گزارش تسنیم|تبدیل فرصتِ ارزانی به تهدیدِ گرانی با «افتضاح مدیریت»/ کشاورزی ایران ۱ وزیر دارد یا ۶ وزیر؟

به گزارش خبرنگار اقتصادی  خبرگزاری تسنیم در یکی دو سال اخیر که وضعیت فراوانی آب برای بخش کشاورزی بهتر شده است و کشاورزی کشور از این جهت رونق دارد، از طرفی با افزایش نرخ ارز و کاهش ارزش پول ملی، صادرات محصولات کشاورزی هم صرفه زیادی دارد، شاهد رشد قابل توجه صادرات محصولات کشاورزی هستیم.

 هرچند این مسئله می‌تواند در خصوص رشد صادرات و افزایش بازار محصولات کشاورزی ایران در منطقه مفید باشد ولی چالش‌هایی را هم از جمله کمبود برخی محصولات کشاورزی در داخل کشور و افزایش قیمت‌ها ایجاد کرده است.

همچنین پس‌فرستادن محموله‌های صادراتی و کاهش قیمت دلاری محصولات صادرات، و خطر از دست رفتن بازارهای صادراتی به‌دلیل عدم برنامه‌ریزی درست از جمله این مشکلات است.

 بعضاً حتی سود صادرات هم به جیب تولیدکننده نمی‌رود و بیشتر واسطه‌ها و دلالان از خروج محصولات کشاورزی از کشور منفعت می‌برند؛ این یعنی کشور در تولید، صادرات و تنظیم بازار داخلی برنامه ندارد و جای یک رگولاتوری خالی است، به‌نوعی فرصت رونق گرفتن تولید و صادرات محصولات کشاورزی و افزایش درآمد تولیدکننده، و فراوانی عرضه برای مصرف‌کننده را با مدیریت غلط و ناهماهنگی‌ها چنان به تهدید تبدیل کردیم که هم مصرف‌کننده با گران خریدن ناراضی است، هم تولیدکننده راضی نیست، بازار صادرات هم در حال از دست رفتن است و خلاصه آنکه از این بدتر نمی‌شد مدیریت کرد.

جمله معروفی در کشورمان داریم که مؤمن از یک سوراخ دوبار گزیده نمی‌شود اما جای این گزیدگی‌ها هرسال در کشورمان درد می‌کند و اشتباهاتی که در ارتباط با صادرات، تنظیم بازار و برنامه‌ریزی تولید وجود دارد، هرسال تکرار می‌شود.

تولید بیش از اندازه یا کمبود مقطعی محصولات کشاورزی اتفاقی است که بارها و بارها در کشورمان روی داده و تبدیل به روند تکراری در کشورمان شده است به‌طوری که رهبر معظم انقلاب نیز در دیداری که اعضای هیئت دولت با ایشان داشتند، تذکراتی در این خصوص دادند و خواستار رفع این مشکلات شدند.

این بی‌برنامگی‌ها در تولید زمانی که ارزش پول ملی نیز کمتر و انگیزه برای صادرات محصولات کشاورزی بیشتر شده است خود را در صادرات نیز نشان می‌دهد، به‌طوری که به‌یک‌باره حجم زیادی محصول برای صادرات به بازارهای محدود کشورهای همسایه روانه می‌شود اما با توجه به محدودیت این بازارها، صادرات بیش از اندازه باعث پس‌زدن محصولات و شکست قیمت‌ها در بازارهای هدف صادراتی و حتی بازار داخلی می‌شود.

در روزهایی که قیمت گوجه‌فرنگی در بازار مصرف کشورمان به‌یک‌باره از 2 هزار تومان به 12 تا 17 هزار تومان افزایش می‌یابد، فیلم‌هایی در فضای مجازی دست به دست می‌شود که 200 کامیون ایرانی که بار گوجه‌فرنگی داشته‌اند، محصولات آنها در مرزهای پرویزخان باقی مانده و به عراق صادر نشده است. بار برخی از کامیون‌ها به‌دلیل ماندن بیش از حد پشت مرز خراب شده است و حتی آنها را به‌روی زمین تخلیه کرده‌اند و برخی نیز به‌دنبال انتقال آنها به کارخانه‌های رب‌سازی هستند.

