دستوراتی تربیتی از هنگام شکل‌گیری جنین تا دوران بارداری و شیردهی فرزند/ راهکارهایی از امام صادق (ع) برای تربیت کودک تا ۹ سالگی
کارشناس سبک زندگی ضمن بیان برخی راهکارهای تربیت فرزند، به برخی دستورات تربیتی هنگام انعقاد نطفه، دوران بارداری و دوران شیردهی تا سنین کودکی اشاره کرد.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، اصلاح جامعه و پیشبرد آن به سوی ارزش‌های آسمانی در گروی تربیت افراد صالحی است که هسته اولیه آن در خانواده شکل می‌گیرد؛ از این رو نقش والدین در درجۀ اول و بعد نقش مسئولان فرهنگی جامعه در اصلاح سبک زندگی بسیار حائز اهمیت است. از این منظر توجه به شاخصهها و معیارهای تربیت فرزند صالح و به دنبال آن، نسل صالح بر اساس منابع قرآنی و روایی جایگاه بالایی پیدا می‌کند.
هر اندازه والدین به خصوص مادران با این شاخصهها آشناتر باشند و توانایی پیادهسازی آنها را در محیط خانواده داشته باشند، علاوه بر اینکه فرزندانی نیکو برای خود و جامعه تربیت می‌کنند، کمک شایانی به تربیت نسل‌های بعد می‌کنند. در این صورت این فرزندان صالح در آینده مدیرانی خواهند بود که توانایی اصلاح امور کشور و عبور آن از چالش‌های متعدد را خواهند داشت.
دربارۀ برخی راهکارهای تربیتی برای دستیابی به تربیت سالم و نسل صالح با سرکار خانم معصومه سیفی کناری، کارشناس حوزۀ خانواده، عضو سازمان بسیج اساتید، طلاب و روحانیان کشور گفت‌وگویی ترتیب دادیم.
* اکنون در دوره‌ای زندگی می‌کنیم که غلبه رویکردهای مادی بر معنوی مشهود است و متأسفانه رسانه ملی ما به طور شایسته برنامه‌های مبتنی بر افزایش معرفت و معنویات ندارد و بلکه گاهی شاهد پخش برنامه‌هایی معارض با آموزه‌های دینی هستیم. در چنین فضایی چگونه می‌توان به مسئله تربیت فرزند اهتمام داشت؟
فارغ از فضاهای موجود در جامعه که متأسفانه شاهد چالش‌ها و نقصان‌های فرهنگی هستیم، ضروری است ابتدا به پایه‌های تربیتی توجه کنیم و از ریشه به مسئله تربیت اهتمام بورزیم. وقتی ریشه محکم باشد، فرزندان توانایی مقابله در طوفان‌های سخت خواهند داشت. در نگاه آموزه‌های دین، تربیت فرزند از همان انتخاب همسر و در مراحل جلوتر، قبل از انعقاد نطفه آغاز می‌شود؛ بنابراین از آنجا که بارداری اصلی‌ترین گام برای تربیت فرزند ولایی است، نیازمند توجه به انتخاب همسر و رعایت آداب و مستحبات باروری است.
* در این باره آموزه‌های ما به چه نکاتی اشاره کرده است؟
براساس آموزه‌های دینی، یکی از مراحلی که در تکوین شخصیت دینی و ولایی فرزندان ما می‌تواند مؤثر باشد، مرحلۀ انعقاد نطفه است؛ لذا توجه به روزی حلال و توصیه‌ها و دستوراتی که از سوی شارع مقدس برای این مرحله صادر شده است، می‌تواند گامی مؤثر برای تربیت نسل ولایی باشد. برخی از این توصیه‌ها عبارتند از با وضو بودن زن و مرد، گفتن بسم الله الرحمن الرحیم، پرهیز از عریانی کامل، خواندن دعاهایی مانند اللهم ارزقنی وَلَداً واجعَلهُ تقیاً زکیاً لیس فی خَلقِهِ زیادهٌ و لا نُقصانٌ و اجعل عاقبتَهُ الی خیر.
بِسْمِ اللَّه الرّحمن الرّحیم الَّذی لا الهَ الّا هُوَ بَدِیعُ السَّمواتِ وَالْارضِ، اللَّهُمَّ انْ قَضَیتَ مِنّی فِی هذِهِ اللَّیلَةَ خَلِیفَةً فَلا تَجْعَلْ لِلشَّیطانِ فِیهِ شِرْکاً وَلا نَصیباً وَلا حَظّاً، وَاجْعَلْهُ مُؤْمِناً مُخْلِصاً مُصَفّاً مِنَ الشَّیطانِ وَرِجْزِهِ جَلَّ ثَناؤُک.بنام خدای بخشنده مهربان که خدایی جز او نیست، همو که خالق آسمانها و زمین است، خدایا اگر مرا امشب فرزندی و جانشینی نصیب می فرمایی، برای شیطان در وی شراکتی و بهره‌ای قرار نده. خدایا او را با ایمان، با اخلاص و پاکیزه از شیطان و پلیدی‌های وی قرار ده که ثنا و سپاس تو بس عظیم است.
