میزگرد تسنیم| چرا نمی‌توانیم وقوع سیلاب‌های مخرب را پیش‌بینی کنیم؟/مدل هواشناسی ایران متکی به خارج است نه داخل!

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، خاطرات تلخ وقوع سیلاب های مخرب فروردین 98 هنوز از اذهان مردم ایران به خصوص مردم گلستان، لرستان و خوزستان بیرون نرفته و زخم‌های اقتصادی ناشی از خسارات گسترده این سیلاب ها هنوز باقی است.

ایران جزو 10 کشور اول سیل خیز جهان است و تغییرات اقلیم نیز دوره های بازگشت خشکسالی ها و ترسالی ها و همچنین وقوع سیلاب‌های مخرب را نامنظم کرده؛ به عبارتی هر سال ممکن است شاهد وقوع بارش های سیل آسا و متمرکز که منجر به بروز سیلاب‌های مخرب در نقطه یا نقاطی از کشور می‌شود باشیم.

یکی از ارکان اصلی پیشگیری از خسارات سیلاب های مخرب، پیش‌بینی دقیق و به موقع از وقوع بارش‌های سیل‌آسا و زمان و مکان وقوع جریان‌های سیلابی است.

میزگردی با موضوع "چرا نمی توانیم وقوع سیلاب های مخرب را پیش‌بینی کنیم؟" و "نقش سیستم‌های هشدار سیلاب" با حضور پرفسور حسین اردکانی، استاد دانشگاه و پیشکسوت هواشناسی ایران که هم‌اکنون مشاور عالی رئیس سازمان هواشناسی است، علی سلاجقه، استاد دانشگاه و کارشناسی هواشناسی، رضا امین زاده، متخصص اقلیم شناسی و از مسئولین سابق سازمان هواشناسی و علی محمدرضایی، کارشناس هواشناسی و از مسئولین سابق سازمان هواشناسی در خبرگزاری تسنیم برگزار شد که مشروح بخش اول آن در ادامه آمده است:

* سنجش صحیح میزان بارش برای پیش بینی بسیار حائز اهمیت است

در ابتدای این نشست، پرفسور حسین اردکانی اظهار داشت: بحث ابزارها و نرم افزارهایی که باید در پیش بینی ها بکار رود، بحث بسیار مهمی است؛ حدود 5 یا 6 ماه پیش به رئیس سازمان هواشناسی پیشنهاد دادم با توجه به 10 ابزار نرم افزاری که امروز وجود دارد، اگر نرم افزارها را تهیه کنیم می توانیم صحت پیش بینی هایمان را به درجه های بالاتری برسانیم.

وی افزود: برخی از این موضوعات برای بحث های هوانوردی اهمیت دارد و واقعا نیاز داریم که بتوانیم با ابزارهای کارآمد پیش بینی ها را انجام دهیم.

مشاور عالی رئیس سازمان هواشناسی تصریح کرد: موضوع بارش و پیش بینی های مرتبط با آن بسیار حائز اهمیت است؛ هر کدام از سایت‌هایی که مورد استفاده قرار می گیرند، بارش‌های متفاوتی را به ما می‌دهند، در حالی که مقدار بارش برای ما بسیار بسیار اهمیت دارد.

وی ادامه داد: هم‌اکنون از 4 مدل در سازمان هواشناسی استفاده می کنیم که هیچ کدام با هم همخوانی و سازگاری ندارد، البته طبیعی است که همخوانی نداشته باشند، برای اینکه در منطقه ما که منطقه ای کوهستانی با ویژگی های خاص خود است، تفکیکی که برای این سامانه ها درنظر گرفته شده، در منطقه کوهستانی دارای تفاوت است.

* فرانسوی ها برای دادن یک پارامتر سالی 200 هزار یورو طلب کردند

پرفسور اردکانی با بیان اینکه "می توانیم با استفاده از نیروهای جوان و تحصیلکرده ایرانی از نرم افزارهای موجود، بهترین استفاده را ببریم"، گفت: به طور مثال یک پارامتری را خواستیم از فرانسه بگیریم تا به پارامترهای ما اضافه شود، گفتند سالی 200 هزار یورو برای آن باید پرداخت کنیم؛ در صورتی که خودمان می توانیم از چنین پارامترهایی استفاده کنیم، اما کسانی را می خواهیم که دلسوز باشند و در زمینه پیاده سازی امور با استفاده از توان داخلی انگیزه و عزم جدی داشته باشند.