یا مثلاً، تعرفه صادرات سیب‌زمینی به اقلیم کردستان عراق، هرساله در مقطع زمانی 26 فروردین تا 24 آبان برای حمایت از تولید داخلی افزایش می‌یابد و از 25 آبان به بعد هر سال کاهش می‌یابد؛ همین امر باعث می‌شود که به‌یک‌باره حجم زیادی سیب‌زمینی به این کشور ارسال شود. حال با گران شدن قیمت دلار در کشورمان انگیزه برای صادرات این محصول نیز بیشتر شده و به‌قدری سیب‌زمینی به این کشور ارسال شده که قیمت آن در بازار عراق به 5 تا 10 سنت کاهش یافته است.

دلالان عراقی نیز از این موقعیت استفاده کرده‌اند و با خرید این سیب‌زمینی‌ها، آن را برای فروش در آینده با قیمت بالاتر ذخیره می‌کنند، این اتفاقات را می‌توان در بازار تولید محصولات دیگری نیز مانند مرغ و تخم‌مرغ، صیفی‌جات و میوه نیز مشاهده کرد و با توجه به مزیت صادراتی ایجادشده به‌حدی این صادرات با  بی‌برنامگی انجام می‌شود که بازارهای داخلی نیز با کمبودهای مقطعی مواجه می‌شوند.

هرچند در ظاهر بخش کشاورزی ایران در وزارتخانه جهاد کشاورزی و توسط وزیر جهاد کشاورزی اداره می‌شود، ولی متأسفانه مدیریت بخش کشاورزی ایران چنان دچار چندگانگی و تناقض در سیاست‌گذاری شده است که عملاً زنجیره تولید، مصرف و صادرات محصولات کشاورزی ایران دست چند وزیر و رئیس هست و از وزارت جهادکشاورزی و صمت تا وزارت بهداشت، نیرو، اقتصاد و بانک مرکزی در آن دخیل هستند.

خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، برای واکاوی بیشتر این مسئله و چالش‌های مدیریتی که در حوزه تولید، تنظیم بازار و صادرات محصولات کشاورزی وجود دارد، با برخی مدیران دولتی و خصوصی در این حوزه گفتگو کرده است.

* رئیس کنفدراسیون صادرات ایران: مشکل از عدم‌برنامه‌ریزی در تولید است

محمد لاهوتی رئیس کنفدراسیون صادرات ایران در گفتگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم درباره صادرات بیش از نیاز، به بازار کشورهای همسایه عراق و افغانستان و باقی ماندن محصولات کشاورزی در مرزها اظهار کرد: کشورهای موفق، تولید خود را بر اساس برنامه و میزان تقاضا تولید می‌کند اما متأسفانه در کشور ما تولید بدون استراتژی صورت می‌گیرد و زنجیره تأمین کامل نیست.

وی اضافه کرد: هرساله با چنین مشکلاتی مواجه هستیم و افزایش عرضه و یا کاهش آن، مشکلاتی ‌را به‌همراه دارد که این موضوع برای تولیدکنندگان و منابع ملی کشور، زیان‌آور است.

رئیس کنفدراسیون صادرات ایران ادامه داد: در مقاطعی از سال به‌دلیل کمبود محصولاتی مانند تخم‌مرغ، مرغ، صیفی‌جات در بازار مجبور به ممنوع کردن صادرات هستیم اما بعد از چند ماه با عرضه بیش از نیاز مواجه هستیم و مجبور به فروش محصولات تولیدی به زیر قیمت می‌شویم.

وی افزود: در کالاهای صنعتی نیز با این مشکل مواجه هستیم به‌طوری که زمانی برای فروش خودروهای باقی‌مانده در انبار خودروسازان مجبور به ارائه تسهیلات کم‌بهره می‌شویم اما در دوره دیگر تولید کاهش می‌یابد که برای عرضه آنها بخت‌آزمایی و قرعه‌کشی صورت می‌گیرد.

لاهوتی گفت: در صورتی که این عدم‌برنامه‌ریزی در بخش‌های تولیدی ادامه داشته باشد و تولیدات بدون در نظر گرفتن تقاضا باشد این رویدادها متأسفانه ادامه خواهد داشت.

رئیس کنفدراسیون صادرات ایران گفت: این عدم‌برنامه‌ریزی‌ها باعث می‌شود که به‌یک‌باره قیمت برخی محصولات در بازار سر به فلک بکشد و با ابزارهای قهری برای تنظیم بازار آن اقدام شود یا تولید به‌حدی زیاد می‌شود که در انبارهای واحدهای تولیدی و زمین‌های کشاورزی باقی می‌ماند.

