گزارش| نگاهی به موضع شورای ترک در بحران قره باغ

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، در جریان درگیری بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان، ترکیه در تمام حوزه های سیاسی، نظامی و تبلیغاتی، پای جمهوری آذربایجان ایستاد و به شکل آشکار، نه تنها از گزینه ادامه جنگ حمایت کرد، بلکه ارمنستان را یک کشور غیرقابل اعتماد دانسته و خواهان حمایت منطقه ای و جهانی از باکو و خروج ارمنستان از قره باغ شد. در این میان، انتظار می رفت که «شورای ترک» (Turkic Council) که پدید آمده از کشورهای ترک زبان است، به درخواست آنکارا پاسخ مثبت داده و از جمهوری آذربایجان حمایت کند. اما تا اینجای کار، به راحتی می توان گفت در جریان درگیری های اخیر در قفقاز، هیچکدام از اعضای شورای ترک، به اندازه ترکیه از جمهوری آذربایجان حمایت نکرد. در نتیجه این سوال شکل می گیرد که آیا این شورا فقط توان آن را دارد که در حوزه های فرهنگی، توریستی و اقتصادی، فعالیت کند؟

سوال دیگر این است: اصلی ترین دلایل عدم حمایت گرم اعضای شورای ترک از جمهوری آذربایجان کدامند؟

«شورای تُرک» که در ایران با نام شورای همکاری کشورهای ترک ‌زبان شناخته می‌شود٬ یکی از نهادهای سیاسی و فرهنگی کشورهای ترک ‌زبان است که در سالیان اخیر٬ مورد توجه قرار گرفته و جمهوری ترکیه تلاش می‌کند با تقویت این شورا٬ در حوزه جغرافیایی کشورهای ترک ‌زبان و در آسیای میانه٬ علاوه بر ایجاد انسجام بین این کشورها٬ زمینه همکاری ‌های فرهنگی و سیاسی را نیز به وجود بیاورد.

کشورهای ترکیه٬ آذربایجان٬ قرقیزستان و قزاقستان٬ اعضای اصلی این شورا هستند و مجارستان نیز به عنوان عضو ناظر در نشست‌های سالانه حضور پیدا می‌کند، اما ترکمنستان و ازبکستان، نگاه گرمی به این ساختار هویتی – قومیتی منطقه ندارند و هنوز هم به شکل جدی در آن، مشارکت نکرده اند.

یک سفر، چند توییت و دیگر هیچ

در شرایطی که ترکیه، موضوع جنگ بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان را به یک موضوع قومیتی و منطقه ای تبدیل کرد و تمام امکانات سیاسی، نظامی و رسانه ای خود را برای حمایت از باکو به میدان آورد، دیگر کشورهای ترک زبان منطقه، کار خاصی انجام ندادند.

اینجا بود که دولت باغچلی رهبر حزب حرکت ملی ترکیه که مشخصاً با اندیشه های قومی و هویتی و نژادی درگیر است و قبلاً هم در دفاع از ترکمان های بایربوجاغ سوریه، به تندی از حملات هوایی روسیه انتقاد کرده بود، از تمام رهبران ترک گلایه کرد و از آنها پرسید: چرا کشورهای ترک زبان در مورد قره باغ سکوت کرده اند؟ همه آنها باید بر سر خط بیایند و از جمهوری آذربایجان حمایت کنند. سکوت ملت ترک، دور از تصور است.

باغچلی بدون آن که از شورای ترک و رهبر و دبیرکل آن اسم بیاورد، خواهان موضع گیری روشن و قاطعانه کشورهای ترک زبان شد. اما چنین اتفاقی نیفتاد و شورای ترک نیز در یک سطح پروتکلی و همدلانه موضع گیری کرد و از این حیث، مواضع این شورای منطقه ای را با رویکرد ترکیه، مطلقاً قابل مقایسه نیست.

با وجود همه گلایه های رهبر جریان راست افراطی ترکیه که شاید بتوان آن را سخنان اردوغان دانست که از زبان باغچلی جاری شده، بغداد آمریف دبیرکل شورای ترک غیر از سفر به شهر بمباران شده گنجه و یک مصاحبه کوتاه، کار خاصی انجام نداد.

