یادداشت| چرا باید در تولید واکسن به توان داخلی و دانش بومی اتکا کرد؟

به گزارش خبرگزاری تسنیم، دکتر ایروان مسعودی اصل* در یادداشتی برای تسنیم درباره تصمیم‌گیری پیرامون توزیع و تزریق واکسن کرونا نوشته است:  بعد از آغاز همه گیری بیماری کووید 19 در سراسر دنیا و با توجه به کشندگی این بیماری و اثرات مخرب آن بر جوامع و به خصوص بخش اقتصاد، کشورهای مختلف و کمپانی های دارویی تلاش کرده‌اند تا هر چه زودتر به واکسن ایمن و موثر دست یابند.

باید توجه داشت در حالت عادی بین 5 تا 10 سال زمان برای رسیدن به یک واکسن و بررسی کامل بی ضرری و ایمنی زایی آن نیاز است و اکثر واکسن های رایج و قابل اطمینان و موثر در دنیا با گذراندن همین مراحل تهیه و به بازار عرضه شده‌­اند. اما همه­‌گیری کووید 19 آن‌چنان بر جنبه­‌های مختلف جوامع بشری اثر گذاشت که سازمان بهداشت جهانی را نیز متقاعد کرد تا با توجه به شرایط از موضع قبلی خود کوتاه آمده و زمان لازم برای دست­یابی به یک واکسن موثر را با ادغام مراحل و نه حذف آنها به 18 ماه کاهش دهد.

از طرفی با توجه به پیچیدگی ویروس کرونا همچنین ناشناخته بودن ویروس و همچنین پیشرفت فناوری، برخی شرکت های تولید کننده واکسن را بر آن داشت تا  برای تولید واکسن روشی غیر از استفاده از واکسن های نسل اول (واکسن های کشته و زنده ضعیف شده) را انتخاب کنند.

در این بین دو کمپانی واکسن ساز آمریکایی فایزر و مادرنا در شریطی که دنیا نیاز مبرمی به واکسن کووید 19 دارد، تلاش کرده‌اند تا پلت فرم جدید خود با توجه به این که ابهامات زیادی در مورد اثرات و عوارض جانبی آن  به خصوص در دراز مدت وجود دارد،‌ به دلیل شرایط اضطراری به بازار معرفی و عرضه کنند. در واکسن های ساخت این کمپانی ها تحت عنوان  mRNA واکسن، از یک حامل جهت انتقال بخشی از ژنوم ویروس استفاده شده و تکثیر ژنوم در بدن میزبان صورت می گیرد. این موضوع ابهامات زیادی در خصوص بی ضرری و عوارض احتمالی طولانی مدت آن در بدن انسان ایجاد کرده است. انتقال ترانسکریپتوم به درون سلول میزبان مشکلات متعددی دارد که تنها راه حل جواب به این مورد گذر زمان و مشخص شدن بی ضرری این سیستم است. از طرف دیگر بیان یک پروتئین غیرهمسان از یک سلول انسانی میتواند سیستم ایمنی را بر علیه سلول ترشح کننده آنتی ژن فعال کند.

سئوال دیگر این که احتمال دارد این ترانسکریپتوم وارد سلول های حساس مانند سلول های عصبی شده و موجب فعال شدن سلول های ایمنی علیه سلول های بدن انسان شود. از طرفی این واکسن ها در فاز 3 کارازمایی بالینی هستند و فقط مجوز مصرف اورژانسی را در آمریکا و چند کشور متحد آن کسب کرده­‌اند. کمپانی فایزر با هدف بررسی وضعیت واکسن در کشورهای مختلف ضمن پیش بینی تولید بیش از یک میلیارد دوز از این واکسن، با پیشنهاد هدیه واکسن به بیشتر کشور‌ها (به تعداد مورد نیاز برای بررسی در فاز 3 کارازمایی بالینی بر حسب جمعیت کشورها) اقدام به بررسی واکسن در کشورهای مختلف کرده است. این در حالی است که در فضای رسانه‌­ای این‌گونه القا می‌شود که واکسن مجوز مصرف انبوه گرفته در حالی‌که فقط مجوز مصرف اضطراری دارد. البته بقیه شرکت ها نیز کمابیش این سیاست را در قالب های مختلف در پیش گرفته اند.

واکسن دانشگاه آکسفورد که با همکاری شرکت آسترا سوئد و انستیتو سرم هند و با نام تجاری آستروزنیکا تهیه شده نیز در فاز 3 کارازمایی بالینی در برخی از کشورها قرار دارد و فقط برای مصرف اضطراری مجوز گرفته است. این نوع از واکسن ها هم که از آدنوویروس های به عنوان حامل استفاده می‌شود تاکنون به صورت تجاری و انبوه تولید و مصرف نشده اند و برای برخی از واکسن ها مانند HIV در مراحل نهایی کارازمایی بالینی قرار دارند. واکسن های که بر اساس وکتور هستند مشکلات تحریک پاسخ ایمنی بر علیه خود وکتور را دارند که می‌تواند با علایم بالینی کوتاه یا بلند مدت بعد از تزریق های بعدی داشته باشد. واکسن روسی نیز بر پایه همین فناوری تولید شده است.

