گنجینه ماندگار(۳)|پارک موقوفه «اعتمادیه» همدان مدفن کدام شخصیت تاریخی است؟
گروه استانها-علیرضا قراگوزلو مقلب به‌بهاء الملک را شخصی تحصیل‌کرده باتقوا، کم‌آزار، متین و مبادی‌آداب یادکرده‌اند که سال پیش از مرگ خود یعنی زمانی‌که پدر و برادر قدرتمند خود اعتمادالدوله را ازدست‌داده بود، املاک و مستغلات خانوادگی‌اش را وقف‌کرد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از همدان ، علیرضا قراگُزلو (بهاءالملک سوم) سیاستمدار، مترجم و از شخصیت‌های برجسته فرهنگی شهر همدان در دوران معاصر بوده است.
او که از اخلاف خاندان بهاءالملک‌های همدانی است نسبش به تیره قراگُزلوهای شهر همدان می‌رسد که قبیله‌ای تأثیر گذار در تحولات سیاسی – نظامی ایران از دوران صفوی تا دوران معاصر بوده‌اند.
بهاءالملک بانی مجموعه‌ای در شهر همدان است که امروزه با نام "موقوفه بهاءالملک" شناخته می شود. یکی از بخش‌های این مجموعه، آرامستانی است موسوم به «آرامگاه خانوادگی قراگُزلوها» که مدفن او و دو تن دیگر از شخصیت‌های سیاسی – فرهنگی شهر همدان است.
با توجه به اهمیت مزارات و آرامگاه‌ها در تداوم نام و یادِ بزرگان سیاسی، مذهبی و نظامی بعد از وفات، مرگ یا شهادتشان، می‌توان گفت که از 35 قرن پیش (در هفت تپه خوزستان) تا کنون سنت آرامگاه سازی در ایران رواج یافته و تداوم داشته است.
علیرضا و یحیی قراگُزلو دو برادر از تیره بهاءالملک‌های همدانی هستند که در کنار مجموعه موقوفی خود و خانواده شان اقدام به احداث آرامگاه خانوادگی کرده‌اند. این آرامگاه شامل دو اتاق و یک فضای سبز در داخل و باغی در پیرامون به همراه مسیر آب رو و آب نمایی در مقابل بوده است.
توصیف مقبره
خسرو محمدی پژوهشگر و کارشناس امور وقف در گفت‌وگو با تسنیم درباره ویژگی‌های این مقبره اظهار داشت: آرامگاه خانوادگیِ قراگُزلوها فضایی است روباز به شکل مستطیل با ابعاد 26×29متر که دارای دو فضای سرپوشیده در دو طرف درب ورودیِ ضلع جنوبی است.
وی افزود: ابعاد این دو اتاق 7×11 متر است که هر کدام دارای یک در ورودی و ایوانی در مقابل هستند. دو درب دیگر نیز در ضلع شرقیِ اتاقِ شرقی وجود داشته است که به سمت بیرون از آرامگاه باز می‌شده اما امروزه مسدود شده اند. اتاق شرقی دارای یک زیرزمین کوچک است.
این پژوهشگر و کارشناس امور وقف با بیان اینکه دورتادور فضای آرامگاه را دیواری (با ارتفاع 70 و قطر 75 سانتی متر) در بر گرفته که با فواصل معین دارای ستون هایی ساخته شده از سنگ‌های برش خورده مستطیلی شکل (با ابعاد 24×48 سانتی متر) است که نرده‌های فلزی آنها را به هم متصل کرده است، گفت: در وقف نامه آمده که این آرامگاه دارای نیمکت‌ها و چراغ‌هایی به سبک بوستان‌های غربی بوده است اما امروز اثری از آن آثار دیده نمی‌شود.
وی توضیح داد: در سال‌های جنگ تحمیلی و مدت‌ها بعد از آن، به دلیل فشارهای ناشی از جنگ تحمیلی، بخشی از اهالی کُرد زبان قصرشیرین در این مکان اسکان داده شدند و این خود سرآغاز بسیاری از تخریب‌ها و دگرگونی‌ها در این باغ شد، سال‌ها طول کشید تا اثرات فرهنگی و دگرگونی‌های محیطی ناشی از این مهاجرت تلطیف شود.
