب میآید و اگر این عدد 10درصد یا بیشتر باشد، جمعیت آن کشور سالمند است.
دادههای اندازه و سهم جمعیّت سالمندان ایران، مطابق با سرشماریهای نفوس و مسکن ایران از سال 1335 تا 1395 در جدول 1 آمده است؛ مطابق با تعریف فوق و دادههای جدول 1، معلوم میشود که جمعیت ایران از سال 1385 وارد بزرگسالی شده است و روند افزایشی جمعیت سالمند در ایران همچنان ادامهدار است.
مطابق دادههای سازمان ملل متّحد مشخص میشود سهم جمعیّت سالمند +65 سال ایران از کل جمعیّت کشور در سال 1409، به بالای 10 درصد میرسد؛ این بدان معناست که جمعیّت کشور از سال 1409 وارد سالمندی خواهد شد. (جدول 2)
با مراجعه به جدول 1 میتوان دریافت در سالهای گذشته روند تغییرات اندازه و سهم جمعیّت سالمند کشور هرچند افزایشی بوده، امّا این تغییرات از یک سرعت آرام و قابل قبولی برخوردار بوده است؛ موضوعی که در آینده با چالش روبهرو خواهد بود! از جدول 2 پیداست که سرعت سالمندی جمعیت ایران در سالهای پیشِرو بسیار بالا خواهد بود؛ بهعنوان مثال از سال 2020 تا 2050 طی 30 سال، سهم 6.6درصدی جمعیت سالمند +65 سال در ایران به 20.2 درصد خواهد رسید؛ این یعنی یک افزایش 3برابری در سهم جمعیت سالمندان از جمعیت کل کشور؛ در نمودار 1 بهوضوح میتوان دریافت که در سالهای پیشِرو سرعت افزایش جمعیت سالمندان در کشور بسیار بالاست.
همانطور که در ابتدای گزارش نیز به آن اشاره شد، مهمترین علّت سالمندی جمعیّت در جوامع، کاهش فرزندآوری است؛ نرخ فرزندآوری در ایران به شدیدترین طریق ممکن کاهش پیدا کرده است؛ از اوایل دهه 70 تا اوایل دهه 80 شمسی و تنها طی یک دهه، بیش از چهار فرزند بهازای هر زن ایرانی از فرزندآوری کشور کاسته شد و نرخ باروری کل به زیر حد جانشینی رسید! حدود دو دهه است که باروری در ایران زیر حد جانشینی است و روند تغییرات آن همچنان کاهشی است.
چنین سرعت شدیدی در کاهش میزان فرزندآوری، سرعت قابل توجه در افزایش جمعیت سالمندان را در پی دارد؛ جریان سالمندی جمعیّت را معمولاً بهسختی میتوان معکوس و یا متوقف کرد، اما میتوان جریان و آثار آن را مدیریت و کنترل کرد، با این حال سالمند شدن جمعیت کشور در یک زمان اندک، فرصت مقابله با آن و کنترل پیامدها و تبعات ناشی از سالمندی را از کشور میگیرد.
مطالعات نشان میدهد که افزایش جمعیت سالمندان در کشورهای اروپایی طی 100 تا 200 سال اتفاق افتاده است، در حالی که این روند در کشوری همچون ایران، طی 30 تا 40 اتفاق میافتد و چنین وضعیتی کشور را با بحرانهای متعدد در زمینههای مختلف اقتصادی، اجتماعی بهداشت و درمان و... روبهرو خواهد کرد.
بهزاد خلیلی؛ پژوهشگر حوزه جمعیت و خانواده
انتهای پیام/+