وی افزود: من پیشنهادی ارائه کرده بودم مبنی بر اینکه از توان علمی جوانان ایرانی بیشتر استفاده شود و راهکارهای آن را نیز تشریح کردم اما پیشنهاد من حتی به دست وزیر نرسید؛ ما هم اکنون از نظر توان نیروی انسانی تحصیلکرده در سازمان هواشناسی پتانسیل های خوبی داریم؛ البته فضا به جوانان داده می شود اما راهنمایی و تشویق لازم را ندارند.

* نیاز به ارتقای نرم افزاری هواشناسی کشور با تکیه بر توان علمی داخلی داریم

مشاور عالی رئیس سازمان هواشناسی تصریح کرد: ما نیاز داریم برای ارتقای نرم افزاری هواشناسی کشور از توان علمی جوانان تحصیلکرده و نیروی انسانی پرپتانسیل کشور استفاده کنیم.

وی ادامه داد: در سیستم هواشناسی کشور، کارها کُند است و خوب پیش نمی رود، باید چالش ها را شناسایی کرد اما آنچه مشخص است ما از جوانانمان بسیار بیشتر از شرایط فعلی می توانیم استفاده کنیم که در این زمینه باید پشتیبانی از سمت وزارتخانه صورت بگیرد و با نگاهی دلسوزانه به نیازهای ارتقای هواشناسی کشور پرداخته شود.

* نتایجی غلط با استفاده از مدل های خارجی استخراج می کنیم

پرفسور اردکانی با بیان اینکه "علم هواشناسی در جهان به صورت روزانه در حال ارتقا است و فاکتورهایی که لازم است تا صحت و دقت پیش بینی ها را بالا ببرد، افزوده می شود"، گفت: پیش بینی ها می تواند، کوتاه مدت، میان مدت، فصلی و ... باشد؛ نوع پیش بینی ها فرق می کند و در نتیجه ابزارها و نرم افزارهای مورد استفاده برای هر نوع پیش بینی متفاوت است؛ اما ما هیچ کدام را در اختیار نداریم؛ مثلا پیش بینی ماهانه، سه ماهانه و ... می کنیم که برای همه پیش بینی ها از مدل های خارجی استفاده می کنیم؛ چند مدل خارجی را کنار هم قرار می دهیم و نتیجه ای از آن استخراج می کنیم و اکثر مواقع هم غلط از آب در می آید.

وی افزود: دلیل آن این است که باید روی منطقه خودمان بیشتر کار کنیم؛ مثلا برای امسال پیش بینی کرده بودند که در پاییز بارش کم داریم و خشکسالی می شود که البته من طی یک نامه مفصلی در مرداد ماه برای سازمان نوشته و ارسال کرده بودم که طی این نامه، هم پاییز و هم زمستان را پیش بینی کرده بودم.

* نیاز است بیشتر به دانشگاه متکی شویم و مدل های بومی ایجاد کنیم

مشاور عالی رئیس سازمان هواشناسی تصریح کرد: ما در کشورمان نیاز است بیشتر به دانشگاه متکی شویم و از توان علمی بخش دانشگاهی برای ارتقای ظرفیت ها بهره بگیریم و این مسئله در بحث هواشناسی نیازی پررنگ است.

وی ادامه داد: می توانیم با استفاده از توان علمی دانشگاهی کشور، نرم افزارهای هواشناسی را مبتنی بر مدل های بومی به روز کنیم و دل به نرم افزارهای خارجی نبندیم.

* ارتباط سازمان هواشناسی با دانشگاه ها کمرنگ است

در ادامه این نشست، رضا امین زاده، متخصص اقلیم شناسی و از مسئولین سابق سازمان هواشناسی اظهار داشت: متأسفانه ارتباط سازمان هواشناسی با دانشگاه، ارتباط تنگاتنگی نیست؛ قبلا در سازمان هواشناسی بحث ارتباط با دانشگاه علمی کاربردی داشتیم که این موضوع تعطیل شد؛ در واقع ارتباط دانشگاه با سازمان هواشناسی آنقدر کمرنگ است که در دانشگاه ها، اطلاعات چندانی ندارند که در سازمان هواشناسی چه اتفاقاتی رخ می دهد.