محمدی ادامه داد: برخورد فرهنگی بین آن مهاجران و جمعیت نورسیده سال‌های بعد از پایان جنگ که حالا مالکان زمین‌های مسکونی آنجا بودند، سرآغاز بسیاری از نزاع‌های محله‌ای شد که اثرات برخی از آن برخوردها تا به امروز هم برجاست.
وی با اشاره به اینکه ساکنان پیشین و فارسی گوی این بخش از شهر همدان یعنی روستاهای هندآباد، فقیره و دره مرادبیک کم کم در این جمعیت‌های نورسیده چند فرهنگی مستحیل شدند، عنوان کرد: دلیل اصلی این جابجایی‌ها یکی برآیند تحولات جنگ تحمیلی و دیگری توسعه ناشی از مهاجرت روستاییان اغلب ترک زبان به شهر همدان و گسترش شهرنشینی بود.
این پژوهشگر و کارشناس امور وقف با بیان اینکه هم اکنون سه مزار در مرکز فضای مزبور قرار دارند که به ترتیب از غرب به شرق متعلق به سه برادر به نام‌های علی رضا قراگُزلو (بهاءالملک سوم) ، یحیی قراگُزلو (اعتمادالدوله) و تقی قراگُزلو هستند.
وی با تشریح ویژگی‌های هر یک از مزارها و شرح مطالب نوشته شده بر روی هر یک توضیح داد: در بخش بالایی قبرهای هر سه بردار جمله (هو الحی الذی لا یموت) نوشته شده است و زیر آن نام،شهرت و لقب آرمیدگان در گورها با ذکر جزئیات آمده است.
محمدی مطرح کرد: سنگ مزار بهاءالملک دارای آرایه‌هایی چون اسلیمی‌های پیچان و گل‌های پنج پر در دورتادور است در حالیکه کتیبه‌های چهارده بخشی که شامل اشعاری در مدح و سوز مرگ بهاءالملک است را در بر گرفته‌اند. در بخش پایین نیز تاریخ وفات به هجری قمری (1373) حجاری شده است.
وی درباره سنگ مزار متعلق به یحیی قراگُزلو (اعتمادالدوله) اظهار داشت: این مزار از سه سنگ قبر دیگر کهن‌تر و به نسبت ساده‌تر هم ساخته شده است. به طور کلی آرایه‌های آن را می‌توان به حاشیه‌های حجاری شده دور تا دور سنگ که در هر ضلع به طرح‌هایی شبیه سرمه‌دان متصل شده‌اند خلاصه کرد. نوشته‌های مزار به شش بخش تقسیم شده است که به معرفی صاحب مزار می‌پردازد.
این پژوهشگر و کارشناس امور وقف درباره ویژگی‌های مزار متعلق به تقی قراگُزلو نیز افزود: این سنگ مزار از دو همنوع دیگر خود جدیدتر است و شاید به همین دلیل از آرایه‌های بیشتری برخوردار است. هنر بکار رفته در این سنگ مزار احتمالا حاکی از هنر هنرمند سنگتراش همدانی است که در آن زمان می‌زیسته است.
تعیین قدمت آرامستان بر اساس اسناد و مدارک
وی درباره تاریخچه این موقوفه بزرگ و چند بخشی اظهار داشت: یکی از بخش‌های این مجموعه کتابخانه این مجموعه است که دارای اسناد ارزشمندی است. قسمتی از این اسناد مربوط به فعالیت‌های صورت گرفته در بناهای این مجموعه است.
محمدی با بیان اینکه سوم شهریور سال 1316 شمسی تاریخ آغاز بنای آرامگاه بر اساس کتابچه محاسبانی سال 1316 است، افزود: این سند تمامی جزئیات ساخت بنای آرامگاه را در بر دارد. بر طبق کتابچه محاسباتی سال بعد یعنی سال 1317 خورشیدی می‌توان معمار آرامگاه را هم شناسایی کرد، این شخص استاد «غلامرضا» است که سربرگ مخارج آرامگاه به نام اوست.
