گزارش| قره باغ و یادآوری تجربه قزاقستان؛ جهان ترک دوباره انتقال آرام قدرت را خواهد دید؟

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، تحولات اخیر قفقاز در دوران پس از جنگ باکو – ایروان، مجموعه ای از مباحث جدید سیاسی، امنیتی و اقتصادی را پیش کشیده است.

جدیدترین خبرها و تحلیل‌های ایران و جهان را در کانال تلگرامی تسنیم بخوانید. (کلیک کنید)

پس از تغییرات جدید و به دنبال پیروزی جمهوری آذربایجان بر ارمنستان، در رسانه ها و اتاق فکرهای ترکیه، نه تنها موضوع قفقاز جنوبی بلکه کلیتی به نام آینده آسیای میانه و قفقاز، یک بار دیگر مورد توجه قرار گرفته است.

یکی از مباحث و موضوعات جدی، این  است که تحولات اخیر، تا چه اندازه بر آینده منطقه تاثیر خواهد گذاشت؟ سوال دیگر، این است که با توجه به قدرت بی چند و چون روسیه، کشورهای کوچک منطقه، باید به چه شکلی عمل کنند که در موازنات منطقه ای، نقشی مهم تر داشته باشند و قدرت و آینده آنها از ایمنی و ضمانت بیشتری برخوردار باشد؟

در این میان، توجه به تجارب کشورهای مهمی همچون قزاقستان، بیش از دیگر کشورها مورد توجه کارشناسان و تحلیل گران سیاسی قرار گرفته است.

قزاقستان، از هر نظر برای ترکیه مهم است و به همین دلیل، کارشناسان سیاسی ترکیه، به دنبال فهم این موضوع هستند که تجربه جدید جمهوری آذربایجان و توسعه همه جانبه روابط ترکیه با جمهوری آذربایجان، تا چه اندازه می تواند منطبق با نقش قزاقستان باشد.

مهم ترین دلایل اهمیت قزاقستان برای ترکیه و جمهوری آذربایجان، از این قرار است:

1.قزاقستان بیش از 3 برابر ترکیه مساحت دارد اما جمعیت آن حتی به 20 میلیون نفر هم نمی رسد و به عبارتی دیگر، جمعیت قزاقستان حتی کمتر از یک چهارم جمعیت ترکیه است. پس می توان گفت از منظر سیاسی و سرمایه گذاری خارجی، قزاقستان، کشوری با یک جغرافیای بسیار پهناور و گسترده و جمعیت اندک و منابع قابل توجه است. قزاقستان از شمال با روسیه، از شرق با چین، در جنوب شرقی با قرقیزستان، در جنوب با ازبکستان و در جنوب غربی با ترکمنستان همسایه است و سواحل شمال شرقی دریای خزر در خاک این کشور قرار دارد. بنابراین، موقعیت ژئواستراتژیک قزاقستان، این کشور را ستون خیمه «شورای ترک» تبدیل کرده و اردوغان و علی اف امیدوارند که با تقویت روابط خود با قزاقستان، بر موازنات قدرت در منطقه مهمی به نام آسیای میانه و قفقاز تاثیر بگذارند و از آورده های سیاسی، امنیتی و اقتصادی این رابطه برخوردار شوند.

2.شخصیت مهم و کاریزماتیک نورسلطان نظربایف، برای ترکیه و جمهوری آذربایجان بسیار مهم است. با آن که او فقط رئیس افتخاری شورای ترک است و همه کارها را به بغداد آمریف سپرده، اما باز هم نقش و جایگاه خود نظربایف، غیرقابل انکار است و اردوغان امیدوار است که در دوران حیات نظربایف، از او کمک بگیرد تا شورای ترک، قدرت بیشتری پیدا کند.

به خاطر اهمیت حیاتی قزاقستان در منطقه و امکان بهره گرفتن از تجارب سیاسی و تاریخی این کشور، بسیاری از کارشناسان و تحلیل گران ترکیه، معتقدند که جمهوری آذربایجان باید در حوزه های اجرایی و سیاسی، نظربایف را به عنوان یک الگو مدنظر قرار دهد.