تربیت فرزند در دوران بارداری
یکی دیگر از مراحل تأثیرگذار در تربیت ولایی فرزندان، دوران بارداری مادر است که در شکل‌گیری صحیح شخصیت ولایی فرزندان فوق‌العاده مؤثر است، چرا که کلیه‌ی حالات، سکنات، رفتارها و حتی خطورات فکری و ذهنی مادر در فرزند تأثیرگذار است. روان‌شناسان بر این باورند که حالات روانی و هیجانی یا حتی فعالیت‌های جسمانی مادر در شخصیت کودک مؤثر است. تراوش هورمون‌هایی که در شرایط فشارهای هیجانی یا روانی صورت می‌گیرد تأثیر بر جنین می‌گذارد. مادری که خود عُلقه‌ی عاطفی و فکری و عملی با ولایت داشته، منتقل‌کننده‌ی آن به فرزند خود می باشد.
افزون بر خواندن عمومی قرآن کریم، خواندن خطبه غدیر، فدکیه و دعاهایی مانند دعای عهد و ندبه و جامعه کبیره، زیارت عاشورا و دعای فرج با توجه به مضامین ولایی آن و ذکر و یاد حضرت مهدی و انجام وظایف مهدوی، می‌تواند در تربیت ولایی فرزند در دوران جنینی مؤثر باشد. انس و مداومت مادر با این مضامین دعایی، مستقیماً در جنین تأثیرگذار است و نسلی عاشق ولایت را می‌پروراند.
دوران نوزادی و بدو تولد
توجه به آداب و توصیه‌های ائمه علیهم السلام در بدو تولد که در دین مورد تأکید قرار گرفته است نیز تأثیر بسزایی در تربیت ولایی فرزندان دارد. از جمله این توصیه‌ها گفتن اذان و اقامه در گوش فرزند و مسئله‌ی تحنیک یا باز کردن کام نوزاد هنگام تولد است. اینکه با چه چیز کام نوزاد باز شود می‌تواند در علایق و گرایش‌های او در بزرگی تأثیرگذار باشد. امام صادق علیه‌السلام به سلیمان بن‌هارون بجلی فرمود: "ما أظنّ احد یَحنکَ بِمَاء الفُرات إلّا أحبّنا أهلُ بیتٍ"؛ گمان نمی‌کنم کسی با آب فرات کام نوزاد را بردارد، مگر آنکه ما خاندان را دوست بدارد. از دیگر دستورات دینی مربوط به دوران بدو تولد، گفتن اذان در گوش راست و اقامه در گوش چپ نوزاد است. رسول اکرم صلی الله علیه و آله در همین زمینه می‌فرماید: هرکه صاحب فرزندی شد، در گوش راستش اذان بگوید و در گوش چپش اقامه بخواند، به درستی که این عمل باعث دوری شیطان خواهد شد. نام‌گذاری مناسب فرزند نیز از جمله این توصیه‌هاست.
* انگار قبلاً به توصیه‌های دینی بیشتر عمل می‌شد؛ مثلاً می‌شنیدیم که مادران قبل از شیردهی به فرزند، با وضو و طهارت بودند. این مسئله چه تأثیری در رشد شخصیت معنوی فرزند دارد؟
تأثیر شیر مادر در پرورش شخصیت معنوی فرزندان امری مسلم و انکارناپذیر است. مادری که شیر او آمیخته با ذکر و یاد حضرت مهدی (عج) است و در طول شیردهی، خود ذکر و یاد امام را بر لب و قلب دارد، قطعاً این عشق و علاقه به فرزند او منتقل می‌شود؛ چرا که تحقیقات روان‌شناسی حاکی از این مسئله است که کلیه‌ی عواطف، علاقه‌ها و دلبستگی‌های مادر، هنگام شیر دادن، به فرزند هم منتقل می‌شود. زندگی برخی علمای بزرگ و مفاخر دینی ما ذکر شده، به خوبی بیانگر نقش شیر مادر در شکل گیری شخصیت معنوی فرزندان است. مادر شیخ انصاری که فرزندش، از مفاخر بزرگ عالم تشیع است وی می‌گوید «من درباره پسرم، توقع بیشتری داشتم؛ زیرا در دو سالی که او را شیر دادم، هیچ وقت بدون وضو نبودم. حتی در نیمه شب بلند زمستان، یخ حوض را می‌شکستم و وضو می‌گرفتم، سپس بچه‌ام را شیر می‌دادم. هیچ گاه بدون بسم الله سینه بر دهان فرزندم نگذاشتم». همچنین مادر مرحوم مقدس اردبیلی می‌گوید «هرگز لقمه‌ای شبهه‌ناک نخوردم. قبل از شیر دادن وضو می‌گرفتم. هرگز چشم به نامحرم نینداختم و در تربیت او کوشیدم». والدین حضرت امام خمینی (ره) نیز بسیار کوشیدند برای شیردهی فرزند بزرگوار خود دایه‌ای بیابند که از روزی کاملاً حلال استفاده کند. آنان پس از یأس از یافتن چنین دایه ای با خانمی قرار گذاشتند در طول شیردهی این فرزند، حتی یک لقمه از غذای خود استفاده نکند و تمام ارتزاق وی از غذایی باشد که برای او می‌آورند.
