شباهت‌های حضرت معصومه(س) با حضرت زهرا(ع)/ چرا کریمه اهل‌بیت در قم مدفون شد؟
بر اساس سه روایت، نام معصومه را حضرت امام رضا(ع) برای خواهر گرامی خود برگزیدند، این نام‌گذاری از پاک‌دامنی و دانش و معرفت آن بانوی گرامی نشئت گرفته است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، حضرت معصومه(س) که تنها خواهر تنی حضرت امام علی‌بن موسی الرضا(ع) محسوب می‌شوند، برای دیدار برادر بزرگوار خود که به‌حکم ظالمانه مأمون عباسی به طوس تبعید شده بودند، راهی ایران شدند. در کاروان آن بانوی گرامی علاوه بر چند نفر از خواهران ایشان، برادرزاده‌ها و عموزاده‌های ایشان هم حضور داشتند اما از آنجایی که حضرت معصومه سلام الله علیها با وجود جوانی، چهره شاخص، وارسته و عالم شناخته‌شده‌ای در کاروان بودند، آن کاروان را به نام مبارک ایشان می‌شناختند اما با ورود کاروان حضرت به سرزمین قم، مأموران حکومت عباسی به کاروان حمله کرده موجب جراحت و آسیب‌دیدگی آن بانوی گرامی شدند تا اینکه ایشان در میانه سفر تاریخی خود در تاریخ 12 ربیع‌الثانی از دنیا رفته در همان شهر به خاک سپرده شدند.
خبرگزاری تسنیم بر همین اساس طی گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام و المسلمین محمودرضا دهدشت، مدرس حوزه و دانشگاه و کارشناس دینی، بخشی از ابعاد شخصیتی حضرت معصومه سلام الله علیها را مورد بررسی قرار داده است. این پژوهشگر و نویسنده دینی تأکید کرده است: زمانی که حضرت معصومه سلام الله علیها به‌سمت ایران حرکت کردند، چند نفر از خواهران ایشان هم در کاروان حضور داشتند. آن‌طور که در روایت‌ها نقل شده، دو، سه و یا چهار خواهر ایشان هم به‌سمت ایران آمدند و کنار آن حضرت مدفون هستند. همه آن‌ها از چهره‌های برجسته، مؤمن، دانا و وارسته هستند اما وجود مقدس حضرت معصومه شأن خاصی میان فرزندان امام موسی کاظم علیه السلام دارند.
او همچنین تصریح کرده است: ظاهر ماجرا این بود که حضرت معصومه سلام الله علیها برای دیدار و زیارت برادر ارجمند خود یعنی امام رضا علیه السلام به‌سمت ایران حرکت کردند و وارد شهرهای این سرزمین شدند اما در حقیقت این اتفاق اراده و مشیت الهی بود که قرار بود آن بانوی باکرامت وارد شهر قم شوند؛ همان گونه که امام جعفر صادق علیه السلام خبر این اتفاق را به فرزند خود یعنی امام موسی‌بن جعفر علیه السلام داده بودند. قرار بر این بوده است که سرزمین ایران به‌یمن وجود آن بانوی باعظمت و باایمان مطهر شود و شأن و منزلتی پیدا کند که مرکز و پایگاهی برای اجتماع علما و دانشمندان جهان اسلام و مرکزی برای نشر معارف شیعی و آموزه‌های ائمه اطهار علیهم السلام باشد، این‌گونه است که مشاهده می‌کنیم هرچند که شهر قم قبل از ورود حضرت معصومه سلام‌الله علیها به عنوان اولین پایگاه شیعه در ایران شناخته می‌شد، اما پس از ورود آن بانوی ارجمند و عظیم‌الشأن از برکات فراوانی بهره‌مند شده و فیض برد که علمای بسیاری در آن شهر دور یکدیگر جمع شدند.