اجزای مختلف بنای آرامگاه
وی بیان کرد: بنای مقبره یا آرامگاه متشکل از حصار اطراف آن، دو اتاق در دو جانب درب ورودی که در بخش نمای آنها تزئینات گچبری وجود دارد و سه گور است که در وسط حیاط در یک ردیف قرار گرفته‌اند. هر سه قبر متعلق به سه برادر است که هر سه پسران علی قلی خان قراگُزلو (بهاءالملک دوم) اند و به ترتیب از غرب به شرق قرار گرفته‌اند.
این پژوهشگر و کارشناس امور وقف تصریح کرد: برپایی آرامگاه خانوادگی قراگُزلوها در جنوب شرق شهر همدان (اعتمادیه) و در کنار خانه قراگُزلوها و باغ معروف اعتمادیه نیز با هدف زنده نگاه داشتن یاد و خاطره خانواده بهاءالملک برپا شده است و با آینده نگری و نیکوکاری یکی از آخرین بازماندگان این خانواده امروزه به عنوان یکی از اجزای موقوفه ی بهاءالملک شناخته می‌آید.
وی افزود: بهاءالملک و برادرانش بر خلاف بسیاری از خوانین بدنام قاجاری چهره‌هایی فرهنگی – مذهبی و البته مورد وثوق مردم نیز بوده‌اند و در منابع همه جا از آنها به نیکی یاد شده است. از این روست که امروزه بهاءالملک سوم بزرگترین واقف استان همدان لقب گرفته است.
به گزارش تسنیم، علیرضا قراگوزلو مقلب به بهاء الملک از جمله شخصیت‌های سیاسی و فرهنگی کشور به ویژه استان همدان به شمار می‌آید فردی که اگرچه سالهاست به رحمت ایزدی پیوسته اما بیش از همه موقوفاتش سبب شده در جامعه چهره‌ای شناخته شده باشد؛ موقوفه‌ای بزرگ شامل خانه اربابی، کتابخانه و درمانگاهی مجهز که امروز اهالی چند ده روستا از آن به صورت رایگان خدمات دریافت می‌کنند.
درمانگاه خیریه بهاء الملک که بزرگترین موقوفه استان همدان به شمار می‌آید در سال 1332 شمسی توسط بزرگترین واقف استان همدان یعنی بهاءالملک به ثبت می‌رسد.
در این وقف بزرگ مقرر شده ساکنان 32 روستای شورین، ینگجه، سیمین، صالح‌آباد، اوج تپه، دره مرادبیگ، گل‌تپه، قطار قویی، قباق تپه، داس قلعه، زین‌آباد، اکنلو، سرای جوق، سرخ‌آباد، آب مشکین، کهنه حصار، کهریز، دالیچو، قراتلو، چورمق، چپقلو، پاوان، مزک، مبارکین، بازران، رضا باقی، ازناو، کنیزان، قشلاق، خان حصاری و زاغلیچه به‌صورت رایگان از خدمات این درمانگاه خیریه بهره‌مند شوند.
هم‌اکنون خدماتی در بخش‌های اورژانس، تزریقات و پانسمان، اتاق احیا، داروخانه، پزشک متخصص، جراحی سرپایی، مامایی، بهداشت دندانپزشکی و روان‌پزشکی به مراجعه‌کنندگان ارائه می‌شود.
درمانگاه خیریه بهاءالملک پیش‌از این در منزل این واقف خیراندیش که با همین نیت وقف گردید، دایر بود که به دلیل دستورالعمل‌های ابلاغی دانشگاه علوم پزشکی برای رعایت نکات بهداشتی به ساختمان تازه‌سازی در کنار همین مکان که آن نیز از موقوفات بهاء الملک به شمار می‌آید، منتقل شد.
مقبره خانوادگی این خاندان با معماری زیبا به همراه درمانگاه و منزل مسکونی این واقف در محل اعتمادیه همدان پذیرای علاقه‌مندانی است که می‌خواهند از نزدیک شاهد نیکی نامیرا باشند.
انتهای پیام/742/ی
