موفقیت ایران در ساخت یک داروی طبیعی ضدویروسی/ ثبت حق انحصاری داروی ضدویروسی در آمریکا

به گزارش گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران پویا؛ پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی ایران موفق به ساخت دارویی کاملا طبیعی برای درمان زگیل‌‌‌های دهانی و تبخال، بیماری‌‌‌های گوارشی و آنفلوانزا شدند.

مواد موثره این دارو از گیاه «آرنبیا اکروما» و "پرده آمونیوتیک" (داخلی‌‌ترین بخش جفت) به دست آمده و در فاز آزمایشگاهی اثرگذاری آن بر مهار ویروس‌‌های هرپس سیمپلکس، روتا ویروس و آنفلوانزا به اثبات رسیده است. حق انحصاری این دستاورد که حاصل کارگروهی متخصصان داروساز، ویروس شناس، زنان و زایمان و کارشناسان علوم آزمایشگاهی است با کمک یک شرکت دانش بنیان، در آمریکا ثبت شده است.

پژوهشی استوار بر بهره‌مندی از طبیعت

دکتر محمد مهدی ثقفی؛ عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران و درس آموخته رشته Biomedical Pharmacy در مورد ایده اولیه این پژوهش گفت: امروزه نسل جدیدی از داروها برای درمان بیماری‌‌های مختلف استفاده می‌‌شود که در دسته بایوژن دراگ‌‌ها قرار می‌‌گیرند. اصطلاح بایوژن دراگ در خصوص این دسته از داروها به این مفهوم است که ماده مؤثره این داروها از طبیعت به دست می‌‌آیند.
وی با اشاره به اثربخشی بیشتر این داروها در درمان بیماری‌‌ها، با ارائه مثالی افزود: ماده اولیه آسپیرین یعنی سالیسیلات از درخت بید سفید استخراج می‌‌شود و با انجام واکنش‌‌هایی تبدیل به آسپرین می‌‌شود.

ثقفی گفت: اساس این پژوهش نیز بر بهره مندی از پتانسیل طبیعت استوار است و از خواص گیاهی به نام آرنبیا اکروما که پیش از این تاثیر آن بر باکتری‌‌ها و قارچ‌‌ها مشاهده شده بود، استفاده شد.

وی افزود: دو ماده موثر در این دارو «آلکانین» و «شیکونین» هستند که با ترکیب مواد حاوی فاکتورها ضدالتهابی که از پرده آمنیوتیک استحصال شده، به این دارو رسیدیم.

وی با بیان اینکه فاکتورهای رشدی که در پرده آمونیوتیک وجود دارند، موجب پایداری و اثربخشی دارو و همچنین جلوگیری از عوارض ناخواسته آن می‌‌شود، ادامه داد: اهمیت این پژوهش در ارائه ایده‌‌ای است که دیدگاه و روش جدیدی را در درمان اکثر بیماری‌‌های ویروسی برای ما باز می‌‌کند و خوشبختانه می‌‌توانیم مدعی باشیم، در دنیا برای اولین بار به این دستاورد رسیده‌‌ایم.

سمیت پایین و سازگاری مطلوب مهم‌‌ترین ویژگی داروهای طبیعی

دکتر سید حمید رضا منوری؛ ویروس شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران نیز با اشاره به خاصیت مهاری داروی به دست آمده است، اظهار کرد: در این پژوهش ویروس‌‌هایی انتخاب کردیم که می‌‌توانند بیماری زایی‌های متفاوتی ایجاد کنند یعنی هم از DNA ویروسها (ویروس هایی که ژنوم ها یا ماده ژنتیکی انها از DNA تشکیل شده‌‌اند) و هم از RNA ویروس‌‌ها انتخاب شدند.

وی افزود: عصاره گیاهی که در این دارو استفاده کردیم از گیاه آرنبیا اکروما به دست آمده که به همراه یکسری از مکمل‌‌های دیگر و همچنین مایع پرده آمنیوتیک که هر کدام خواص خودشان را دارند به دنبال آن بودیم تا با ترکیب آنها هم افزایی ایجاد کرده و در نهایت اثرات ضدویروسی ترکیب به دست آمده، بررسی شوند.