فرزند و خواهر امام معصوم
درباره ابعاد عبادی و طهارت شخصیتی حضرت معصومه سلام‌الله علیها مطالب بسیاری عنوان شده است. در این میان به نظر می‌رسد لازم است بیشتر به شخصیت آن حضرت به عنوان فرزند و خواهر امام معصوم بیشتر پرداخته شود تا آموزه‌هایی برای مردم و به‌خصوص زنان مؤمن و انقلابی باشد.
می‌دانیم که وجود مقدس حضرت معصومه سلام‌الله علیها سرمایه‌ای بسیار گران‌قدر و ارزشمند برای مردم شهر قم و بلکه تمام مردم ایران است که در تمام زندگی خود از وجود مرقد مطهر ایشان در کشور خود بهره‌مند می‌شویم. در این شرایط ضرورت الگو گرفتن از آن حضرت بیشتر می‌شود.
شباهت‌های حضرت معصومه(س) با حضرت فاطمه زهرا(ع)
در آثار و منابع تاریخی می‌خوانیم که شباهت‌هایی میان حضرت معصومه سلام‌الله علیها با حضرت فاطمه زهرا و حضرت زینب سلام‌الله علیهما عنوان شده است. دلیل و ریشه این شباهت‌ها چیست؟
در این زمینه در روایتی می‌خوانیم که پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله در وصف حضرت زهرا علیها السلام فرمودند: «فداها ابوها» به این معنی که پدرش فدایش شود. مانند به این تعبیر از حضرت موسی بن جعفر علیه‌السلام هم روایت شده که درباره دختر بزرگوار خود فرمودند: «فداها ابوها».
مگر چه خصوصیاتی در شخصیت حضرت معصومه علیها سلام وجود دارد که ایشان را به مادر بزرگوار خود، حضرت زهرا سلام‌الله علیها، شبیه کرده است؟
باید توجه شود که تمام فرزندان امام موسی کاظم علیه‌السلام از بزرگان و عالمان دینی هستند. در این میان، حضرت معصومه سلام‌الله علیها که خواهر تنی امام رضا علیه‌السلام هستند، از دانش و معرفت بالاتری نسبت به سایرین برخوردار بودند.
زمانی که حضرت معصومه علیها سلام به سمت ایران حرکت کردند، چند نفر از خواهران ایشان هم در کاروان حضور داشتند. آن طور که در روایت‌ها نقل شده، دو، سه و یا چهار خواهر ایشان هم به سمت ایران آمدند و در کنار آن حضرت مدفون هستند. همه آن‌ها از چهره‌های برجسته، مؤمن، دانا و وارسته هستند اما وجود مقدس حضرت معصومه شأن خاصی میان فرزندان امام موسی کاظم علیه‌السلام دارند.
شهادت در راه امام
در عین حال با بررسی سیره و سبک زندگی حضرت معصومه سلام‌الله علیها مشاهده می‌کنیم که ایشان تأسی به سیره حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها داشته‌اند و سعی کرده‌اند تا حد امکان و تا پای جان در راه ترویج و تبلیغ اسلام و دفاع از امام زمان خود تلاش کنند. به طوری که حتی جان مبارک خود را در این راه از دست دادند.
همین طور است. ما در روایت‌های بسیاری خوانده‌ایم که در شرایط سخت زندگی به حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها متوسل شویم. در عین حال می‌دانیم که اهل بیت علیهم‌السلام تأکید کرده‌اند که حرم ما قم است. درواقع مرکزیت هم برای شهر قم که مزار مطهر حضرت معصومه سلام‌الله علیها در آنجاست تعریف شده و هم برای حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها.
قسمت عمده این مرکزیت در دفاع از اسلام و حریم امامت تعریف می‌شود که ارزش بسیار بالایی در دین اسلام دارد. یعنی مسلمان حقیقی کسی است که جان و مال خود را در دفاع از اسلام و حریم امامت و ولایت بگذارد که این کار همان سیره این دو بانوی بزرگوار است.