وی افزود: در حوزه آب و هواشناسی و اقلیم شناسی حتی نسبت به حوزه هواشناسی هم ارتباط دانشگاه با سازمان کمتر است؛ بحث اقلیم شناسی در سازمان هواشناسی به نوعی مغفول واقع شده است.

* پژوهش های دانشگاهی هدفمند و کاربردی شود

امین زاده با بیان اینکه "لازم است اساتید دانشگاه ها در سازمان هواشناسی رفت و آمد داشته و ارتباطات تنگاتنگی برقرار شود"، گفت: البته این برقراری ارتباط باید بیشتر از سوی سازمان هواشناسی صورت بگیرد و می توانند در بخش پایان نامه های دانشجویی در بخش ارشد و دکترا با سازمان ارتباط خوبی بگیرند و پژوهش های دانشجویی، هدفمند و کاربردی شود.

وی ادامه داد: ما در هواشناسی مدل بومی نداریم و از مدل ها و سایت های خارجی برای استخراج پیش بینی ها استفاده می شود، در حالی که ما توپوگرافی منطقه، طول و عرض جغرافیایی و چندین آیتم داریم که روی مدل ها تأثیرگذار است و بایستی مدل بومی تعریف شود.

این متخصص اقلیم شناسی خاطرنشان کرد: باید ابررایانه ها و تجهیزات موجود به روز باشد تا بتواند مدل های بومی را راه اندازی کند تا بتوانیم پیش بینی های دقیقی ارائه کنیم.

* دقت پیش بینی های ما 60 درصد و حتی پایین تر است

امین زاده با بیان اینکه "پیش بینی های ما مخصوصا پیش بینی های فصلی ما، باید حداقل 70 درصد صحت داشته باشد؛ در حالی که این رقم زیر 70 درصد است"، گفت: بعضا صحت پیش بینی ها 60 درصد و حتی پایین تر است و این عدم دقت در پیش بینی ها، در سیلاب های اخیر خودش را نشان داده است.

وی افزود: علاوه بر نیاز به روزسازی نرم افزاری، تجهیزات هواشناسی کشور نیز باید تکمیل شود؛ در حال حاضر شبکه راداری هواشناسی باید تکمیل شود تا بتوانیم از آن داده بگیریم؛ متأسفانه الان داده گیری از شبکه راداری ما ضعیف است و نتوانسته ایم داده خوب از این شبکه بگیریم.

* به روزسازی تجهیزات از واجبات سازمان هواشناسی است

امین زاده با بیان اینکه "به روزسازی تجهیزات از واجبات سازمان هواشناسی است"، گفت: باید بودجه سازمان هواشناسی به گونه ای باشد که بتواند در زمینه به روزسازی تجهیزات اقدام کند.

وی افزود: نیروهای متخصص سازمان مناسب است اما ایده آل نیست؛ با این حال می تواند از نیروهای موجود استفاده بهینه کند.

* در خشکسالی شاهد ریزگرد و در ترسالی شاهد سیلاب هستیم

در ادامه این نشست، علی سلاجقه، استاد دانشگاه و کارشناسی هواشناسی اظهار داشت: کشور در شرایط حدی قرار گرفته و در چندسال گذشته، شاخص های تغییر اقلیم در کشور هویدا شده است.

وی افزود: در شرایط حدی یعنی شرایط منفی، خشکسالی و در شرایط مثبت، سیلاب است و در چنین شرایط حدی بحث و بررسی می کنیم؛ در شرایط خشکسالی مدیریت نمی کنیم و ریزگرد داریم و در شرایط ترسالی، سیلاب داریم.