لاهوتی ادامه داد: برای حفظ حضور در بازارهای هدف صادراتی عراق، افغانستان و در آینده اوراسیا نیازمند اقدامات تخصصی هستیم اما در زمان حاضر هر فعال اقتصادی برای صادرات ورود پیدا می‌کند درحالی که شناخت دقیقی از بازار هدف ندارد به همین دلیل با ایجاد رقابت‌های منفی، قیمت کالاهای صادراتی را در بازارهای هدف پایین می‌آید.

* لاهوتی: کارت بازرگانی تخصصی شود

وی تأکید کرد: با تخصصی شدن کارت‌های بازرگانی می‌توان جلوی این بی‌برنامگی‌ها را گرفت و باعث می‌شود صادرکنندگان تنها در بازارهای صادراتی حضور داشته باشد که شناخت لازم دارند.

وی در پاسخ به این سؤال که چرا کارت بازرگانی تخصصی نشده‌اند گفت: با هدف جلوگیری از انحصار، کارت‌های بازرگانی تخصصی نشده‌اند زیرا در قانون آمده است که برای جلوگیری از شکستن انحصار نباید مانعی برای تجارت وجود داشته باشد.

رئیس کمیسیون تسهیل تجارت و توسعه صادرات اتاق تهران گفت: بعد از چهار دهه از اجرای این قانون، کماکان انحصار در صنایع بزرگ وجود دارد و تنها بنگاه‌های کوچک و متوسط هزینه این قانون را پرداخت می‌کنند، زیرا هرکسی به‌راحتی بدون هرگونه استثنایی می‌تواند در هر رشته ورود پیدا کند.

رئیس کنفدراسیون صادرات ایران اظهار داشت: لازم است که فعالیت شرکت‌های تجاری به‌صورت شرکت‌های مسئولیت محدود و شرکت‌های تجاری عمومی تفکیک شود و با تخصصی کردن فعالیت‌ها  به تولید و صادرات نظم و نظام داده شود.

وی اظهار داشت: در زمان حاضر مجوز کارت‌های بازرگانی به سه رشته تجاری محدود شده است اما شرکت‌ها می‌توانند در هر لحظه، یکی از این مجوزهای فعالیت‌های تجاری را با یک رشته دیگر جابه‌جا کنند که این امر عملاً تغییری در شرایط قبل ایجاد نکرده است.

* لاهوتی: محدودیت صادرات در دنیا منسوخ شده است

لاهوتی در واکنش به ایجاد محدودیت در حجم صادرات نیز گفت: ایجاد ممنوعیت و محدودیت برای صادرات در دنیا منسوخ شده است و تجربه شکست‌خورده به حساب می‌آید.

وی افزود: هرچقدر تجارت را با محدودیت و ممنوعیت بیشتر مدیریت کنیم فضا را برای فعالیت‌های خارج از عرف و زیرزمینی مهیا می‌کنیم و به گسترش قاچاق اعم از ورودی و یا خروجی دامن می‌زنیم.

* رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی: وزارت صمت و جهاد مدافع صادرات بیش از اندازه‌اند

صدرالدین نیاورانی نایب‌رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی در این ارتباط در گفتگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم اظهار کرد: هر از گاهی در صادرات محصولات کشاورزی چنین اتفاقاتی روی می‌دهد.

وی اضافه کرد: مرز کشور عراق بعضی اوقات به‌دلایل مختلف داخلی خود و تعطیلات بسته می‌شود و اجازه ورود هیچ محصولی را نمی‌دهند.

نایب‌رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی ادامه داد: هرساله حجم زیادی محصولات تازه‌خوری مانند گوجه‌فرنگی و بادنجان به عراق صادر می‌شود اما در مواردی نیز این اتفاقات روی می‌دهد و با ماندن محصولات پشت گمرک کیفیت خود را از دست می‌دهند.

وی تصریح کرد: کشاورزان برای تولید این محصولات هزینه زیادی می‌کنند اما به‌دلیل یک اشتباه محصولات تولیدشده به این صورت از دست می‌رود.