یکی از این کارشناسان، پروفسور مصطفی بالبای از نمایندگان پارلمان ترکیه و از ستون نویس های ثابت روزنامه جمهوریت است. او در جدیدترین تحلیل خود، به مساله تحولات قره باغ و ضرورت توجه به تجارب قزاقستان، اشاره کرده است.

شرایط جدید منطقه و تجربه قزاقستان

 پیروزی جمهوری آذربایجان در بازپس گیری مناطق قره باغ کوهستانی و به وجود آمدن امکان اتصال زمینی ترکیه به آذربایجان از مسیر نخجوان، یک بار دیگر اهمیت موضوع جماهیر ترک آسیای میانه را به خاطرمان می آورد.

30 سال پیش و زمانی که آن کشورها به تازگی استقلال خود را یافته بودند، می توانستیم به شکلی نهادینه شده، سازمانی و رسمی، روابط ماندگاری با آنها ایجاد کنیم.

اما در هر حال، همین ایستگاه فعلی و زمینه ها و امکانات کنونی را نباید کم اهمیت تلقی کنیم. آن چه اهمیت دارد، این است که حالا، زمینه ای فراهم شده که نهاد مهمی به نام «شورای ترک» که در سال 2010 میلادی و در نخجوان تاسیس شده بود، بیش از پیش رشد کند و ریشه بدواند و تبدیل به یک نهاد قدرتمند و مستحکم شود.

بدون تردید، مهم ترین و اساسی ترین نقش در زمینه نهادینه شدن و ساختارمند شدن شورای ترک، نقشی است که نورسلطان نظربایف رئیس جمهور سابق قرقیزستان ایفا کرده و برای آن تلاش کرده است.

نظربایف نه تنها در شورای ترک، بلکه در قزاقستان و آسیای میانه نقش تاریخی مهمی ایفا کرد. اگر به خاطر داشته باشید، روز اول ماه دسامبر، روزی بود که نام نورسلطان نظربایف به عنوان رئیس دولت بر سر زبان ها افتاد و روز پانزدهم دسامبر نیز، روزی بود که قزاقستان، اعلام استقلال کرد.

دسامبر سال 1991 میلادی، همان ماه فراموش نشدنی و مهمی بود که اتحاد جماهیر شوروی، بدون خون و خونریزی اما با گرد و غبار بسیار فرو ریخت.

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، قزاقستان چالش مهمی در بین جمهوری های ترک داشت که در واقع یک مولفه مهم جمعیتی و مردمی بود. چرا که در آن دوران 40 درصد مردم قزاقستان قزاق بودند. 40 درصد روسی و بقیه افراد نیز متعلقین به بیش از 100 ملیت و قومیت  بودند.

اما بعدها این چالش پشت سر گذاشته شد و امروزه 70 درصد مردم قزاقستان، از خود قزاق ها هستند. مطمئن باشید که پشت سرنهادن این مشکل بزرگ بدون آن که دچار تنش داخلی و خارجی شوی، کار دشواری است و نیاز به رهبری مدبرانه و دوراندیشانه داشت.

اقتصاد قزاقستان از سال 1990 تا 1995 میلادی با 30 درصد کاهش و کوچک شدن روبرو شد. در دوران اتحاد جماهیر شوروی، فقط وظیفه کشاورزی و زراعت به قزاقستان محول شده بود. بنابراین، لازم بود که در دوران استقلال، این وضعیت پشت سر نهاده شود و قزاقستان، فقط یک کشور کشاورز نباشد و به همین خاطر، نیاز به حضور در همه زمینه ها وجود داشت.

قزاقستان، که دارای بزرگترین سرزمینهای آسیای میانه با مساحت 2 میلیون و 717 هزار کیلومتر مربع است، از هر جهت کشور مهمی است. آلماتی، پایتخت این کشور، در منطقه فرغانه در جنوب بود. آلماتی، به معنای سرزمین سیب، دارای زمین های حاصلخیز بود اما دولت نوپا، از نظر سیاسی و جغرافیایی بر تمامیت کشور تسلط نداشت.

در شمال کشور قزاقستان در نزدیک مرز روسیه، اکثریت قریب به اتفاق مردم روس بودند. آنها پایتخت را به اینجا منتقل کردند. شهر کوچک آستانه که اکنون به عنوان نور سلطان شناخته می شود، پایتخت این کشور است. این اقدام، سهم زیادی در متعادل سازی جمعیت ایفا کرد.