سلاجقه با بیان اینکه "هنوز روی این موضوع که دوره بازگشت بارش های سیل آسا با دوره بازگشت سیلاب ها متناظر هست یا خیر جای بحث وجود دارد" گفت: ما انتظار داریم یک بارش با دوره بازگشت مشخص، یک سیلاب با دوره بازگشت مشخص را ایجاد کند اما وقتی روی زمین نگاه می کنیم، می بینیم که بارش هایی که پیش بینی شده، وقتی روی زمین فرود می آید، بارش هایی با دوره بازگشت صدسال، سیلاب با دوره بازگشت 500 سال ایجاد می کند و دلیل آن در تغییر کاربری ها، از بین رفتن پوشش گیاهی و تغییرات نابه جا و مدیریت نشده روی زمین است.

وی افزود: مردم عادی برای زندگی خود، اقداماتی را انجام می دهند اما این مسئولین هستند که باید حد و مرز تغییرات و نحوه آن را مشخص کنند؛ به طور مثال، ما هنوز به مردم یک الگوی کشت نداده ایم؛ تغییرات کاربری ها صورت می گیرد و ضرایب ایجاد روان آب ها تغییر می کند؛ در طی مسیر سیلاب هم با موضوع ساخت و سازها مواجه می شویم که بحث تجاوز به حریم رودخانه ها و طراحی پل ها مطرح می شود که در شدت تخریبگری سیلاب ها نقش آفرین هستند.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: در دنیا در سطح کشورهای پیشرفته، حدود 50 سال است که سیستم های پیش بینی و هشدار سیل مخصوصا به صورت زمینی شکل گرفته و پیاده سازی شده است.

* در کشور سیل خیز ایران روی بحث مهم سیستم های هشدار کمتر کار شده است

وی ادامه داد: کشورهایی چون امریکا و کانادا و کشورهای سیل خیزی چون ژاپن روی سیستم های هشدار سیل بسیار کار کردند، اما در حالی که ایران کشوری سیل خیز است، روی این مبحث مهم کمتر کار شده است.

سلاجقه با بیان اینکه "سیستم های هشدار سیل یک پکیج کامل است"، گفت: از سیستم های پایش جوی، دریافت داده ها در ایستگاه های زمینی، جمع آوری و تحلیل داده ها، پردازشگرها، مدل سازی ها و ... نهایتا خروجی بدست می آید که بر اساس آن زمان وقوع سیلاب مشخص می شود؛ که متأسفانه در کشور ما در مباحث مختلف، علمی کار کردن را بلد نیستیم و همین مسئله موجب می شود تا دچار مشکل شویم.

* هرجا علمی کار کردیم نتیجه عالی گرفتیم؛ نمونه آن در بحث هسته ای

وی افزود: جاهایی که علمی کار کردیم عالی جواب گرفتیم، در بحث هسته ای علمی کار کردیم و جواب عالی گرفتیم، در مباحث صدور خدمات فنی و مهندسی علمی کار کردیم و موفق بوده ایم اما در مباحث مرتبط با پیش بینی ها، یا علاقه ای به علمی کار کردن نداریم و یا می خواهیم پُز وارداتی بدهیم.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه " بیشتر دوست داریم فرمول یا مدلی که استفاده می کنیم با عناوین خارجی دهان پُر کن مزین شده باشد تا اینکه از فرمول ها و مدل های ایرانی استفاده کنیم"، گفت: دنیا به دانشمندان و علوم ایران اعتماد و اعتقاد دارد اما متأسفانه ما خودمان به علم و دانشمان اعتقاد و اعتماد نداریم.

سلاجقه در خصوص سیستم های هشدار و پایش سیلاب کشور گفت: در استان خوزستان در حوضه های آبی کارون، مارون، دز و ... در زمینه سیستم های هشدار سیلاب از 25 سال قبل آغاز به کار شده و از یکسری مدل های خارجی برای پهنه بندی سیل و طراحی سیستم های هشدار اقدام شده، درحالی که شرایط جغرافیایی و توپوگرافی ما با دنیا متفاوت است و ویژگی خاص خود را داریم.