نیاورانی در پاسخ به اینکه چه‌کسی مسئول جلوگیری از این اشتباهات است، گفت: در این مورد خود صادرکننده اشتباه کرده و در زمانی صادرات را انجام داده که امکان خروج از مرز نداشته است.

این مقام مسئول گفت: صادرکنندگان استانداردسازی نشده‌اند و هرکسی می‌تواند به‌هرمیزانی صادرات داشته باشد به همین منظور در مواردی نیز مشاهده می‌شود با صادرشدن حجم زیادی از این محصولات آنها بازار هدف صادرات را اشباع می‌کنند و  محصولات صادراتی ما پس زده می‌شود.

وی ابراز کرد: وزارتخانه‌های صنعت، معدن و تجارت و جهاد کشاورزی در این زمینه مسئولیت دارند اما تا به امروز هیچ برنامه‌ریزی‌ای برای صادرات نداشته‌ایم. دستگاه‌های دولتی نه‌تنها برای تنظیم بازار صادرات برنامه‌ای ندارند بلکه از صادرات بیش از اندازه که منجر به رقابت منفی در بازار هدف می‌شود، دفاع هم می‌کنند. استدلال مسئولان آن است که بر اساس قانون هرکسی می‌تواند صادرات داشته باشد و نباید جلوی آنها گرفته شود.

* رئیس مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی وزارت جهاد کشاورزی: قیمت حجم تولید را تعیین می‌کند نه دولت

علی کیانی راد رئیس مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی وزارت جهاد کشاورزی و از مدیران معاونت برنامه‌ریزی و اقتصاد این وزارتخانه در گفتگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم اظهار کرد: 98 درصد تولیدات کشاورزی در کشورمان توسط بخش خصوصی صورت می‌گیرد بنابراین مهم‌ترین عامل برای تصمیم‌گیری کشاورزان برای تولید، قیمت محصولات کشاورزی در بازارهای داخلی و خارجی است.

وی با بیان اینکه در ایران و البته سایر کشورها دولت‌ها تنها حمایت‌کننده از کشاورزان برای تولید هستند گفت: زمانی که یک محصول بیش از نیاز بازارهای داخلی و خارجی تولید می‌شود تقصیر تولیدکننده هم نیست.

* کیانی‌راد: زنجیره‌های تولید تکمیل نیست، توپ را در زمین کشاورزی نیندازید!

رئیس مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی وزارت جهاد کشاورزی ادامه داد: برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری‌های موجود در طول زنجیره تولید در کشورمان به‌شکلی است که تولیدکننده با وجود اینکه تولید خود را انجام می‌دهد اما در مرحله بعد از تولید یعنی فرآوری و بسته‌بندی و غیره، ظرفیت‌های لازم وجود ندارد.

کیانی راد گفت: برای بعد از تولیدات کشاورزی در کشور حمایت‌های لازم انجام نشده است، بنابراین توپ در زمین تولیدکنندگان بخش کشاورزی نیست.

وی تصریح کرد: سیاست‌گذار در طول زنجیره تولید باید برنامه‌ریزی‌های لازم را داشته باشد تا تولیدات کشاورزی به‌موقع و به‌شکل درستی به مصرف‌کنندگان داخلی و برای صادرات به مصرف‌کنندگان خارجی برسد.

کیانی راد با بیان اینکه زنجیره مواد غذایی از طولانی‌ترین و پرنفع‌ترین زنجیره‌های غذایی در دنیا است اظهار داشت: مراحل قبل از تولید یعنی بذر، کود و آفت‌کش‌ها و ماشین‌آلات تا تولید و فرآوری و توزیع و رسیدن به دست مصرف‌کننده داخلی و خارجی نیازمند برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری به‌صورت واحد است.

* کیانی راد: عدم‌تصمیم‌گیری واحد در وزارتخانه‌ها برای بخش کشاورزی

این مقام مسئول در وزارت جهاد کشاورزی برای توضیح بیشتر گفت: منظور از مدیریت واحد، آن نیست که کل این زنجیره تولید را باید بخش کشاورزی به‌عهده بگیرد، بلکه منظور تنها مدیریت بر این زنجیره است.

وی با ذکر مثالهایی از مشکلات عدم‌تصمیم‌گیری واحد در زنجیره‌های تولید افزود: در زمان حاضر تصمیم‌گیری برای حمایت از تولید در وزارت جهاد انجام می‌شود، اما تصمیم‌گیری در مورد نهاده‌های تولید مانند کود شیمیایی در جایی دیگر، در سیستم توزیع، اختیارات در حوزه وزارت صنعت، معدن و تجارت است و وقتی کالایی به سطح مصرف‌کننده می‌رسد، تصمیمات در حوزه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است.