بر اساس گزارش های منتشر شده توسط بانک جهانی، اقتصاد قزاقستان در دهه پایانی قرن بیستم، وضعیت خوبی نداشت و بر پله هشتاد و ششم اقتصادهای جهان ایستاده بود. اما این وضعیت پس از دو دهه تغییر کرد و در سال 2019 میلادی، شاهد این هستیم که اقتصاد قزاقستان بر پله بیست و پنجم اقتصادهای جهان ایستاده و درآمد ملی از 700 دلار به رقم شایان توجه 12 هزار دلار رسیده است.

در قانون اساسی جدید قزاقستان، موضوع حیثیتی و مهم تفکیک قوا، به خوبی مورد توجه قرار گرفت و حالا، بخش قدرتمند و سردست مقننه، مجلس سنا و بخش پایینی آن نیز مجلس است.

بیش از 130 گروه و حزب و جریان سیاسی در قزاقستان فعالیت می کنند که همگی می تواند قزاقستان را «کشور من» بنامند و اغلب آنان اطمینان داشته باشند که اراده سیاسی و جریان فکری آنان نیز در مجلس، نمایندگی می شود.

یکی از مباحث مهم قزاقستان در سالیان گذشته، تغییر الفبای قزاقستان از الفبای کیریل به لاتین بوده است. این قانون، از منظر آموزشی و همچنین از حیث استفاده از سیستم های رایانه ای و چاپ و هموارسازی ارتباط با جهان، اهمیت بیشتری پیدا کرده و قانون آن امضا شده است.

خود قزاق ها، این اقدام را همچون یک انقلاب جدی قلمداد می کنند و از طرح این موضوع ابایی ندارند که در این مسیر، از ایده ها و تجارب مصطفی کمال آتاتورک استفاده کرده و او را سرمشق خود قرار داده اند.

یکی دیگر از موضوعات مهم در مورد تجارب سیاسی مرتبط با قزاقستان، موضوع حیاتی و استراتژیکی به نام انتقال قدرت است. ژان پل رو ترک شناس مشهور، در کتاب تاریخ ترک ها، نکات مهمی بیان کرده است.

یکی از مهم ترین توصیف های این ترک شناس غربی، در مورد ویژگی های سیاسی و فرهنگی قوم ترک، این است: «با نگاهی اجمالی به تاریخ ترک ها، متوجه این واقعیت می شویم که آنان امپراطوری های بسیار بزرگ و قدرتمندی را به وجود آورده اند. اما به خاطر دو ویژگی عجیب، نتوانسته اند به اصل پیوستگی و تداوم قدرت، دست پیدا کنند. آن دو ویژگی از این قرار است: 1. ترک ها، تقسیم قدرت را بلد نیستند. 2.ترک ها با چیزی به نام انتقال قدرت، بیگانه اند.»

اما نورسلطان نظربایف، بر خلاف این قاعده عمل کرد و در سال 2019 میلادی و در اوج، از قدرت کناره گیری کرد و راه منطقی و موثر انتقال قدرت را در پیش گرفت.

او در مارس سال 2019 میلادی، راه را هموار کرد تا قاسم جومرت (جوانمرد) توکایف رئیس مجلس سنا، دومین رئیس جمهور قزاقستان شود. توکایف همان کادر سیاسی باتجربه ای است که در دوران تاسیس جمهوری قزاقستان، کارشناس چین و معاون وزیر امور خارجه بود و بعدها نیز نماینده و سفیر دائم قزاقستان در سازمان ملل شده بود.

اگر چه خود نظربایف هنوز هم پست ریاست شورای عالی امنیت ملی را در اختیار دارد اما توکایف رئیس جمهور کشور است. قزاقستان، هم در حوزه اقتصادی و اجتماعی و هم در بخش سیاسی، گام هایی برداشت تا وارد صحنه جهانی شود و حالا نسل دوم کادرهای سیاسی این کشور، مسئولیت های بزرگی بر عهده گرفته اند.

منبع روزنامه جمهوریت

انتهای پیام/