* یا مدل های خارجی را بازطراحی کنیم و یا مدل بومی ایجاد کنیم

وی افزود: یا باید مدل های خارجی را با شرایط کشور خودمان بازطراحی و اصلاح کنیم و یا از مدل های بومی که خودمان به صورت دانش محور ایجاد می کنیم استفاده کنیم.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: در دانشگاه های ما در زمینه های مدل سازی اقدامات بسیار ارزنده ای صورت گرفته اما هیچ ارتباطی بین دانشگاه و صنعت وجود ندارد؛ در این زمینه به طور مثال در سد پیشین، سد میناب، سد لتیان و ... سیستم هشدار سیلاب طراحی کردند اما میزان پاسخگویی این سیستم ها چقدر بود؟ کجا توانستیم در معرض خطر قرارگیری مردم در برابر سیلاب را درست هشدار دهیم؟

* به دلایل وقوع سیل نمی پردازیم اما به آنچه از سیل ایجاد شده می پردازیم

وی ادامه داد: در سیلاب های اخیر دیدیم که رئیس جمهور و دیگر مسئولان که به استان خوزستان رفتند، در محل استانداری خوزستان سیستم پایش سیلابی را نشان می دهند که میزان خروجی از هر سد چقدر است که به پایین دست روان می شود؛ در حالی که این سیستم های پایش باید در حوضه آبخیز باشد، باید حوضه آبخیز به صورت مستمر مانیتور شود؛ ما به دلایل وقوع سیلاب نمی پردازیم، اما به آنچه از سیلاب باقی مانده و نتایج بروز آن است می پردازیم؛ به علل ها نمی پردازیم و به معلول ها می پردازیم.

سلاجقه اذعان داشت: در دانشگاه پروپوزال ها را در معاونت علمی ریاست جمهوری ارائه می دهیم، در جلسات مختلف با مسئولان وزارت نیرو و شرکت های آب منطقه ای نشست و برخاست می کنیم اما در عمل، تحقیقات دانشگاهی مورد استفاده قرار نمی گیرد و این نیست که بگویند فلان مشکل را از مسیر تحقیقات دانشگاهی شناسایی و رفع کنیم.

وی افزود: می توان با تکیه بر استعداد ایرانی و اعتماد به جوانان ایرانی، نقاط ضعف سیستم های هشدار سیل را به صورت دانش بنیان حل کرد اما متأسفانه اعتماد به دانش ایرانی صورت نمی گیرد و حتی برای انجام تحقیقات دانشگاهی نیز سازمان های ذیربط، همکاری لازم را برای ارائه دیتابیس ها، نقشه ها و ... با بدنه دانشگاهی ندارند.

* چالش عدم وجود ارتباط بین صنعت و دانشگاه در زمینه سیستم های هشدار سیلاب

سلاجقه با بیان اینکه "در زمینه سیستم های هشدار و پایش سیلاب و پیش بینی های مربوطه، ارتباط بین صنعت و دانشگاه وجود ندارد"، گفت: در زمینه سیستم های هشدار و پایش سیلاب، هر اقدامی تاکنون انجام داده ایم در معبر بوده و برای پایش در طول حوضه آبخیز، کاری انجام نداده ایم.

این استاد دانشگاه با اشاره به موازی کاری ها در زمینه آب در سازمان های مختلف گفت: در زمینه ایستگاه های هیدرومتری، سازمان آبخیزداری ایستگاه های مربوط به خود را دارد، وزارت نیرو ایستگاه های خود را دارد و سازمان هواشناسی نیز همینطور؛ اما در سیلاب های 97 و 98 و 99 وقتی خواستیم به دیتاهای مشخص هیدرومتری برای تحلیل سیلاب ها دست پیدا کنیم دیدیم که هیچ ایستگاه هیدرومتری که دیتاهای آن مرتبط با سیلاب های رخ داده باشد، وجود ندارد؛ این است که در زمینه سیستم های هشدار و پایش سیلاب که پیش بینی و جمع آوری داده ها و بدست آوردن داده ها با ایستگاه ها و تجهیزات مناسب مقدمه آن است، هنوز کار بسیاری باید در کشور انجام شود.

* عمده مشکلات سازمان هواشناسی مباحث مدیریتی است

در ادامه این نشست، علی محمدرضایی، کارشناس هواشناسی و از مسئولین سابق سازمان هواشناسی با اشاره به اینکه عمده مشکلات سازمان هواشناسی مباحث مدیریتی است، گفت: ما در زمینه هواشناسی و مباحث مرتبط با آن، مسیر علمی را دنبال نکرده ایم.