این مقام مسئول در وزارت جهاد کشاورزی ادامه داد: اصول و اسناد بالادستی از جمله قانون اساسی، سیاست‌های کلی نظام در حوزه ابلاغی مقام معظم رهبری همه تأکید بر ایجاد امنیت غذایی با اتکا بر تولید داخلی دارند؛ امنیت غذایی شامل در دسترس بودن غذا، تعیین قیمت‌ها در سطح درآمد مصرف‌کننده و تضمین شدن سلامت تغذیه است.

وی با اشاره به اهمیت هماهنگی دستگاه‌های مختلف با محصولات کشاورزی با ذکر مثالی، تصریح کرد: زمانی که تولیدکننده با قیمت مصوب پایین گندم مواجه می‌شود، تولید برای او صرف نمی‌کند و به‌سمت تولیدات دیگری مانند گوجه‌فرنگی می‌رود؛ بنابراین تولید این محصولات و عرضه آنها زیاد می‌شود و صنایع تبدیلی قدرت جذب آن ندارد و صادرات گوجه‌فرنگی خام نیز اندازه مشخصی پذیراست؛ در نتیجه تولیدکنندگان متضرر می‌شوند.

* کیانی راد: یارانه را به تولید دهیم نه واردات کالای نهایی!

کیانی راد با اشاره به مثالی دیگر اظهار داشت: شکر و روغن از آن دسته کالاهایی است که در کشورمان مصرف زیادی دارند اما به‌جای کمک و دادن یارانه به تولید آنها، ارز 4200 تومان را در اختیار واردات روغن خام قرار می‌دهیم؛ این امر به‌معنی آن است که حمایت هدفمندی نداریم.

وی تصریح کرد: یارانه به بذر دانه روغنی داده نمی‌شود تا تولید دانه روغنی و در نهایت خود روغن و کنجاله آن در کشورمان انجام شود، حتی با واردات دانه روغنی به‌جای روغن خام، حداقل می‌توان یک مرحله بیشتر از تولید در کشورمان انجام داد و کنجاله‌گیری نیز در کشورمان صورت گیرد، اما این کار نیز انجام نمی‌شود و ارز دولتی مستقیم به واردات کالای نهایی، یعنی روغن خام اختصاص می‌یابد.

کیانی راد: وزارت جهاد کشاورزی باید زنجیره را مدیریت کند

این مقام مسئول در وزارت جهاد کشاورزی ادامه داد: این اتفاقات به‌معنی آن است که تعارضی بین سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها در طول زنجیره تولید وجود دارد.

کیانی راد با اشاره به اینکه برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری در طول زنجیره‌های تولید باید یکسان باشد اضافه کرد: در بخش تخم‌مرغ تولیدکنندگان که خود صادرکننده نیز هستند اما به‌دلیل عدم‌وجود هماهنگی‌ها میان دستگاه‌ها، صادرات تخم‌مرغ به‌یک‌باره متوقف می‌شود و با این کار انگیزه تولیدکننده برای تولیدات در دوره بعدی از بین می‌رود یا تولیدکننده کمتر تولید می‌کند.

وی گفت: برای رفع این مشکلات قانونی با عنوان قانونی تمرکز وظایف بخش کشاورزی در وزارت جهاد کشاورزی وجود دارد و در کالاهای اساسی کل زنجیره تولید را در اختیار وزارت جهاد کشاورزی قرار داده شده است اما بر اساس شرایط تحریمی و منابع مالی دولت، بر اساس تصمیم سران سه قوه از مرداد 98 این قانون معلق شد و وزارت جهاد کشاورزی صرفاً مسئول تولید شد و مسئولیت بازار و مصرف به‌عهده وزارت صمت قرار گرفت.

این استاد دانشگاه گفت: اگر دوباره شرایط تحریمی از بین برود و شرایط به ثبات نسبی برسد؛ برای مدیریت درست زنجیره‌های تولید، بهتر است دوباره کل زنجیره ارزش در اختیار وزارت جهاد کشاورزی قرار گیرد.

گزارش از ابراهیم نژادرفیعی

انتهای پیام/+