منوری خاطرنشان کرد: در این پروژه تنها به فکر انتشار مقاله نبودیم چون به اهمیت موضوع واقف بودیم؛ بنابراین با همفکری که انجام گرفت و با همکاری یک شرکت دانش بنیان موفق شدیم حق انحصاری آن را در آمریکا به ثبت برسانیم.
این ویروس شناس گفت: استفاده از ترکیبات گیاهی به دلیل سمیت بسیار پایین و سازگاری مطلوب از اهمیت و توجه بسیار زیادی در دنیا برخوردار است. به طوری که در ژاپن، استرالیا و آمریکا درآمدی که از گیاهان دارویی به دست می‌‌آورند با درآمد حاصل از گیاهان شیمیایی برابری می‌‌کند.

وی با بیان اینکه داروی شیمیایی عوارض جانبی و پیچیدگی‌‌های خاص خودش را دارد، افزود: خواص و ترکیبات آلی و معدنی گیاهانی که در ایران می‌‌رویند، بسیار غنی‌‌تر از گیاهان اروپایی است. بنابراین اگر بتوانیم از مجرای علمی خواص این گیاهان را که در دسترس‌‌مان هستند، بررسی کنیم بسیار ارزشمند است.

عوارض زیاد و اثربخشی ضعیف داروهای شیمیایی در بیماری‌‌های ویروسی

در ادامه دکتر احمد توکلی؛ عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران و ویروس شناس این پژوهش، گفت: داروهای شیمیایی که در بازار برای درمان بیماری‌‌های ویروسی وجود دارند، علاوه بر اینکه عمدتا با عوارض قابل توجهی همراه هستند، گاهی اوقات اثربخشی لازم را هم ندارند.
وی افزود: این موضوع به عنوان دغدغه مهمی در گروه ویروس شناسی دانشگاه علوم پزشکی ایران محسوب می‌‌شود، بنابراین در این پژوهش سراغ داروهای جایگزین طبیعی رفتیم چرا که معتقدیم داروهای مبتنی بر طبیعت، سازگاری بهتری با بدن انسان دارند.

توکلی با بیان اینکه وقتی ما از داروهای غیرشیمیایی یعنی طبیعی استفاده می‌‌کنیم، مکانسیم عملکرد ضد ویروسی آنها به دلیل تنوع و تعدد اجزای تشکیل دهنده آنها، طیف وسیع‌‌تری دارد، ادامه داد: پیش بینی می‌‌شود، داروهای طبیعی بتوانند در مراحل مختلف از تکثیر ویروس مداخله کنند اما زمانی که از یک ترکیب یا داروی شیمیایی استفاده می‌‌شود، منحصراً روی یک ساختار خاص ویروسی یا یک مرحله مشخصی از تکثیر ویروس اثر خواهد کرد.

توکلی گفت: یکی از ویروس‌‌های مورد مطالعه در این پژوهش هرپس سیمپلکس است؛ این ویروس دو گونه دارد؛ گونه اول باعث زگیل‌‌های دهانی و تبخال و گونه دوم هم موجب زگیل‌‌های تناسلی می‌‌شود که انتخاب ما گونه اول این ویروس بود که مشکلات زیادی هم در دنیا ایجاد کرده است. مضاف بر اینکه این ویروس به غیر از ضایعات دهانی می‌تواند بیماری‌های نادر اما خطرناک مثل نابینایی، آنسفالیت و عفونت‌‌های نوزادی نیز ایجاد کند.

وی با بیان اینکه دومین ویروس مورد مطالعه روتاویروس است که بیماری‌‌های گوارشی مخصوصا در کودکان زیر پنج سال ایجاد می‌‌کند، افزود: البته برای مهار این ویروس در برخی کشورها واکسیناسیون انجام می‌‌شود اما عملکرد صد در صدی ندارد. چون عوامل ژنتیکی در ایجاد پاسخ ایمنی نسبت به این واکسیناسیون موثر هستند بنابراین مشکل با واکسیناسیون به طور کامل حل نخواهد شد و از سوی دیگر هیچ دارویی برای درمان عفونت روتا ویروس وجود ندارد، پس هر تلاشی در این زمینه ارزشمند است.

