پدیده‌ای به نام "دلّالی مغزها"/ از رونق دوره‌های آموزش اَپلای تا حمایت مسئولین دانشگاهی از تبلیغات مهاجرت

گروه دانشگاه خبرگزاری تسنیم_ زینب امیدی: مهاجرت دانشجویان یا فرار مغزها دو کلمه‌ای است که طی سال‌های اخیر زیاد به گوشمان خورده، اما شاید در این بین پرداختن به مساله "دلّالی و واسطه‌گری برای مهاجرت مغزها" مغفول مانده باشد؛ مسئله‌ای که طی سالیان گذشته به‌شکل زیرپوستی به بطن دانشگاه‌ها رسوخ  و دانشجویان را ترغیب به مهاجرت می‌کند.

آمار مربوط به مهاجرت و فرار مغزها، یا از سوی غربی‌ها اغراق می‌شود و یا از سوی مسئولین ایرانی انکار اما منطقی این است که منکر رفتن نخبگان و یا دانشجویان از کشور نباشیم، چرا که این اتفاق رخ می‌دهد، اما آن چه غربی‌ها می‌گویند هم آنچنان صحت ندارد و در سال‌های اخیر حتی شاهد بازگشت بسیاری از این نخبگان به دلیل فراهم شدن بستر‌های مناسب شغلی و پژوهشی هستیم.

** «دلّالی مغزها» پدیده‌ای فراتر از فرار مغزها!

اما حفره‌ای که خالی می‌ماند، نبود آمار دقیق و رسمی از پدیده تقریبا نوظهور دلالی مغزهاست که سوا از بحث بورسیه که دانشجویان طبق اعلامیه‌های رسمی و قانونی دانشگاه‌ها آن را دریافت و برای مدرک تحصیلی خود از کشور خارج می‌شوند و همچنین بحث علاقه به مهاجرت که به طور کلی شامل دلایل شخصی یک فرد می‌شود؛ این روزها توسط موسسات غیرقانونی اعزام دانشجو، تبلیغات کانون‌های دانشجویی داخل دانشگاه‌ها و متاسفانه برخی اساتید در حال رشد و افزایش است.

جدیدترین خبرها و تحلیل‌های ایران و جهان را در کانال تلگرامی تسنیم بخوانید. (کلیک کنید)

در این بین هستند کسانی که برای ادامه تحصیل به خارج از کشور عزیمت کرده و دیگر به ایران بازنگشتند‌. آیا امکانات، سطح رفاه و یا موقعیت شغلی دلیل بازنگشتن آنها بوده؟ آیا همه دانشجویانی که امروز در خارج از کشور تحصیل و زندگی می‌کنند رضایت صد در صدی دارند؟ در این بین نقش موسسات غیر مجاز اعزام دانشجو و تبلیغات گسترده آنها در دانشگاه‌های مطرح کشور چیست؟ این پرسش‌ها و سوالات بی‌شمار دیگر سبب شد تا نگاهی دوباره به مساله مهاجرت بیندازیم.

* موسسات غیرمجاز و کاسبی با رویای پیشرفت

با توجه به افزایش تمایل برای مهاجرت در جهان، کشور ایران با در نظر گرفتن شاخص تعداد افراد دارای برنامه مهاجرت نسبت به تعداد کل جمعیت کشور در میان 20 کشور اول قرار ندارد و آمارها نشان می‌دهد که سیر صعودی تعداد دانشجویان ایرانی خارج از کشور در مقایسه با رشد تعداد کل دانشجویان در ایران نسبتاً پایین‌تر بوده است.

اما همراه با روند جهانی گسترش میل به مهاجرت‌های بین‌المللی، تمایل به مهاجرت در میان ایرانیان نیز افزایش یافته است و بخشی از این تمایل مربوط به جامعه دانشجویی کشور است.

این روزها تبلیغ موسسات غیرمجاز اعزام دانشجو از خطری که ایرانیان قاچاق شده به خارج از کشور را تهدید می‌کند کمتر خطرناک نیست! اینکه چقدر احتمال دارد افرادی که توسط قاچاقچیان از کشور خارج و در کمپ‌ها اقامت می‌کنند تا به کشور مورد نظر انتقال یابند به رویای خود برسند یا نه، سوالی است که نه پاسخی برای آن وجود دارد و نه آمار دقیقی. در کنار این مساله، هستند دانشجویانی که در داخل کشور علی رغم هشدارهای بی‌شمار سازمان امور دانشجویان مبنی بر عدم اعتماد به موسسات غیرمجاز اعزام دانشجو؛ باز در دام دروغ‌های آنها گرفتار می‌شوند.

نمونه اخیر آن خرداد ماه سال جاری بود که تعدادی از دانشجویان در تماس با تسنیم اذعان داشتند برای اعزام به کشورهای خارجی نظیر آلمان به برخی از این موسسات نظیر موسسه دیاکو مراجعه کردند ولی در پی عدم ارائه خدمات از سوی موسسه مذکور، نه تنها پیش پرداخت 3 هزار یورویی آنها بازگردانده نشده بلکه از طرف مدیر عامل این شرکت نیز تهدید شده‌اند.