چنانکه اقدام حضرت معصومه سلام‌الله علیها در زمینه ورود به ایران و حتی انتخاب مسیر هجرت ایشان، زمینه‌ای بود تا بتوانند بهتر و بیشتر حقانیت شیعه و مقام امام رضا علیه‌السلام را تبیین کنند. این اقدام ایثارگرانه‌ای بود که آن حضرت به تأسی از حضرت زهرا سلام‌الله علیها انجام دادند.
منزلت و شأن حضرت معصومه(س)
جالب است که نام مبارک ایشان، فاطمه است اما به عنوان معصومه شناخته شده‌اند. دلیل این نام‌گذاری چیست؟
درواقع امام موسی کاظم علیه‌السلام فرزند خود را به نام مادر بزرگوارشان، فاطمه نامیدند. در روایت‌های بسیاری مانند روایت مشهوری که از جد بزرگوار ایشان، امام جعفر صادق علیه‌السلام، نقل شده است می‌فرمایند: «به زودی از فرزندان و نوادگان من، دختری باکرامت در خاک قم مدفون می‌شود که فاطمه نام دارد.» درواقع ائمه اطهار علیهم السلام نام مبارک ایشان را حتی پیش از تولدشان نقل کرده‌اند.
عنوان معصومه هم در اثر شأن والا و پرهیزکاری و ایمان بسیاری است که این بانوی باکرامت داشته است. اولیای خدا ایشان را به عنوان معصومه نام می‌نامند، به این علت که معصومیت و پاک‌دامنی در وجود ایشان اثبات شده بود.
در روایتی هم نقل شده است که عنوان «معصومه» را امام رضا علیه‌السلام به ایشان نسبت داده‌اند. درست است؟
همین طور است. در سه روایت نقل شده است که نام «معصومه» را به آن حضرت نسبت داده‌اند. ازجمله اینکه شیخ صدوق در کتاب عیون اخبار الرضا علیه‌السلام از آن حضرت نقل کرده است که خواهر بزرگوار خود را «فاطمه معصومه» نامیدند.
شناخت شیعیان از حضرت
با این توضیحات، آیا زمانی که حضرت معصومه علیها السلام به ایران آمدند، مردم و به خصوص شیعیان آن بانوی بزرگوار را می‌شناختند؟
بله. ایشان در سنی حدود 28 سالگی بودند که به نیت زیارت و دیدار برادر بزرگوار خود، امام رضا علیه‌السلام، و همچنین به منظور ترویج معارف شیعی به سرزمین ایران آمدند و آن زمان در میان شیعیان قم معروف و شناخته شده بودند.
حتی ابن خزرج اشعری یکی از شخصیت‌های شناخته شده آن دوران بود که دختر امام موسی بن جعفر علیه‌السلام را به نام می‌شناخت، چون آن بانوی باکرامت چه در دورانی که در مدینه ساکن بودند و چه در زمانی که پا به خاک ایران گذاشتند، در میان مردم شناخته شده بودند. بر این اساس می‌توان نتیجه گرفت شیعیان می‌دانستند چه شخصیت عظیم‌الشأنی در حال ورود به ایران است و آوازه و مرتبه ایشان منتشر شده بود.
فضایل دینی و اخلاقی
دلیل این ارادت‌ها نسبت به حضرت معصومه سلام‌الله علیها تنها به علت دانش، معرفت و ورع ایشان بوده است؟
همه این خصایل اخلاقی و پاک‌دامنی در جای خود محفوظ هستند، اما یکی از دلایل دیگری که نباید از نظر دور داشت آن است که به احتمال قطع به یقین حضرت معصومه سلام‌الله علیها با امام رضا علیه‌السلام، خواهر و برادر تنی و از یک مادر هستند. همین نکته در کنار ارادت و توجه ویژه امام رضا علیه‌السلام به خواهر خود، زمینه ارادت هرچه بیشتر شیعیان را به آن بانوی بزرگوار تقویت می‌کند.