وی ادامه داد: سومین ویروس مورد مطالعه هم ویروس آنفلوانزا است که هر ساله مشکلات فراوانی برای سلامت جامعه ایجاد کرده و هزینه‌‌های فراوانی بر اقتصاد کشور تحمیل می‌‌کند.

توکلی با بیان اینکه ویروس های مورد مطالعه در این پژوهش هر کدام نماینده یک طیف از بیماری‌‌های بالینی هستند، افزود: انتخاب این سه ویروس بر اساس شرایط آزمایشگاهی ما در گروه ویروس شناسی انجام شد، البته مشکلاتی هم در این مسیر وجود داشت که با همفکری اساتید و همکاران مرتفع کردیم.

ویروس شناس این پژوهش با اشاره به کم بودن فعالیت‌‌های تحقیقاتی در مورد ویروس‌‌ها در مقایسه با سایر عوامل بیماری‌‌زای عفونی نظیر باکتری‌‌ها، گفت: در مورد باکتری‌‌ها، پژوهش‌‌های قابل توجهی انجام شده و مقالات فراونی هم در این زمینه به چاپ رسیده اما در زمینه ویروس‌‌ها اینطور نیست، چون کار تحقیقاتی بر روی ویروس‌‌ها مشکل است. ویروس‌‌ها فوق العاده کوچک هستند و حتی با میکروسکوپ های معمولی هم دیده نمی‌‌شوند. همچنین شرایط کشت آنها بسیار سخت است.

وی افزود: برنامه داریم نواقص این پژوهش در آینده مرتفع شود و بعد از طی شدن فازهای حیوانی و انسانی به تولید برسیم.

پرده آمنیوتیک و نقش آن در ساخت دارو و درمان بیماری‌‌ها

دکتر شهناز احمدی؛ متخصص زنان و زایمان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران که مسئولیت تهیه پرده آمنیوتیک برای این پژوهش را به عهده داشته، اظهار کرد: پرده آمونیوتیک داخلی ترین قسمت جفت بوده و حاوی فاکتورهایی است که به رشد بافت کمک می‌‌کنند.

وی با بیان اینکه فاکتورهای متعدد ضدالتهابی، مهار کننده و سلولهای بنیادی در پرده آمنیوتیک وجود دارند، افزود: پرده آمونیوتیک با ضخامت بسیار کم، فاقد عروق است و از سه قسمت تشکیل شده؛ قسمت خارجی سلولهای اپیتلیالی قرار دارند که یکسری فاکتورهای رشد را ترشح می‌‌کند مانند فیبروگل سیپروفکتر، اپیدرمی و فاکتور رشد آندومتری عروقی. بخش میانی پرده آمونیوتیک هم سرشار از فاکتورهایی مثل کلاژن، الاستاز، فیبرونکتین، لامینین و گلیکوزآمینوگلیکان است. داخلی‌‌ترین قسمت پرده هم فاکتور رشد تغییردهنده بتا ترشح می‌‌کند.

احمدی با اشاره به کاربرد پرده آمنیوتیک در پیوند قرنیه چشم، درمان دیابت، سوختگی‌‌ها و واژینوپلاستی، گفت: معمولا وقتی جنین متولد می‌‌شود، پرده آمونیوتیک بدون هیچ استفاده‌‌ای، دور انداخته می‌‌شود.

وی خاطر نشان کرد: چون ممکن بود هنگام زایمان طبیعی فرد دچار برخی آلودگی‌‌ها شود، ترجیح دادیم که از طریق زایمان سزارین پرده‌‌ها تهیه بشوند؛ افرادی که حاضر بودند پرده‌‌های آمونیوتیک را از جفتشان جدا کنیم از نظر تمام بیماری‌‌های ویروسی از جمله هپاتیت و اچ آی وی، حتی کلامیدیا و مایکوپلاسما بررسی شدند و در نهایت حدود 50 پرده آمونیوتیک در بیمارستان فیروزآبادی برای این پژوهش تهیه شد.