برای بررسی بیشتر این مساله به سراغ ابراهیم حاجی زاده  مدیرکل بورس و اعزام دانشجویان وزارت علوم رفتم و از او در خصوص آمار موسسات مجاز و وضعیت فعلی آنها پرسیدم.

حاجی زاده با بیان اینکه طبق آخرین بروز رسانی در مهر ماه 99، تعداد 146 موسسه مجاز دارای فعالیت هستند  و تعداد 137 موسسه نیز تعلیق و یا لغو مجوز شده اند که نظارت مستمر سازمان امور دانشجویان بر فعالیت موسسات اعزام دانشجو را نشان می دهد، گفت: ممکن است برخی از موسسات حقوقی و یا دفاتر هواپیمایی و یا موسساتی که با خارج از کشور ارتباط داشته اند در زمینه اعزام دانشجو به خارج از کشور فعالیت کنند  که  فعالیت این مراکز از نظر سازمان امور دانشجویان غیرمجاز تلقی می شود و در صورت اطلاع از وضعیت آنها از طریق پلیس امنیت و اطلاعات عمومی ناجا و همچنین پلیس فتا نسبت به برخوردهای قانونی اقدام خواهد شد.

وی با تاکید بر لزوم برخورد با موسسات غیرمجاز در این حوزه گفت: این موسسات عموماً اهداف خود را با ایجاد انگیزه‌های کاذب در بین جوانان پیگیری می کنند و دانشجویان باید در مراجعه به آنها هوشیار باشند.

مدیرکل بورس و اعزام دانشجویان وزارت علوم درخصوص موسسه دیاکو "جویندگان عصر علم" نیز که مورد اعتراض دانشجویان قرار گرفته است، تصریح کرد: نام این شرکت به هیچ وجه در لیست موسسات مجاز اعزام دانشجو سازمان امور دانشجویان وجود ندارد و ماهیتا جزو موسساتی محسوب می‌شود که امروزه به صورت قارچ گونه در حال تاسیس و فعالیت هستند.

وی اضافه کرد: ما در وزارت علوم سریعا با کمک پلیس امنیت به مسئله این شرکت‌ها رسیدگی‌خواهیم کرد و دانشجویانی که چه از این موسسه و دیگر موسسات غیرمجاز دچار ضرر مالی شده اند می توانند به سازمان امور دانشجویان مراجعه کنند چراکه دادگاه ها نیز برای پیگیری روند شکایت از موسسات غیرمجاز، از ما استعلام می‌گیرند.

در دانشگاه‌ها چه خبر است؟

یکی از دانشجویان دانشگاه شریف (که نخواشت نامش در این گزارش برده شود) در خصوص بحث مهاجرت دانشجویان به خبرنگار تسنیم گفت: انجمن‌های علمی دانشگاه نشست‌های زیادی را برای بررسی اپلای برگزار می‌کنند و دانشگاه هم علنا به برنامه هایی که تبلیغ مهاجرت می‌کنند مجوز می‌دهد و مشکلی با آنها ندارد.

دانشگاه امیرکبیر نیز از جمله دانشگاه‌هایی بوده که در سال گذشته تبلیغات گسترده آن برای اپلای، صدای خیلی‌ها را درآورد. با یکی از دانشجویان ترم هفت این دانشگاه که حالا طی همین هفت ترم، 6 نفر از دوستانش به آمریکا، کانادا و استرالیا برای ادامه تحصیل مهاجرت کرده‌اند صحبت می‌کنم.این دانشجو می‌گوید: سال گذشته انجمن علمی کل دانشگاه دوره بزرگی برای اپلای کردن برگزار کرد و در دانشگاه خیلی سر و صدا کرد. پوستر برنامه به نحوی بود که هر کسی با دیدن آن به مهاجرت ترغیب می‌شد. دانشگاه هم بزرگترین سالن خود را در اختیار آنها گذاشت و برای تبلیغات گسترده آنها در سطح دانشگاه حمایت مالی نیز کرد.

این دانشجو با اشاره به اینکه مدت زمان اپلای کردن برای یک دانشجوی امیرکبیر 6 ماه طول می‌کشد، گفت: تبلیغات اپلای کردن و مهاجرت طی سالیان گذشته به نحوی بوده که بسیاری از دانشجویان نه با بورس دولتی بلکه با هزینه شخصی تصمیم به ترک کشور می‌گیرند‌.

*بررسی مهاجرت دانشجویان ایران طی دهه‌های گذشته

بر اساس آخرین آمار و مستندات رسمی، بیشترین خروج دانشجویان ایرانی از کشور طی دهه‌های 50 و60 شمسی اتفاق افتاده است.  پس از این دوره (دهه 50 و 60)، در دهه 70 شمسی روند خروج دانشجو از کشور سیر نزولی به خود گرفت تا این که در اواخر همین دوره و اوایل دهه 80 همزمان با افزایش ظرفیت دانشگاه‌ها و افزایش تعداد دانشجویان در ایران شمار دانشجویانی که برای ادامه تحصیل از کشور خارج شدند افزایش پیدا کرد.