وی افزود: ما در زمینه مباحث مختلف مرتبط با علم هواشناسی با کشورهای مطرح و تراز اول جهان فاصله بسیاری داریم؛ ما اگر بخواهیم پیش بینی ارائه کنیم، با توجه به نوع آن، باید استانداردهایی را در بدست آوردن داده ها و تحلیل آن و استانداردهایی را در نحوه ارائه آن رعایت کنیم.

محمدرضایی با اشاره به نحوه ارائه سازمان جهانی و کشورهای تراز اول گفت: اگر قرار باشد پیش بینی ارائه کنیم، پیش بینی اجزایی دارد، اجزای پیش بینی مثلا نوع مخاطره جوی، زمان شروع، زمان پایان، زمان و مدت اوج، مساحت تحت تأثیر، مکان های جغرافیایی تحت تأثیر، مقدار آن، توصیه های حفاظتی و وجود متن اخطار است؛ اینها استانداردهایی است که در سازمان WMO رعایت می شود و به کشورهای مختلف نیز برای اجرا ابلاغ شده است.

* 40 درصد اجزای ارائه پیش بینی و هشدار را نداریم

وی ادامه داد: در ایران از این 10 جزئی که وجود دارد، 6 جزء انجام می شود اما 4 جزء دیگر انجام نمی شود؛ مثلا اینکه زمان شروع یا پایان این مخاطره جوی چه زمانی است، در ایران نداریم؛ یعنی در اخطاریه هایی که صادر می کنیم چنین جزئی ندارد؛ مساحت تحت تأثیر را نداریم، که نمونه آن را در سیلاب سال 98 آق قلای گلستان شاهد بودیم.

محمدرضایی با بیان اینکه "در سیلاب، بحث بارش مطرح است"، گفت: در سیستم هشدار سیلابی که طراحی می کنیم، می خواهیم 72 ساعت قبل از وقوع سیل، هشدار بدهیم؛ می آییم مباحث و پارامترهای بارشی را بر اساس نوع سیستم بارشی که در حال آمدن است، محاسبه می کنیم؛ مثلا اعلام می کنیم بین 180 تا 192 میلیمتر بارش خواهیم داشت اما در عمل می بینیم که نزدیک به 360 میلیمتر بارش رخ می دهد که این اختلافی که در پیش بینی است، تأثیر جدی در خروجی سیستم هشدار سیلاب دارد و این اتفاقی است که در کشور ما رخ داده است.

وی افزود: ما برای اصلاح این وضعیت، نیروی انسانی کارآمد داریم اما مشکل از مباحث مدیریتی است که موضوعات مختلف، به صورت علمی دنبال نشده است.

این کارشناسی هواشناسی با اشاره به اینکه وزارت نیرو و سازمان هواشناسی هر دو ایستگاه های باران سنجی دارند، گفت: مرز همکاری ها بین دو نهاد چگونه است؟ هر دو از ردیف های بودجه ای برخوردارند و موازی کاری می کنند اما نتایج این موازی کاری، به یک نقطه همکاری موثر تبدیل نمی شود.

وی ادامه داد: در سالهای 97 و 98 کشور از بروز سیلاب ها خسارت های بسیار، قریب به 35 تا 40 هزار میلیارد تومان متحمل شد، در حالی که دو دستگاهی که از دولت ارتزاق می کنند و بودجه می گیرند، چرا نباید به نقطه ای برسند که یک تا سه روز قبل بتوانند هشدار بدهند تا جان و مال مردم در امان باشد؟

وی افزود: دلیل اینکه این اتفاق نمی افتد این است که داریم ایزوله کار می کنیم، هر سازمان به صورت جزیره ای عمل می کند و ارتباط بین سازمان ها و سازمان ها و بدنه علمی در دانشگاه ها، یا وجود ندارد و یا ارتباط موثر و کارآمدی نیست و این که سازمان هواشناسی در لاک خودش باشد و از منظر خود به موضوع هشدار سیل ورود کند و از طرفی دیگر وزات نیرو ایستگاه ها و داده های خودش را داشته باشد و مدل خود را پیاده سازی کند، این یک اشکالِ مدیریتی است که باید اصلاح شود.

پایان بخش اول میزگرد

انتهای پیام/