درباره تولید واکسن در کشور هم به دلایل مختلف تاکنون اطلاع رسانی مناسبی در مورد توانمندی کشور در حوزه تولید واکسن نشده است. این در حالی است که بیش از 70 سال از تولید اولین واکسن ها در کشور می‌گذرد و با تکیه بر توان دانشمندان کشور این دانش در کشور درباره برخی واکسن ها کاملا بومی شده و بسیاری از واکسن های انسانی مورد نیاز در کشور تولید می‌شود و با کمک آن بیماری های مهمی کنترل شده است.

همچنان که طی سال های گذشته به مدد واکسن های تولید داخلی،‌ بیماری فلج اطفال تیپ 2 در کشور ریشه کن شده و بیماری های مانند تیپ 1 و 3 فلج اطفال و سرخک نیز در استانه ریشه کنی قرار داشته و سایر بیماری ها نیز با همین واکسن ها کنترل شده است. این در حالی است که کشور در طی سال های اخیر در بدترین شرایط تحریمی قرار داشته است.

در مورد توانمندی کشور در حوزه تولید کووید 19 نیز با توجه به تجربه طولانی در زمینه تولید واکسن و همچنین نتایج به دست امده در کشور،  توان تولید واکسن وجود دارد. اکنون یک واکسن در مرحله کارآزمایی بالینی و یکی دیگر در مرحله دریافت کد اخلاق قرار دارد. نکته کلیدی و مهم در این زمینه، تامین و احداث زیرساخت های مورد نیاز برای تولید انبوه و صنعتی این واکسن ها است. اگر این اتفاق رخ دهد تا اواخر بهار آینده حتما امکان دستیابی به تولید انبوه واکسن ایرانی وجود دارد.

آن‌چه حائز اهمیت است این‌ است که با توجه به نوظهور بودن بیماری کوید 19 هیچ‌کدام از واکسن ها مشخص نیست چه مدت ایمنی ایجاد می کنند و یا به سویه های که بر اثر جهش ژنتیکی به وجود می آیند اثر دارند یا خیر. از این‌رو ضرورت دارد فناوری ساخت واکسن در اختیار کشور خودمان باشد تا بتوانیم بر اساس مقتضیات تغییراتی در آن ایجاد کنیم یا به میزان کافی تولید داشته باشیم.

از سوی دیگر بازار 80 میلیونی کشور ما هر چند بالقوه بازاری سودآور برای هر شرکتی است اما با توجه به محدودیت ها در تولید و تقاضای جهانی بعید است حداقل تا 9 ماه دیگر هیچ شرکتی و یا حتی با استفاده از چند شرکت بتوان نیاز داخل را پوشش داد. فراموش نکنیم در تمامی واکسن های موجود برای ایجاد ایمنی نسبی حداقل تزریق دو دوز واکسن ضروری است.

مهمترین مسئله سلامت ملت است و واکسن یکی از مهم‌ترین داروهایی است که با توجه به مواد بیولوژیکی که در آن وجود دارد، به بحث امنیت ملی هم برمی‌گردد و قرار است برای همه جمعیت کشور استفاده شود. با در نظر گرفتن خطاهای علمی احتمالی مخصوصاً در مواقع اضطراری و تعجیل در ساخت این واکسن ها، تردید جدی در مورد کارآئی واکسن های تازه به بازار آمده در مقابل جهش های مکرر ویروس کووید 19، ابهام در خصوص بازه ایمنی زایی واکسن و نیز مجهول بودن عوارض درازمدت این واکسن ها، علاوه بر عوارض فوری که تاکنون نشان داده اند موثر و ایمن بودن واکسن‌های فوق کاملا زیر سوال است.

بنابراین حاکمیت باید برای حفظ سلامت جامعه با توجه به نکات بالا و تردیدهای علمی و تخصصی جدی در مورد اعتبار واکسن های مشکوک ، راه بر ورود این واکسن ها ببندد.

آنچه اهمیت دارد این که وزارت بهداشت و در راس آن سازمان غذا و دارو با نظارت دقیق و اطلاع رسانی به موقع برای مدیریت افکار عمومی به شایعات موجود خاتمه دهد و این اعتماد و اطمینان را در بین مردم به وجود آورد که هر کدام از واکسن‌هایی که در کشور توزیع می شود، ایمنی و اثربخشی لازم را دارا هستند.

و از طرفی  نقشه را ه آن برای اولویت‌بندی گیرندگان واکسن مشخص باشد. چون موضوع توزیع بسیار مهم است و عملکرد دولت را می‌توان به واسطه آن سنجید. اولویت‌بندی باید بر اساس معیارهای کاملا شفاف و قابل دفاع برای جامعه و با مشارکت گروه‌های مختلف جامعه تهیه شده باشد تا اعتماد سوز نباشد. در حال حاضر واکسن اولویت حیاتی محسوب می شود و درست عمل نکردن درباره آن می‌تواند تنش اجتماعی پیش آورده و به بی اعتمادی و شکاف بین مردم و دولت دامن بزند. لذا باید فرصت را غنیمت شمرده و با تصمیم گیری درست درباره توزیع واکسن کرونا، اعتماد ملی را تقویت کنیم.

*دانشیار دانشگاه علوم پزشکی ایران، عضو هیئت اندیشه ورز سازمان بسیج جامعه پزشکی کشور و معاون هماهنگی کمیته اجرایی قرارگاه مرکزی طرح شهید سلیمانی

انتهای پیام/