* در تربیت فرزند در سنین کودکی عده‌ای تصور می‌کنند کودک را باید تا هفت سالگی رها گذاشت تا به بازی بپردازد و در این باره مستند به روایاتی از رسول گرامی اسلام (ص) می‌کنند. آیا چنین برداشتی صحیح است؟
در نظام تربیتی اسلام، این نکته مورد تأکید قرار گرفته است که دوران کودکی، دوران شکل‌گیری شخصیت دینی، عاطفی، عقلی کودک است. روایات در این زمینه دلالت دارند که در دوران کودکی (هفت سال اول) عنایت خاصی بر مؤانست کودک با مقوله‌های مذهبی و اخلاقی است. مادر، باید فرصت طلایی شکل‌گیری شخصیت فرزند را غنیمت بشمارد و پایه‌ها و بنیان‌های اعتقادی ولایی فرزندش را با ارائه رفتارهای برگرفته از مبانی دینی و اخلاقی، تقویت کند. بنابراین کودک را نباید به حال خود رها کرد بلکه باید او را با ترفندهایی به سمت ارزشها کشاند.
آموزشهاى دینى و تقویت مبانى اعتقادى کودک
* چه ترفندهایی را پیشنهاد می‌کنید؟
بدون تردید، یادگیرى از مهم‌ترین فرایندهاى روانى است که زمینههاى آن از سنین کودکى شکل مىگیرد و به تدریج با بالا رفتن سن کودک، استعدادهاى او نیز بیشتر شکوفا مىشود. کارشناسان در این باره معتقدند:
کودک به دلیل وجود حس قوى تقلید، تلاش مى‌کند تا رفتارى همسان با والدین به خصوص مادر خود بازسازى کند. وجود این حس، به او کمک فراوانى در یادگیرى می‌کند. والدین نیز باید از این حس قوى به سود فرزند خود بهرهبردارى کنند و با آموزشهاى ابتدایى، کم کم زمینههاى آشنایى با تعالیم دینى و مبانى اعتقادى، به ویژه ولایت را در او به وجود آورند.
امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید «هنگامى که کودک به سه سالگى رسید، لا اله الا اللّه را به او بیاموزید و او را رها کنید (همین مقدار کافى است). وقتى هفت ماه دیگر گذشت محمد رسول اللّه صلى الله علیه و آله را به او آموزش دهید و سپس او را رها کنید تا چهار ساله شود. آنگاه صلوات فرستادن را به او بیاموزید. در پنج سالگى به او سمت راست و چپ را آموزش دهید و قبله را نشان او داده و بگویید سجده کند. آنگاه او را تا 6 سالگى واگذارید. فقط پیش روى او نماز بخوانید و رکوع و سجود را یادش دهید تا هفت سالش هم تمام شود. وقتى هفت سالگى را پشت سر گذاشت، وضو گرفتن را به اوتعلیم دهید و به او بگویید نماز بخواند، تا هنگامى که 9 ساله شد وضو و نماز را به نیکى آموخته باشد و هنگامى که آن دو را به خوبى یاد گرفت خدا پدر و مادر او را به خاطر این آموزششان خواهد آمرزید.»
یکی از مهم‌ترین خطبه‌های آخر عمر شریف رسول‌خدا صلی الله علیه و آله خطبه غدیر است. در آخرین جملات خود در روز غدیر پیامبر پس از آنکه جریان ولایت امیرالمؤمنین را توضیح دادند چنین امر فرمودند: «فَلْیُبَلِّغِ الْحَاضِرُ الْغَائِبَ وَ الْوَالِدُ الْوَلَدَ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَة؛ پس بایسته است این سخن را حاضران به غایبان و پدران به فرزندان تا برپایی رستاخیز برسانند».
این دستور رسول خدا صلی الله علیه و آله نشان از اهمیتی دارد که بر اهل فن پوشیده نیست و آن این است که هر انسانی در زندگی ولایت کسی را می‌پذیرد و لاجرم آنکه تحت ولایت ائمه هدایت علیهم‌السلام در نیاید قدم در مسیر رهبران گمراهی خواهد گذاشت. نکته جالب‌تر آنکه رسول خدا صلی الله علیه و آله پس از آنکه به حاضران دستور می‌دهد تا به غایبان اطلاع دهند، مسئولیت را تا روز قیامت متوجه پدران کرده و می‌فرمایند بر هر پدری لازم است مسئله غدیر را که نماد جریان ولایت است، برای فرزندان خود نقل کنند. نکته قابل توجه این است که این حرکت باید از دوران کودکی شروع شود و در این دوران معمولاً مادر با کودک مأنوس‌تر است.
انتهای‌پیام/
