کتاب کودک در کُما/ کاهش اسفناک تیراژ کتاب در کشور ۸۵ میلیونی

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، کتاب کودک و نوجوان ایران در سال‌های اخیر یکی از پراستقبال‌ترین حوزه‌ها در بازار نشر بوده است؛ سکوی پرشی که قابلیت جهانی شدن دارد اما چندان جدی گرفته نمی‌شود.

اگرچه حوزه کتاب کودک و نوجوان در چهار دهه گذشته پس از پیروزی انقلاب اسلامی توانسته هم از حیث کمی و هم از جهت کیفیت، در بازار نشر ایران خوش بدرخشد، اما این حوزه نیز همانند دیگر بخش‌های صنعت نشر ایران با مشکلات ریز و درشت متعددی مواجه است. مشکلاتی که پس از شیوع ویروس کرونا دوچندان شده و به نظر می‌رسد مسکن‌های موقتی مسئولان دردی از فعالان این حوزه، از ناشران گرفته تا پدیدآورندگان، دوا نکرده است. 9 ماه از شیوع ویروس کرونا و تحت تأثیر قرار گرفتن بخش‌های مختلف صنعت نشر از آن می‌گذرد، اما هنوز برنامه‌ای منسجم برای خروج از این شرایط و کاهش ضرر ناشران و فعالان این بخش، دیده نمی‌شود.

نوک پیکان انتقاد ناشران و پدیدآورندگان این حوزه به سمت مسئولان و متولیان امر است. به گفته برخی از فعالان؛ مسئولان زمان برای رفع ضررهای احتمالی و کاهش خسارت‌های ناشی از شرایط جدید را از دست داده‌اند. آمارهای نشر کودک و نوجوان نیز در ماه‌های اخیر از کاهش چاپ کتاب‌های جدید به منظور جلوگیری از خواب سرمایه ناشر حکایت دارد. کامران شرفشاهی، مدیر انتشارات تجلی مهر و از شاعران حوزه ادبیات کودک و نوجوان، با توصیف این شرایط معتقد است که طرح‌های اجرا شده در سال جدید، شعاع کوچکی را تحت تأثیر قرار داده و مسئولان باید طرح‌هایی به منظور حل ریشه‌ای این معضلات در دستور کار خود قرار می‌دادند. به گفته این ناشر؛ حل بحران کاغذ و کوتاه کردن دست مافیای این حوزه برای کاهش قیمت کتاب و همچنین مشورت با انجمن‌های صنفی این حوزه مانند انجمن نویسندگان یا انجمن ناشران کودک و نوجوان از جمله اقدامات اساسی است که دولت می‌تواند در رفع بحران‌های پیش آمده مد نظر قرار دهد.  گفت‌وگوی تسنیم با کامران شرفشاهی را می‌توانید در ادامه بخوانید:

*تسنیم: کرونا در 9 ماه گذشته بر همه جوانب زندگی تأثیر گذاشته است. صنعت نشر کشور نیز همانند دیگر بخش‌ها از این قاعده مستثنی نبوده و تحت تأثیر این موضوع، با مشکلات جدیدی روبرو است. این موضوع چه تأثیری بر بازار نشر کودک و نوجوان گذاشته است؟

در چند ساله اخیر اوضاع بازار صنعت نشر کشور ما به شدت بحرانی بوده و علی‌رغم وعده‌های مکرری که مسئولان دادند، هیچ بهبودی در این زمینه حاصل نشده و بالعکس، روز به روز شاهد این بودیم که این بحران شکل ناگوارتر و پیچیده‌تری به خود گرفته است. طی چند ساله اخیر از یک سو تمامی حمایت‌هایی که در گذشته وجود داشته از ناشران و پدیدآورندگان، از بین رفته و از سوی دیگر دست دلالان و مافیای کاغذ و ملزومات صنعت چاپ باز گذاشته شده تا روز به روز بر افزایش قیمت‌ها اضافه کنند.

در همین مدت ما شاهد رکود بازار نشر بودیم. شاهد این بودیم که تعداد عناوین تازه و تیراژ کتاب‌ها به شدت پایین آمده و بسیاری از ناشران دست از کار کشیده و چاپخانه‌ها تعدادی از کارگران خود را تعدیل کرده‌اند. وضعیت اسفناکی است که ربطی به دوران کرونا ندارد، قبل از پدیده کرونا هم ما با این بی تدبیری‌ها و اوضاع آشفته در زمینه صنعت نشر روبرو بوده‌ایم.

*تسنیم: بررسی اوضاع کتاب کودک و نوجوان و بازار این حوزه نشان می‌دهد که از شمار آثار چاپ اولی کاهش چشمگیری داشته است.

بله، به لحاظ اینکه هزینه تمام شده کتاب بسیار بالاست. هر قیمتی را نمی‌توان پشت جلد درج کرد و از سوی دیگر، به دلیل تورم بالایی که حاکم است، کتاب از سبد خرید مردم خارج شده و مردم دیگر کمتر کتاب می‌خرند. سیاست‌های حمایتی گذشته هم از بین رفته است؛ بنابراین ناشران چاره‌ای جز این ندارند که دست روی دست بگذارند و امیدوار باشند که در آینده فرجی حاصل شود.