نظربایف رهبر و ریش سفید بزرگ دنیای ترک هم سکوت کرد و خود شورای ترک هم تنها به انتشار یکی دو توییت اکتفا کرد که البته در آنها نشانه تند و روشنی از موضع گیری علیه ارمنستان، دیده نشد.

شورایی با محوریت دو چهره قزاقستانی

طبیعتاً رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه، با توجه به میزان قدرت، جمعیت و جایگاه کشورش در میان کشورهای ترک زبان، خود را در موقعیتی فراتر از دیگر سیاستمداران می بیند. اما واقعیت این است که در درک پیچیدگی های سیاسی اوراسیا و قفقاز، نمی تواند پا جای پای چهره قدرتمندی همچون نورسطلان نظربایف بگذارد. در نتیجه، اردوغان در اقدامی حساب شده او را به عنوان چهره برجسته شورای ترک به جهان پذیرفت.

نورسلطان نظربایف رئیس جمهور سابق قزاقستان٬ به پیشنهاد رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه و با تصویب دیگر اعضا٬ به شکل مادام العمر به عنوان رئیس افتخاری شورای ترک انتخاب شد. اگر چه نظربایف حالا در راس قدرت نیست. اما کیست که نداند او همچنان از رهبران مهم منطقه است و دبیرکل شورای ترک هم، مستقیماً زیر نظر او، کار می کند.

دومین چهره مهم شورای ترک، بغداد آمریف دبیرکل این ساختار مشترک کشورهای ترک زبان است. آمریف، دیپلماتی است که می توان او را یک دیپلمات دنیا دیده نامید. مردی که هم در دوران اتحاد جماهیر شوروی در چند کشور، دیپلمات بوده و هم در دوران استقلال قزاقستان، از یمن، لبنان و سوریه گرفته تا مراکش، مصر، عربستان سعودی، ترکیه و ایران، در قامت دیپلمات و سفیر، فعالیت کرده و شناخت عمیقی از خاورمیانه، شرق مدیترانه، جهان عرب و جغرافیای اوراسیا دارد.

آمریف که چندین سال در تهران به عنوان سفیر قزاقستان حضور داشت، در موضع گیری خود در مورد قره باغ، به بیان حمایت از جمهوری آذربایجان اکتفا کرد و توییت های شورای تحت امر او نیز، بیشتر نشان دهنده همدلی و حمایت بود تا موضع گیری علیه ارمنستان.

در بیان دلایل این وضعیت می توان گفت:

1.قزاقستان در منطقه، موقعیت ویژه ای دارد و در نقطه ای قرار گرفته که از دید چین، روسیه و آمریکا، دارای اهمیت راهبردی خاصی است و برای حفظ موقعیت و منافع خود، نیازمند این است که از تنش و جبهه گیری آشکار دور باشد و شاید بتوان از این حیث، سیاست قزاقستان را تا حدودی با سیاست آرام چین مقایسه کرد.

پیداست که نظربایف و آمریف، در ماجرای قره باغ نمی خواستند در این ماجرا به طور مستقیم با ارمنستان، رو در رو شوند. چرا که روابط قزاقستان و روسیه در ابعاد مهم همکاری دوجانبه برای این کشور دارای اهمیتی حیاتی است و نمی تواند مسائل استراتژیک را فدای اختلاف قدیمی قره باغ کند.

2.در هفته های اخیر، قرقیزستان نیز دچار مشکلات داخلی مهمی بود و این کشور نمی توانست در ماجرای قره باغ، به طور کامل در کنار جمهوری آذربایجان بایستد. درباره ازبکستان و ترکمنستان نیز باید گفت اساساً این دو کشور از آغاز نیز ساز خود را با آواز شورای ترک کوک نکرده اند و ترکیه نمی تواند از آنان انتظار همنوایی و همراهی داشته باشد.

با توجه به موارد بالا باید گفت شواهد موجود نشان دهنده این است که شورای ترک، از منظر پیوندهای تاریخی، فرهنگی و قومی، یک ساختار شکننده نیست. اما بنا به دلایلی همچون عدم پیوستگی جغرافیایی، تنازع منابع در رابطه با روسیه و فاکتورهای دیگر و همچنین درک متفاوت از موضوع امنیت منطقه ای و گروهی، این شورا در شرایطی نیست که در حوزه سیاسی، دفاعی و امنیتی تصویر روشنی از همکاری و انسجام کشورهای ترک زبان را به نمایش بگذارد.

انتهای پیام/