کریمه اهل بیت علیهم السلام
در صحبت‌هایتان به کرامت حضرت معصومه علیها السلام اشاره کردید. این پرسش به ذهن متبادر می‌شود که چرا به آن حضرت لقب کریمه اهل بیت علیهم السلام داده شده است؟ و این عنوان چه معنا و مفهومی دارد؟
در وهله اول باید دقت شود که از این جهت که مرقد مطهر آن حضرت در طول تاریخ پناهگاه درماندگان و مستمندان بوده و همه مردم، نه تنها شیعیان بلکه حتی برادران اهل سنت هم توجه و ارادت خاصی به آن حضرت داشته‌اند و از سمت ایشان حاجت‌روا شده اند، در طول زمان به عنوان کریمه اهل بیت علیهم‌السلام شناخته شدند.
البته باید دقت شود که ظاهر ماجرا این بود که حضرت معصومه علیها السلام برای دیدار و زیارت برادر ارجمند خود یعنی امام رضا علیه‌السلام به سمت ایران حرکت کردند و وارد شهرهای این سرزمین شدند. اما در حقیقت این اتفاق اراده و مشیت الهی بود که قرار بود آن بانوی باکرامت وارد شهر قم شوند همان گونه که امام جعفر صادق علیه‌السلام خبر این اتفاق را به فرزند خود یعنی امام موسی بن جعفر علیه‌السلام داده بودند.
قرار بر این بوده که سرزمین ایران به یمن وجود آن بانوی باعظمت و باایمان مطهر شده و شأن و منزلتی پیدا کند که مرکز و پایگاهی برای اجتماع علما و دانشمندان جهان اسلام و مرکزی برای نشر معارف شیعی و آموزه‌های ائمه اطهار علیهم السلام باشد.
این گونه است که مشاهده می‌کنیم هرچند که شهر قم قبل از ورود حضرت معصومه سلام‌الله علیها به عنوان اولین پایگاه شیعه در ایران شناخته می‌شد، اما پس از ورود آن بانوی ارجمند و عظیم‌الشأن از برکات فراوانی بهره‌مند شده و فیض برد که علمای بسیاری در آن شهر دور یکدیگر جمع شدند.
حضور در شهر قم
این در حالی است که طبق روایت‌ها، حضرت معصومه تنها حدود 17 روز در قم زندگی کردند و پس از آن از دنیا رفتند.
درست است. اما باید دقت شود که حرم مطهر آن حضرت در شهر قم موجب شد که این شهر در طول سال‌های بسیار به عنوان اصلی‌ترین و بزرگ‌ترین مرکز فقه و آموزه‌های ائمه اطهار علیهم السلام باشد و از همین شهر، هزاران مجتهد و عالم والامقام تربیت شوند و معارف اسلامی را در جهان نشر بدهند.
ماجرای زیارت‌نامه
یکی دیگر از نکات قابل توجه در خصوص شأن و منزلت حضرت معصومه سلام‌الله علیها آن است که برای آن حضرت مانند امامان معصوم علیهم السلام زیارت‌نامه داریم. در حالی که در میان غیر معصوم، جز برای حضرت ابوالفضل و حضرت علی‌اکبر علیهما السلام برای کسی زیارت‌نامه وارد نشده است. دلیل این اتفاق چیست؟
این زیارت‌نامه هم تأییدکننده شأن و منزلت آن حضرت است که هر چند امام معصوم نیستند ولی آن‌قدر منزلت دارند که برای زیارت ایشان باید زیارت‌نامه خوانده شود.
همان طور که در سؤال هم اشاره کردید پس از حضرت عباس و حضرت علی اکبر علیهما السلام تنها برای حضرت معصومه سلام‌الله علیها زیارت‌نامه نقل شده است. این زیارت‌نامه را امام رضا علیه‌السلام با مضامین و آموزه‌های والا به ما آموخته‌اند که طی آن تأکید می‌کنیم که آن بانوی بزرگوار در روز قیامت شفیع ما باشد.
مشخص است وقتی امام رضا علیه‌السلام این گونه برای آن بانو زیارت‌نامه خوانده‌اند، باید ایشان دارای منزلت عظیمی باشند که فیض و برکات بسیاری برای ما نیز دارد.
پایان پیام/