*تسنیم: ارشاد به عنوان متولی اصلی حوزه کتاب، در ماه‌های اخیر طرح‌هایی مانند طرح تابستانه و پاییزه کتاب را در فقدان نمایشگاه کتاب، برگزار کرده است. به عنوان یک ناشر و شاعری که سال‌ها است در حوزه کودک و نوجوان فعال هستید، فکر می‌کنید این طرح‌های موقتی توانسته بخشی از مشکلات نشر کشور را مرتفع کند؟

مسئولان فرهنگی سیاست جدی، پویا و هوشمندانه‌ای در حوزه کتاب و ترویج کتابخوانی ندارند. شاهد این هستیم که علی‌رغم وعده‌ها و شعارهای دهان پرکن بسیاری از روستاها و شهرها فاقد کتابخانه هستند. تعداد کتابخانه‌ها در کلانشهرها نیز به اندازه جمعیت این شهرهای بزرگ نیست. به علاوه اینکه، برنامه‌های کلان و مثبتی برای ترویج کتابخوانی به ویژه برای حوزه کودک و نوجوان نداریم.

برنامه‌هایی که معمولاً ارشاد و دیگر نهادهای متولی داشتند، بیشتر جنبه نمایشی داشته است. برگزاری نمایشگاه‌های فصلی کتاب دردی از ناشر و نویسنده و علاقه‌مندان به کتاب دوا نمی‌کند. شعاع این نمایشگاه‌ها محدود است و بیشتر به یک شو تبلیغاتی شبیه است که مسئولان بگویند بیکار ننشسته‌اند و در فکر این حل این ماجرا هستند.

اگر عمیق به این موضوع نگاه کنیم، درمی‌یابیم که این مسئله یک زخم کهنه است که تلاش می‌کنند با یک مسکن موقتی و کوتاه مدت تا حدودی التیام ببخشند، اما علاج درد قطعی این ماجرا نیست. الآن می‌بینیم که روز به روز بر مشکلات اهالی نشر افزوده شده است؛ از قاچاق کتاب گرفته تا تعطیلی بسیاری از نشرهایی که در حوزه کودک و نوجوان فعال بودند و دیگر مشکلات. این در حالی است که صنعت نشر کودک و نوجوان، از جمله حوزه‌های موفق نشر بود که می‌توانست در سطح جهانی حضور داشته باشد و رقابت کند، اما به دلیل بی‌تدبیری‌ها و سوء استفاده‌هایی که در این زمینه شده است، متأسفانه در حال حاضر به تعبیر بسیاری از ناشران، این صنعت در کما به سر می‌برد و ابداً حال و روز خوشی ندارد. 

*تسنیم: به نظر شما جای خالی چه طرح‌هایی احساس می‌شود؟ شما اگر جای مسئولان بودید، چه کاری برای بهبود این اوضاع در دستور کار قرار می‌دادید؟

کارهای بسیاری انجام نشده است. حجمی از کارهای انجام نشده روی هم تلنبار شده است. نخستین قدم برای درمان این درد این است که وقتی کسی بیمار می‌شود، به یک متخصص مراجعه می‌کند. در درجه اول می‌بایست این کار به کسانی سپرده شود که از جنس کتاب هستند، شورایی باشد از ناشران و پدیدآورندگان کتاب و کسانی که در زمینه تولید کتاب دست اندر کار هستند. دیگر قدم‌ها، باید به اصلاح این ساختار معیوب و فاسد از ریشه اختصاص یابد. تا زمانی که ما دست مافیای بازار کاغذ و چاپ و نشر را باز بگذاریم، این افزایش قیمت‌ها همچنان ادامه خواهد داشت.

از سوی دیگر، دولت ثابت کرده است هیچ علاقه‌ و اراده‌ای برای درمان این موضوع ندارد. به لحاظ اینکه سیاست‌های حمایت‌های در زمینه واردات کاغذ و دیگر ملزومات به ناشران و از سوی دیگر، احداث کتابخانه‌ها و خرید کتاب از ناشران و دیگر مسائل را در برنامه کار دولت نمی‌بینیم. بودجه‌ای که به امر کتاب و کتابخوانی اختصاص داده شده، بودجه بسیار ناچیزی است. تا وقتی که این مسائل اصلاح نشود، برگزاری یک نمایشگاه و طرح‌های فصلی هیچ دردی از این اوضاع پریشان درمان نخواهد کرد. 

*تسنیم: به نظر می‌رسد که نقش انجمن‌های صنفی نیز در این میان نقشی کمرنگ بوده است. انجمن‌هایی مانند انجمن نویسندگان یا ناشران کودک و نوجوان که می‌توانستند در شرایط خاص این چند ماه اخیر، کارکرد و نقش تأثیرگذارتری داشته باشند.

مسئله اینجا است که متأسفانه انجمن‌های صنفی ما گرفتار نوعی رکود و سیاست‌زدگی هستند. گاه برخی از اشخاصی که در این انجمن‌ها به عنوان هیئت مدیره انتخاب می‌شوند، انگیزه چندانی برای طرح مطالبات پدیدآورندگان و پژوهشگران ندارند. از سوی دیگر، معمولاً وزارت ارشاد و دولت علاقه‌ای به بازی دادن انجمن‌های صنفی پدیدآورندگان کتاب نداشته و ندارد. البته در مواقعی دعوت‌هایی انجام می‌شود، اما بیشتر جنبه تشریفاتی داشته است. نیت اینکه این مشکلات به صورت ریشه‌ای حل شود، در کار نبوده است.

بهره‌گیری از توان انجمن‌ها اگرچه می‌تواند مفید باشد، اما همیشه به دلایل مختلف از جمله انحصارگرایی دستگاه‌های دولتی، تاکنون چندان محقق نشده است.

انتهای پیام/