روند افزایش طی سال‌های 2002 تا 2005 بسیار به کندی پیش رفت و در سال 2006 اندکی نسبت به سال‌های قبل‌تر کاهش پیدا کرد. تا این که در سال 2007 روند رشد تعداد دانشجویان بین‌الملی ایران در خارج از کشور سرعت و شدت بالایی را نسبت به سال‌های قبل به خود گرفت. از سال 1378 تا سال 1394 افزایش تعداد دانشجویان در ایران بیش از 3 برابر شده است، این درحالی است که تعداد دانشجویان خارج شده از کشور در همین مدت زمان تقریبا 2 برابر بوده است.

*مقصد اصلی دانشجویان ایران کدام کشورها بوده است؟

سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) آماری از مقاصد اول دانشجویان ایران در سال 2016 میلادی منتشر کرد که بر این اساس، 51 هزار و 82 نفر از دانشجویان ایرانی در کشورهای آمریکا، ترکیه، کانادا، آلمان، ایتالیا، مالزی، امارات، استرالیا، انگلستان و فرانسه ثبت نام کرده‌اند که کشورهای نام برده بالا به ترتیب بیشترین تعداد دانشجویان ایرانی را مورد پذیرش قرار داده‌اند.

براساس آمار رسمی و مستندات موجود، طی سال‌های 1999 میلادی ( 1378 شمسی) تا 2017 میلادی (1396 شمسی) تعداد دانشجویان خارج شده از کشور همواره کمتر از 2 درصد از تعداد کل دانشجویان کشور بوده است و در همین بازه زمانی با توسعه آموزش عالی در ایران نسبت دانشجویان خروجی به تعداد کل دانشجویان کشور روند کاهشی داشته است. با این حال اگر آمار دانشجویان دانشگاه‌های برتر سنجیده شود، معلوم نیست که به همین نسبت برسیم.

بر اساس آمار سال 2018 میلادی «سازمان بین‌المللی مهاجرت» بیش از 257 میلیون و 700 هزار نفر از مردم در سراسر دنیا مهاجر هستند، به این معنی که خارج از کشور محل تولد خود زندگی می‌کنند. نکته حائز توجه این که نیمی از کل مهاجران دنیا از کشورهای در حال توسعه به کشورهای توسعه یافته مهاجرت کرده‌اند و مابقی مهاجرت‌های انجام شده بین کشورهای توسعه یافته صورت گرفته است.

آن‌طور که پرویز کرمی مشاور معاون علمی و فناوری رئیس جمهوری می‌گوید، در کتاب «جابه‌جایی بین‌المللی دانشجویان و تحصیل کردگان» آمده است؛ 35 درصد کل مهاجران دنیا را مهاجران با مهارت و یا تخصص بالا و دارای مدرک تحصیلی دانشگاهی تشکیل می‌دهند که حاکی از سهم بالای این دسته از مهاجران است.

در پژوهشی که در سال 2015 توسط «موسسه گالوپ» درباره «برنامه برای مهاجرت» و آماده شدن برای مهاجرت صورت پذیرفت، یک میلیون و 800 هزار نفر از ایرانی‌ها ابراز علاقه و تمایل به مهاجرت داشته‌اند، درحالی که از این تعداد فقط 400 هزار نفر اعلام کرده‌اند که برای مهاجرت برنامه‌ریزی داشته و یا درحال آماده شدن برای مهاجرت هستند.

براساس همین گزارش، با توجه به افزایش تمایل برای مهاجرت در جهان، کشور ایران با در نظر گرفتن شاخص تعداد افراد دارای برنامه مهاجرت نسبت به تعداد کل جمعیت کشور در میان 20 کشور اول قرار ندارد و کشورهای آفریقایی و حوزه کارائیب بیشترین نسبت افراد دارای برنامه مهاجرت را دارند. از میان کشورهای خاورمیانه، عراق در بین 20 کشور اول و در جایگاه دهم این فهرست قرار دارد.

اما آنچه هنوز با وجود بالا و پایین شدن آمارها به قوت خود باقی هست تصویری است که از رویای عزیمت به خارج از کشور به دانشجویان نشان داده می‌شود و حتی اگر طبق گفته مسئولین آمار مهاجرت نسبت به گذشته کمتر شده باشد؛ اما هنوز وجود دارد و طبق آمار رسمی میزان درخواست پناهندگی و ماندن در کشور مهاجرت شده بین دانشجویان و یا حتی مردم عادی بالاست. 

پرسش اساسی آن است که اگرچه هر فردی، بخصوص در قشر دانشجو، بنا به انگیزه‌های مختلف شخصی می‌تواند اراده‌ای برای مهاجرت داشته باشد و این انتخاب فردی اوست، امّا آیا در کشورمان اقدام کافی برای نگهداشتن نخبگان و یا دست‌کم مقابله با ترغیب مضاعف نخبگان برای مهاجرت انجام می‌شود؟

انتهای پیام/